Omstreden, polariserend en weinig effect: wanneer zijn we eindelijk af van het Covid Safe Ticket?

De vaccinatiecampagne voor de boosterprik is nog niet afgerond, maar nu al is duidelijk dat de appetijt voor die derde inenting een stuk lager ligt dan voor de basisvaccinatie. Vooral in Brussel slaat de derde prik niet aan. Amper vier op de tien volwassenen lieten de booster er al zetten. Wallonië zit op zo’n 60 procent, Vlaanderen haalt voorlopig 77 procent. 

Over het hele land heeft bijna een derde van de volwassen bevolking geen boosterprik gekregen, terwijl de campagne wel stilaan op haar laatste benen loopt. Dat zijn heel veel mensen die vanaf 1 maart het groen vinkje op hun Covid Safe Ticket dreigen te verliezen. Vanaf dan zal de booster immers verplicht zijn voor een geldig CST.

Die coronapas is vandaag een toegangsticket geworden voor een groot deel van het publieke leven, zoals cafés en bioscopen. Nochtans leek zeven maanden geleden nagenoeg iedereen het erover eens dat dat net niet de bedoeling mocht zijn. Dat we geen samenleving met twee snelheden zouden installeren waar gevaccineerden meer vrijheid genieten dan niet-gevaccineerden. 

Aanvankelijk was de coronapas zelfs helemaal niet bedoeld voor de horeca, cultuur of festivals. Het ‘digital green certificate’, zoals die eerste Europese versie heette, was niet meer dan een reispas voor de zomer van 2021. Wie kon aantonen dat hij veilig was, mocht vanaf 1 juli reizen zonder quarantainemaatregelen. Veilig betekende daarbij: een vaccinatiebewijs, een negatieve PCR-test, of een bewijs dat je nog niet lang geleden hersteld was.

Pukkelpop

Lang duurde het niet voor regeringen met het idee speelden de coronapas ook buiten de toeristische sector in te zetten. De inspiratie daarvoor kwam uit Israël, dat eind 2020 in een rotvaart begon te vaccineren, waardoor strenge restricties voor gevaccineerden er met de dag moeilijker houdbaar bleken. Zo groeide het plan om het vaccinatiecertificaat ook te gebruiken als toegangsvoorwaarde voor cafés of grote evenementen.

Bij ons raakt de geest op 16 juni uit de fles. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) kondigt dan “een eigen Belgische versie” van het Europees certificaat aan. Hij doet dat niet toevallig op Studio Brussel: het Covid Safe Ticket - “een covidveilig ticket”, aldus Vandenbroucke - moet de Belgische festivalzomer en vooral Pukkelpop redden.

De coronapas maakt zo de oversteek naar de rest van de samenleving. De daaropvolgende maanden zal het CST zich als een olievlek over steeds meer delen van het publieke leven verspreiden.

Opmerkelijk: aanvankelijk was het CST expliciet verboden voor bijvoorbeeld de horeca. Enkel grote evenementen mochten er gebruik van maken. Maar een voor een sneuvelen de beperkingen. Vanaf 1 oktober 2020 mogen ook kleinere evenementen een CST vragen. In Brussel wordt het CST half oktober in de horeca verplicht, even later volgen ook de Vlaamse cafés en fitnesscentra. En na veel verzet van de Vlaamse regering krijgen in november alle organisatoren de toelating een geldig Covid Safe Ticket te vragen voor eender welke bijeenkomst.

Pass sanitaire

In de opmars van de coronapas is een opmerkelijke hoofdrol weggelegd voor de Franse president Emmanuel Macron. Op 12 juli 2021 kondigt hij aan dat de pass sanitaire - zeg maar het Franse CST - op zo goed als alle plaatsen verplicht zou worden: restaurants, cafés, maar ook in bioscopen en op de trein. Macron maakt er bovendien geen geheim van wat het doel is van die ingrijpende maatregel: de pass sanitaire moet de Fransen ertoe aanzetten zich sito presto te laten vaccineren. 

De truc van Macron werkt wonderwel. In geen tijd laten horden Fransen zich vaccineren. Vandaag is meer dan 90 procent van de volwassenen er ingeënt. Volgens een recente studie van de denktank Bruegel is liefst 13 procentpunt daarvan het gevolg van de invoering van de pass sanitaire.

Het Franse succes bracht politici in ons land op ideeën. Ook hier werd het gebruik van het Covid Safe Ticket steeds verder uitgebreid als een indirecte vaccindwang voor de overblijvende twijfelaars - al durfden beleidsmakers dat lange tijd niet volmondig toegeven. Maar dat pakte anders uit. Het is zelfs maar de vraag of het CST überhaupt iets heeft bijgedragen aan de Belgische vaccinatiegraad.

