Wat zou een oorlog betekenen voor ons Belgen? Het conflict tussen Oekraïne en Rusland uitgelegd in 8 vragen en antwoorden

De belangrijkste ontwikkelingen in het conflict tussen Oekraïne en Rusland kan je lezen in onze liveblog.

Sinds het einde van 2021 zijn er signalen dat Rusland steeds meer soldaten en militair materiaal verzamelt rond de oostelijke grens van Oekraïne. Naar schatting heeft Rusland momenteel zo’n 127.000 manschappen in de buurt van de voormalige Sovjetrepubliek, volgens Oekraïense militaire inlichtingendiensten. De Amerikanen spreken over 130.000 soldaten.

Begin december spraken de Verenigde Staten van Russische plannen om Oekraïne aan te vallen met 175.000 soldaten, bleek uit een gelekt document. 

Ook worden er steeds meer manschappen verzameld in Wit-Rusland, een bondgenoot van Russische president Vladimir Poetin. Dat land ligt aan de noordgrens van Oekraïne, bovendien niet ver van de hoofdstad Kiev. Er vonden al militaire oefeningen plaats, onder andere aan de grens met Oekraïne. De VS heeft nog eens 3.000 extra troepen naar Polen gestuurd ter versterking. 

“De Amerikanen hebben aangekondigd in een vergadering met andere landen dat Poetin de beslissing zou gemaakt hebben om Oekraïne binnen te vallen. Ze baseren die info op basis van inlichtingendiensten. De Russische troepen zouden paraat zijn om elk moment binnen te vallen, zo is te zien op satellietfoto’s”, zegt onze Ruslandkenner Carolien van Nunen. Toch blijven ze er in Moskou bij dat er geen invasie gepland is. Rusland wil natuurlijk niet in de kaarten laten kijken.

De vrees leeft bij Poetin en zijn entourage dat Oekraïne steeds meer onder de invloedssfeer van het Westen komt. Rusland hamert er nadrukkelijk op dat het zekerheid wil dat Oekraïne geen lid zal worden van het militaire bondgenootschap NAVO. Daar wordt in Russische staatsmedia ook propaganda over verspreid. Oekraïne zou volgens die propaganda zelfs aanvallen op Rusland voorbereiden. Ook wil Poetin dat er bepaald militair materiaal niet meer in Oost-Europa wordt gestationeerd.

De vrees voor een toenadering is sinds 2013 sterker aanwezig. Toen ontstonden de protesten tegen de Oekraïense regering omwille van onder andere het niet-ondertekenen van een verdrag met de Europese Unie. In de nasleep van de Euromaidan-protesten annexeerde Rusland het Krim-schiereiland in het zuiden en scheurden twee provincies in het oosten zich af om zich tot volksrepublieken uit te roepen.

In het oosten van Oekraïne is er in feite al acht jaar lang oorlog. Sinds het unilateraal uitroepen van de Volksrepublieken Loegansk en Donetsk zijn er in gevechten met de Oekraïense regering al 14.000 slachtoffers gevallen. Twee miljoen mensen zijn moeten vluchten. Er is een staakt-het-vuren, maar dat wordt door zowel Oekraïne als de door Rusland gesteunde separatisten geschonden.

Ook op het geannexeerde Krim-schiereiland vinden er militaire oefeningen plaats. In de wateren rond de Krim is er sinds 2014 spanning tussen Russische en Oekraïense schepen. Rusland heeft haar militaire aanwezigheid in de Zwarte Zee en de Zee van Azov dan ook gevoelig opgedreven. Dat zorgt voor vrees in Marioepol, een belangrijke havenstad aan de kust van de Zee van Azov.

Een van de scenario’s is dat er helemaal tot Kiev opgerukt zou worden. In dat geval zullen er wellicht eerst luchtaanvallen plaatsvinden. Dat vermoeden Amerikaanse autoriteiten. Zo zouden Oekraïense krachten op het terrein uitgeschakeld kunnen worden, waardoor de Oekraïense zijde zwakker zou worden. Eventueel kan dit gecombineerd worden met cyberaanvallen, waarna een grondoffensief kan volgen.

