‘Met hittetherapie hopen we de levensverwachting én levenskwaliteit van kankerpatiënten te verbeteren’
Het lichaam van een patiënt opwarmen tot 41,5 graden Celsius zodat tumoren krimpen. In het Universitair Ziekenhuis Antwerpen doet de medische start-up ElmediX studies naar hittetherapie bij uitgezaaide kanker. Een eerste doelgroep zijn patiënten met pancreaskanker, want CEO John-Paul Bogers zag er zijn moeder aan sterven. ‘In een halfjaar was ze weg. Dat moet beter kunnen.’
Tumoren zijn gevoelig voor hoge temperaturen, daarom bestaan er onder meer in Nederland al behandelingen om gezwellen op te warmen en op die manier vatbaarder te maken voor chemotherapie. Voor een patiënt met uitgezaaide tumoren is een dergelijke therapie echter nog niet voorhanden. Het grootste en meest logische struikelblok: de veiligheid van de patiënt.
“Al in de jaren tachtig werd door middel van warmtedekens en warm water de lichaamstemperatuur van patiënten verhoogd”, vertelt John-Paul Bogers (57), hoogleraar celbiologie aan de UAntwerpen. “Maar het liep fout, want het lichaam bleef maar opwarmen en geraakte niet opnieuw afgekoeld. Bovendien geraakten warmtebehandelingen door de opkomst van nieuwe vormen van radio- en chemotherapie, en later immunotherapie, wat in de vergetelheid. Nochtans kunnen ze tumoren vernietigen, de immuniteit verhogen en er zelfs voor zorgen dat chemotherapie gerichter aanslaat, vaak met veel minder nevenwerkingen.”
Zes tot acht maanden
Bogers vertelt het als CEO van ElmediX, een start-up in medische technologie. Maar hij is ook patholoog, zag in heel zijn carrière de meest gruwelijke tumoren en stelde misschien wel 200.000 diagnoses. Hallucinant genoeg ook bij zijn moeder Corry. In 1993 deelde hij, een 29-jarige specialist in opleiding, haar mee dat ze een tumor op haar pancreas had. Hij wist meteen hoe laat het was. Levensverwachting toen: zes tot acht maanden.
“Bij 70 procent van de vastgestelde pancreaskankers is de kanker zodanig uitgezaaid dat chemotherapie weinig soelaas brengt. Ik wist dat, maar mijn moeder wilde er nog voor gaan. Beenhard was ze. Geen traan heeft ze, althans in mijn bijzijn, gelaten. Door de bijwerkingen van de chemotherapie zakte haar levenskwaliteit zo dat ze de laatste vier maanden van haar leven in bed doorbracht. Ze was 57 toen ze stierf, even oud als ik vandaag. In het UZA dan nog.”
Bogers’ carrière stond in het teken van het opsporen van kankers, voornamelijk baarmoederhalskanker. “Maar ook al stelde ik diagnoses, persoonlijk heb ik voor al die patiënten nooit iets kunnen dóén. Jarenlang heb ik tijdens mijn werk niet echt aan mijn moeder gedacht. Maar nu ik op een punt in mijn carrière ben waarin ik niets meer voor het geld of de eer moet doen voel ik een soort verbetenheid om er alles aan te doen om de levensverwachting en levenskwaliteit van toekomstige patiënten te verbeteren. Door wat zij, mama, meemaakte.”
Geen ernstige risico’s
Terug naar de hittetherapie dus. Met zijn start-up, die Bogers samen met een bevriend ingenieur in 2015 oprichtte, gebeurt vandaag in het UZA de eerste fase van een klinische studie bij de eerste drie van twaalf tot twintig patiënten. Die moet eerst en vooral aantonen dat de gepatenteerde technologie van warmtebehandelingen veilig is. Over de resultaten mag Bogers nog niet communiceren, behalve dat er geen ernstige risico’s zijn opgedoken.
In de studie werkt de behandeling als volgt: de patiënt wordt onder narcose gebracht en in een soort couveuse geplaatst. Dat toestel warmt het lichaam op tot 41,5 graden, de temperatuur die net schadelijk genoeg is voor tumorcellen en tegelijk de gewone cellen niet aantast.
“Belangrijk is dat die temperatuur een aantal uur stabiel blijft, en dat lukt dankzij een systeem van regel- en sensortechnieken, doordat ons toestel ook kan koelen. In een preklinische fase konden we bij terminale honden al aantonen dat het én veilig is én werkt: hun levensverwachting werd verlengd. Hopelijk tonen volgende onderzoeksfases met meer patiënten aan dat het ook voor mensen werkt.”
Voor deze onderzoeksfase werd bij private investeerders 4 miljoen euro opgehaald, al zijn er de komende jaren nog een pak meer fondsen nodig. Vorig jaar schoof Bogers hittetherapie ook naar voren als mogelijke behandeling voor een coronabesmetting. Maar iedereen met een positieve coronatest zomaar eventjes in een duur toestel schuiven, dat is lastig.
Geen toxische resten
Als de studie zoals verhoopt midden 2025 afgerond is, wordt de eerste focus – niet toevallig – patiënten met pancreaskanker. “Pancreastumoren zitten in een soort cocon, doorgaans moeilijk te bereiken door chemotherapie. Warmte kan de cocon wat openzetten, waardoor de chemo er beter aan geraakt en er minder van nodig is. Met een paar behandelingen hopen we zo de levensverwachting én levenskwaliteit te verlengen, want warmte laat geen toxische resten achter. Misschien kunnen we er zelfs een chronische onderhoudsbehandeling van maken, voor om de drie tot zes maanden.”
Voor het geld of de eer moet hij dit dus niet meer doen, stelt Bogers. “Maar elke dag stel ik kankerdiagnoses bij patiënten die mijn leeftijd hebben of zelfs jonger zijn. Mijn moeder, die me een stukje van haar altruïsme meegaf, drijft me om hun toekomst te verbeteren. Ze zou dit onderzoek prachtig gevonden hebben.”