Is de pandemie ‘verre van voorbij’ of zijn we ‘op weg naar het eindspel’? Uitspraken van WHO zijn minder tegenstrijdig dan ze lijken

“Het is mogelijk dat de regio op weg is naar een soort pandemisch eindspel”, vertelt Hans Kluge, directeur van de Europese afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie, aan persagentschap AFP. Kluge gaat ervan uit dat tegen maart zo’n 60 procent van de Europeanen door omikron zal zijn geïnfecteerd. Na deze golf verwacht hij een rustige periode. Door het seizoenseffect, en doordat veel mensen een goede immuniteit hebben opgebouwd. “Covid-19 kan nog terugkeren tegen het einde van het jaar, maar dat betekent niet noodzakelijk dat er opnieuw sprake is van een pandemie”, aldus Kluge.

Een week geleden waarschuwde WHO-directeur-generaal Tedros Ghebreyesus nog dat “deze pandemie verre van voorbij is”. Ghebreyesus wees onder meer op de wereldwijde opmars van omikron, en het risico op nieuwe varianten dat die hoge viruscirculatie met zich meebrengt. David Nabarro, speciaal Covid-19-gezant bij de WHO, liet maandag optekenen dat we nog steeds te maken hebben met een “zeer gevaarlijk virus”. “Dit is niet zoiets als de griep”, aldus Nabarro. “We moeten het blijven zien als een venijnig virus, vol verrassingen.”

Erg voorzichtig

Wat zal het nu zijn? De uitspraken zijn minder tegenstrijdig dan ze lijken. Ook Kluge geeft mee dat het te vroeg is om van een zogenoemde endemische fase te spreken, waarin we samenleven met dit virus zonder dat we bijzondere maatregelen moeten nemen, en verwijst naar mogelijke nieuwe varianten. “Endemie betekent dat je kan voorspellen wat er zal gebeuren”, zegt Kluge. “Dit virus heeft ons al meer dan eens verrast, dus we moeten erg voorzichtig zijn.”

Dat heel veel mensen geïnfecteerd zullen raken, staat buiten kijf. Vorige week liepen de besmettingscijfers op tot ruim 60.000 per dag. “Het werkelijke aantal ligt wellicht drie à vier keer hoger”, denkt viroloog Steven Van Gucht (Sciensano). “Dan zit je in enkele weken daadwerkelijk aan meer dan de helft van de bevolking.”

Hebben we daarmee dan onze immunologische schaapjes op het droge? “Verschillende studies laten zien dat een zogenoemde hybride immuniteit – door een combinatie van vaccinatie en infectie een betere bescherming biedt”, zegt viroloog Guido Vanham (Instituut voor Tropische Geneeskunde). “Logisch, want het immuunsysteem wordt veelzijdiger geprikkeld. Dat vergroot de kans op een rustige periode na deze golf.”

De grote vraag is hoelang die zal duren. In het beste geval hebben voldoende mensen een voldoende sterke afweer om een opstoot van het virus in het najaar te verwerken zonder dat de zorgsector in de problemen komt. “De verwachting is dat opeenvolgende golven steeds minder hoog worden”, zegt Van Gucht. “Maar onze immuniteit kan mettertijd wat afzwakken. Gecombineerd met een nieuwe variant kan dat toch tot extra maatregelen nopen.”

Heropflakkering mogelijk

Biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven) wijst erop dat we niet per se een nieuwe variant nodig hebben om roet in het feestmaal te gooien. “Afhankelijk van hoe goed een omikroninfectie beschermt tegen de deltavariant, blijft op langere termijn een heropflakkering van delta mogelijk. Zo’n afwisseling van twee lijnen zien we bij het endemische coronavirus OC43 en influenza B.” Wenseleers hoopt wel dat de ziektelast op termijn verder afneemt. “Nu vereist nog ongeveer 1 procent van de bevestigde besmettingen hospitalisatie. Een fractie van wat het ooit was, en dat cijfer blijft dalen omdat ons immuunsysteem beter getraind raakt. Tegelijk: ik dacht na de deltagolf ook dat het einde in zicht was.”

Het door Kluge geschetste scenario is waar iedereen op hoopt, maar de terughoudendheid om over het einde van de pandemie te spreken is groot. “We moeten vermijden foute verwachtingen te creëren”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KU Leuven), verwijzend naar het eerder aangekondigde ‘rijk der vrijheid’. “Onderschat de natuur niet.”