Volgens Amerikaanse en Oekraïense inlichtingendiensten zou een mogelijke inval grootschaliger zijn dan in 2014, maar het plan zou eerder zijn om druk te zetten op de Oekraïense regering en westerse bondgenoten dan territorium inpalmen. Er is ook een scenario dat zegt dat er een deel van de kustlijn tussen de Volksrepublieken en de Krim ingenomen zou worden.

De vrees bestaat dat Poetin zal gebruik maken van hybride oorlogsvoering. Daarbij worden conventionele strijdkrachten gebruikt, in combinatie met cyberaanvallen en lokale terreur.

Volgens het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken zou Rusland op die manier een marionettenregering willen installeren in Oekraïne, onder leiding van pro-Russen die vluchtten na de protesten in 2014.

Er zijn ook twijfels of Rusland überhaupt een inlijving van Oekraïne zou kunnen. Volgens professor Internationale Politiek David Criekemans (UAntwerpen) staat Rusland “kwantitatief en kwalitatief” zwakker dan de NAVO. Al heeft Poetin er sinds zijn eerste ambtstermijn alles aan gedaan om de relevantie van het Russische leger in de wereld te vergroten, schrijft ‘The New York Times’.

Het volledige Oekraïense leger heeft volgens het International Institute for Strategic Studies zo’n 145.000 soldaten in totaal. Dat is tegenover een totaal van 900.000 Russische soldaten. Oekraïne probeert dat verschil te compenseren door burgers op te leiden. Zo zouden er zo’n 100.000 vrijwilligers klaar moeten zijn in het geval dat er oorlog uitbreekt. Volgens de legerleiding heeft zo’n half miljoen Oekraïners legerervaring. 

“Het Oekraïense leger is de afgelopen jaren heel erg gemoderniseerd”, zegt onze Ruslandkenner Carolien van Nunen. “Wat Rusland ter beschikking heeft aan manschappen en materieel staat niet in verhouding tot wat Oekraïne maar heeft, maar toch zal het niet eenvoudig worden. De Oekraïense bevolking is bereid om de wapens op te nemen tegen Rusland. Het is een gok van Poetin als hij een grootschalige oorlog zou starten in Oekraïne. Je moet op langere termijn de bevolking onder controle kunnen houden, wat niet evident is.”

Herbekijk. VTM NIEUWS-journalist Robin Ramaekers toont de opengestelde bunkers:

Ook heeft Oekraïne de NAVO aan haar kant, al is het niet officieel lid van het militair bondgenootschap. Verschillende NAVO-landen lieten de afgelopen tijd verstaan dat er ernstige gevolgen zouden zijn aan een inval door Rusland. Het bondgenootschap heeft ruim 3 miljoen soldaten ter beschikking.

Lees hier alles over het Russische leger.

Ons land is lid van de NAVO en er staan dus ook Belgische militairen in staat van maximale paraatheid. Defensieminister Ludivine Dedonder (PS) zei vorige week nog in de Kamer dat ons land “zijn verantwoordelijkheid opneemt” als de NAVO beslist om troepen te sturen naar het oosten van Europa. 

Er is ook een Very High Readiness Joint Task Force (VJTF) waar 250 à 300 militairen, Belgische F-16’s en een fregat deel uit van maken. 

Ons land neemt ook deel aan de Baltic Air Policing (BAP) Mission. Dat is een NAVO-missie die de veiligheid van het luchtruim boven Estland, Letland en Litouwen moet garanderen. Vier Belgische F-16's en een zestigtal militairen staan nog tot eind maart gestationeerd in Estland.

VTM NIEUWS sprak met premier De Croo in Estland:

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft zijn advies voor Belgen die zich in Oekraïne bevinden en voor landgenoten die naar het land willen reizen aangescherpt. Belgen van wie de aanwezigheid niet absoluut noodzakelijk is, wordt nu aangeraden het land te verlaten. Belgische diplomaten en ambassadepersoneel in Oekraïne blijven voorlopig nog op post.

Tegelijk worden alle reizen naar Oekraïne voortaan “sterk afgeraden”. “Als de situatie verslechtert, kan een evacuatie uit Oekraïne niet worden gegarandeerd. Het is daarom aangeraden om het land te verlaten nu het nog kan”, klinkt het.