Uit een analyse van data-expert Joris Vaesen, die de voortgang van de vaccinatiecampagne op de voet volgt, blijkt alvast van niet. Telkens als het gebruik van het CST uitgebreid werd, volgde daarna geen noemenswaardige stijging in het aantal eerste dosissen. Als middel om weigeraars te overtuigen, faalde het CST bij ons.

Dat hoeft niet te verbazen. De algemene vaccinatiebereidheid in ons land was al voor covid erg hoog. In tegenstelling tot Frankrijk lag de vaccinatiegraad bij ons bovendien al relatief hoog toen de covidpas uitgebreid werd.

In Brussel hinkte het priktempo wél achterop, maar daar werd het mogelijke effect van het CST op de vaccinatiegraad in de kiem gesmoord door minister van Welzijn Alain Maron (Ecolo). Hij kondigde nagenoeg meteen aan dat er in de hoofdstad niet al te streng op de coronapas zou gecontroleerd worden. De kritiek vanuit de eigen Brusselse regering was snoeihard.

Er is ook steeds meer twijfel of de coronapas wel zo ‘covidveilig’ is als Vandenbroucke een half jaar geleden beweerde. Gevaccineerden zijn een stuk minder vatbaar voor besmetting dan niet-gevaccineerden, maar kunnen wel degelijk het virus nog oplopen en doorgeven. Ook op een evenement met allemaal gevaccineerden kunnen mensen dus ziek worden. Bovendien is het voorbije jaar duidelijk geworden dat de bescherming die vaccins bieden tegen besmetting mettertijd flink afzwakt.

“Het Covid Safe Ticket leidde tot meer contacten, en dus onrechtstreeks ook tot meer besmettingen – die twee hangen samen. Dat ticket heeft dus geleid tot het omgekeerde van wat men ervan verwachtte”, zei viroloog Emmanuel André (KU Leuven) daarover in deze krant. GEMS-voorzitster Erika Vlieghe valt André bij. “Het CST is door de politiek opgevat als anything goes: je coronapas verving alle maatregelen. Eens je de poort door was, moest je zelfs geen mondmasker meer opzetten. Dat is een cruciale fout geweest.”

Toch is het CST ook weer geen totale mislukking gebleken. Volgens een studie van het Franse Conseil d’analyse économique heeft de coronapas bij onze zuiderburen 4.000 doden vermeden. En de druk op de IC-afdelingen zou zonder pass sanitaire de helft hoger gelegen hebben.

Ondanks de twijfel houdt het Overlegcomité voorlopig vast aan het gebruik van het Covid Safe Ticket. Zij het wel met de nodige tegenzin: iedereen ziet dat het CST voor erg veel maatschappelijk ongenoegen zorgt. En nu in wetenschappelijke kringen de coronapas in de ban wordt gedaan, smelt de legitimering als sneeuw voor de zon. Anderzijds blijft coronacommissaris Pedro Facon wel een uitgesproken voorstander van een coronapas. Hij pleit er al geruime tij voor om een wettelijk kader te maken voor een dergelijke pas, zodat die ingezet kan worden wanneer een volgende pandemie of een bijzonder zwaar griepseizoen zich aandient.

Het is koffiedik kijken wanneer de coronapas precies verdwijnt. In de gloednieuwe coronabarometer is wel voorzien dat het CST nergens meer gevraagd zal worden zodra ons land zich in code geel bevindt - dat betekent dat de epidemie ‘onder controle’ is. De kans is groot dat dat deze zomer het geval is. Wanneer de situatie weer achteruitgaat, kan het CST opnieuw ingevoerd worden. Al lijkt dat praktische problemen op te leveren: als tegen dan een nieuwe boosterprik nodig is, moeten mensen tijd krijgen om die prik te laten zetten voor het CST weer ingaat. En een prikcampagne kan snel enkele maanden duren.

Het lijkt aannemelijker dat onze regeringsleiders die vermaledijde coronapas dan liever in de plooien van de geschiedenis laten verdwijnen. De Vlaamse regering is altijd een koele minnaar geweest. En premier Alexander De Croo (Open Vld) lijkt weinig zin te hebben om de geschiedenis in te gaan als de liberaal die de vrijheid bleef regelen met een vaccinpasje. “Na deze crisis moet die pas wel in een schuif, de schuif gaat op slot, en de sleutel gooien we weg”, zei hij onlangs nog.

Correctie: In een vorige versie van dit artikel stond dat viroloog Emmanuel André zetelt in de adviesraad GEMS. Dat is niet het geval.