NMBS deporteerde 25.000 mensen naar Auschwitz: overheid vraagt nu onderzoek

De Belgische spoorwegen deporteerden tussen 1942 en 1944 meer dan 25.000 Joden en Roma-zigeuners naar Auschwitz. De slachtoffers werden van over het hele land naar de Mechelse Dossinkazerne gebracht, waar ze op volle goederentreinen richting het vernietigingskamp werden gezet. Toch is de rol van de nationale spoorwegmaatschappij nooit echt grondig uitgespit, in tegenstelling tot in Frankrijk, Nederland en Duitsland.

De federale regering en de Senaat vragen nu samen een onafhankelijk onderzoek. Het Studiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (CegeSoma) moet nagaan welke rol de NMBS precies heeft gespeeld in de Holocaust. In het rapport ‘Gewillig België’ stelde CegeSoma in 2007 al vast dat de Belgische overheidsdiensten de Duitse orders doorgaans zonder protest uitvoerden. De verantwoordelijkheid van de spoorwegen werd daarin slechts kort aangestipt.

“Wat we in grote lijnen weten, is dat de deportaties gebeurden door Belgische treinen en Belgische machinisten”, zegt historicus Nico Wouters, hoofd van CegeSoma. De groene wagon die vandaag voor de Kazerne Dossin staat, is daar een restant van. “We weten ook dat er weinig protest was tegen de transporten, simpelweg omdat er weinig aandacht voor was. Bovendien was de Duitse greep op de NMBS al sinds 1940 heel groot.”

Niet zwart-wit

Het verhaal is niet zwart-wit. Zo waren veel personeelsleden van de NMBS lid van het verzet. Of zij ooit hebben geprotesteerd of pogingen tot sabotage hebben ondernomen, zijn enkele vragen die onderzocht worden. Daarnaast kijken de onderzoekers naar het algehele systeem. “Dit gaat over een Belgisch overheidsbedrijf en zijn verantwoordelijkheid onder een vijandige bezetter”, zegt Wouters. “Wie is er verantwoordelijk? Was er marge om zich te verzetten?”

Toen een onderzoek in 2018 aan het licht bracht dat de Nederlandse Spoorwegen geld hadden verdiend aan de deportaties, keerde het bedrijf miljoenen aan schadevergoedingen uit aan overlevenden en nabestaanden. In ons land drong de Joodse gemeenschap ook aan op een onderzoek, maar de zaken komen nu pas in beweging. “Wij nemen dit zeer ernstig. We vinden dat hier een licht op moet worden geworpen”, zegt NMBS-woordvoeder Dimitri Temmerman.

Volgens federaal minister van Mobiliteit Georges Gilkinet (Ecolo) is het onze plicht om de geschiedenis recht in de ogen te kijken, zeker nu “racisme en polarisatie het publieke debat beheersen”. Hij en Senaatsvoorzitter Stéphanie D’Hose (Open Vld) grijpen de internationale herdenkingsdag voor de Holocaust vandaag aan om het onderzoek te lanceren.

Herstelbetalingen

Op de vraag of de NMBS net als de NS afstevent op herstelbetalingen, antwoordt voorlopig iedereen afwijkend. Eerst moet de waarheid worden bovengehaald. Volgens N-VA-Kamerlid Michael Freilich moeten naast de fundamentele vragen ook wel enkele financiële vragen worden beantwoord. Werd de NMBS bijvoorbeeld vergoed door de Duitsers of niet? En klopt het dat de NMBS aan sommige Joden heeft gevraagd om hun eigen treinticket te betalen?

Freilich: “Als blijkt dat de NMBS profijt heeft gehaald uit de deportaties, dan zou het niet meer dan correct zijn dat dat geld op een of andere manier wordt ingezet om de herinnering aan de Holocaust levend te houden.”