Verschillende landen vroegen eerder al aan hun burgers om Oekraïne te verlaten. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk deden dat, maar bijvoorbeeld ook Australië en Nieuw-Zeeland. Wie Oekraïne niet kan verlaten, wordt door Buitenlandse Zaken aangeraden om zich aan te melden op het registratieplatform Travellers Online en contact op te nemen met de Belgische ambassade in Kiev.

De Verenigde Staten hebben al militair hulpmateriaal gestuurd naar Oekraïne. Ze hebben ook troepen gestuurd, maar die zijn relatief klein in vergelijking met de Russische strijdkrachten. Duitsland beloofde een veldhospitaal en 5.000 legerhelmen en beschermingsvesten. Met dat laatste konden Oekraïners niet lachen: ze hadden om uitrusting voor 100.000 personen gevraagd. Duitsland weigert wapens uit te voeren naar Oekraïne, want het land heeft een beleid om geen dodelijke wapens te sturen naar potentiële conflictgebieden.

Op diplomatiek vlak worden er op verschillende manieren overleg gepleegd. Zo onderhandelen de NAVO en VS met de regering van Poetin. Ook is er het zogenaamde Normandië-format, waarbij Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Duitsland in gesprek met elkaar gaan. Biden sprak ook met de emir van Qatar, ‘s werelds grootste exporteur van vloeibaar aardgas. De VS willen namelijk dat Europa minder afhankelijk wordt van Russisch gas.

Nord Stream 2 is een gaspijpleiding die in tegenstelling tot de voorganger ervan niet via Oekraïne loopt. Het land krijgt momenteel betaald voor het mogelijk maken van gasleveringen door Rusland aan Europa. Het is dus een drukkingsmiddel geworden in het conflict. De goedkeuring en ingebruikname van Nord Stream 2 liggen al een tijd stil. Duitsland liet donderdag weten dat áls Rusland Oekraïne aanvalt er sancties zullen komen, waarbij ook Nord Stream 2 getroffen zal worden.

Lees hier alles over de pijpleiding.

Dat is op dit moment uiteraard moeilijk te zeggen. Een inval van Rusland in Oekraïne zal in ieder geval zorgen voor slechte cijfers op de beurzen. Dat is nu al het geval. De economische sancties die de EU en de Verenigde Staten dan zullen uitvaardigen, zullen de beurzen nog zenuwachtiger maken. Het kan ook een impact hebben op de gasprijzen, want Europa blijft afhankelijk van Rusland op dat vlak.

Herbekijk. VTM NIEUWS sprak met een beursexpert en een fruitteler over de gevolgen van oorlog tussen Oekraïne en Rusland:

“Noch Amerikaanse troepen noch andere NAVO-troepen zouden effectief mee gaan vechten tegen de Russische troepen op Oekraïense bodem”, zegt onze Ruslandkenner Carolien van Nunen. “Als de Russische inval er komt, dan volgen er sancties. Er is een heel breed scala aan mogelijkheden.”

“Wij gaan van wapengekletter hier niets voelen. Stel dat Rusland ver zou oprukken of er is een incident waarbij EU- of NAVO-landen betrokken raken, dan is het mogelijk dat ons land betrokken raakt. Als het westen sancties uitvaardigt, dan mogen we ons ook aan tegensancties verwachten zoals het dichtdraaien van de gaskraan. Dat zullen wij uiteraard wel voelen”, aldus van Nunen.

Een oorlog in Oekraïne zou wel een impact kunnen hebben op de voedselprijzen, schrijft Politico. In Europa komt het overgrote deel van zonnebloemolie uit het land, net als 26 procent van de honing in onze winkels. 

Ook exporteert Oekraïne erg veel maïs en dat is een belangrijke voedingsbron voor het kweken van varkens en kippen in de EU. Andere landen, zoals Egypte en Libanon, zijn veel afhankelijker van voedsel uit Oekraïne. Als daar de graanprijzen stijgen door een oorlog kan dat voor sociale onrust zorgen.

Herbekijk hier alle video’s over het conflict: