Van ouderwetse spion tot orthodoxe christen die 16 uur per dag werkt: wie is Vladimir Poetin echt?

Vladimir Poetin hoort als kind niet bij de grote jongens. Hij is maar een klein mannetje, zo wil de overlevering, een beetje schriel zelfs. Volodya, zoals zijn moeder hem noemt, wordt in de herfst van 1952 geboren in Leningrad (nu Sint-Petersburg). Het gezin is niet arm, maar woont wel in een kommunalka: een soort studentenhuis, maar dan voor families. Die hebben een eigen kamer, maar moeten badkamer en keuken delen. Dat is geen pretje, de wc’s zijn niet al te fris en vaak is er alleen koud water.

Een lerares herinnert zich de jonge Vladimir als ‘ondeugend’ en als iemand die altijd te laat komt. Ze kon toen overigens al wel zien dat hij een ‘goed mens’ was, zal ze later in een officiële biografie zeggen. “Maar hij vergeeft niemand die hem heeft verraden of gemeen doet.”

Dat laatste gebeurt nogal eens, want hij heeft vaak ruzie met jongens die ouder en sterker zijn. Als hij tien jaar is, en genoeg heeft van alle pakken slaag, legt hij zich toe op sambo, een mix van judo en worstelen die is ontwikkeld door het Rode Leger. Daarna wordt hij zeer geliefd, blijkt hij zeer intelligent en wordt hij klassenvertegenwoordiger. Hij is, kortom, de ideale leerling. Dat beeld wordt echter jaren later pas gevormd, als hij al lang en breed de baas is van Rusland en mensen misschien wel twee keer nadenken voor ze iets lelijks over hem zeggen. 

Dhr. Adamov 

Het volgende belangrijke hoofdstuk in zijn leven speelt zich af in de DDR. Tijdens of na zijn rechtenstudie aan de universiteit van Leningrad wordt Poetin gescout door de KGB, de beruchte inlichtingendienst van de Sovjet-Unie. Hij wordt er klaargestoomd voor het spionnenwerk (lees: opgeleid in het in de gaten houden van buitenlandse toeristen) en vertrekt in 1985 naar de Duitse Democratische Republiek. Dat is nog altijd een trouwe vazalstaat van Moskou, waar de communistische leiders met harde hand regeren. 

Poetin, inmiddels luitenant-kolonel en getrouwd met Ljoedmila, strijkt neer in Dresden. Officieel heet hij daar dhr. Adamov en is hij directeur van de Duits-Russische Vriendschapsvereniging. Het is onduidelijk wat hij er echt doet. Onofficiële biografieën houden het op ouderwets spionnenwerk, zoals het rekruteren en begeleiden van informanten. Hij zou zelfs de linkse terreurbeweging Rote Armee Fraktion (RAF) hebben geholpen bij het kopen van wapens. De RAF, uit op chaos en destabilisatie in West-Duitsland, heeft in die tijd in Moskou een medestander.     

Terug naar de chaos

Als de Muur valt, in november 1989, kan Poetin langzaam zijn koffers pakken. Een jaar later, net voor de totale ineenstorting van de Sovjet-Unie, keert hij vanuit Dresden terug naar huis. Hij werkt nog voor de KGB, maar wordt via het bestuur van zijn oude universiteit en aan de hand van zijn oude leraar Anatoli Sobchak in juni 1991 viceburgemeester van Leningrad, de tweede stad van het land. Dat is al een snelle move, maar het gaat almaar sneller. Eerst (in 1996) vertrekt hij naar het Kremlin, waar hij een belangrijke post krijgt in het kabinet van president Boris Jeltsin. Dan (in 1997) wordt hij hoofd van de FSB, de opvolger van de KGB. Daarna (in 1999) benoemt Jeltsin hem eerst tot vicepremier, daarna tot premier, totdat hij op 31 december 1999 wordt aangewezen als opvolger van de president.

In deze periode worden twee dingen duidelijk. Eén: Poetin heeft zijn netwerk goed op orde. Zijn oude vrienden uit de KGB, de FSB en het Kremlin behoren nog steeds tot zijn inner circle, en zijn daardoor puissant rijk geworden. Het is de kliek die nu Rusland regeert. Twee: De totale chaos die volgt op de verkruimeling van de Sovjet-Unie trekt diepe sporen bij de kleine man uit Leningrad. Zijn land struikelt niet alleen van de ene crisis naar de andere, maar verliest ook internationaal aan aanzien. Kenmerkend Poetin-citaat uit 1999: “Rusland is al eeuwenlang een grote macht. Niemand mag ons negeren.”      

Premier/president /premier/president

Inmiddels is Poetin dus al bijna 22 jaar aan de macht. De mooie woorden die hij rond de eeuwwisseling in de mond neemt over vrije pers, democratie, rechtstaat en mensenrechten hebben inmiddels een holle klank. Er zijn wel verkiezingen, maar het is niet de bedoeling dat er iemand anders wint dan hij. Via politieke manoeuvres (van premier naar president naar premier naar president) heeft Poetin zijn mandaat weten op te rekken tot mogelijk 2036. Dat zal hem een mooie plek opleveren in de Russische geschiedenis: alleen Peter de Grote, Ivan de Grote en Ivan de Verschrikkelijke zijn dan langer de baas geweest dan hij. Kritiek is nauwelijks toegestaan, oppositiepartijen wordt het leven zuur gemaakt, tegenstanders verdwijnen achter de tralies (Alexei Navalny), worden vergiftigd (Alexander Litvinenko) of doodgeschoten (Anna Politkovskaya). Er valt niks direct te linken aan Poetin, maar er zijn weinig mensen die nog geloven dat de president nergens iets van afweet.

In Rusland zelf is zijn macht nagenoeg compleet. Hij heeft meer welvaart gebracht, zo redeneren veel mensen (met name de oudere generaties), de nare herinneringen aan de jaren 90 zijn vervaagd, en het land heeft zijn trots terug. Rusland is geen zielige, arme sloeber meer. Dat is heel wat waard, zo blijkt uit recente peilingen: 48 procent van de Russen wil dat Poetin president blijft als zijn huidige mandaat afloopt (in 2024).  

Op oorlogspad

Waar hij het thuis inmiddels goed heeft afgetimmerd, is hij internationaal ook waar hij wil zijn. Er wordt weer geluisterd naar Rusland. Ooit noemde hij de ineenstorting van de Sovjet-Unie “de grootste geopolitieke catastrofe van de 20ste eeuw”. Het kan niet zo zijn dat het grootste land ter wereld, een kernmacht, een van de winnaars van de Tweede Wereldoorlog, niks meer te zeggen heeft. Sterker: dat het bedreigd wordt in zijn voortbestaan. Dat is wat Poetin uiteindelijk wil, en zoals hij het zelf ook zegt: “Zekerheid voor Rusland.” 

Dat doet hij vooral door te laten zien dat hij zich de kaas niet van het brood laat eten, niet door het Westen, niet door de Navo, door niemand. Separatisten in Tsjetsjenië (begin 2000)? We vertrappen ze. De Navo met wapens in Europa? Prima, kom maar op, wij hebben ook wapens. Anti-Russische revolutie in Oekraïne (2014)? Nee dankjewel, dat is te dicht bij huis. En voor de zekerheid pakken we de Krim.

Brutale president in Georgië (2008)? Die gaan we een lesje leren. Onze enige vriend in het Midden-Oosten in gevaar (Assad in Syrië)? Wij komen helpen. Poetin doet het allemaal en komt ermee weg.  

Wie is de echte Poetin?  

Dat is voor velen een grote vraag. Er zijn natuurlijk wel wat feitelijkheden komen bovendrijven. Hij heeft twee dochters (Maria en Jekaterina), is inmiddels gescheiden van Ljoedmila, spreekt een beetje Engels en vloeiend Duits, rookt niet, drinkt weinig, werkt zestien tot zeventien uur per dag en is een orthodox christen. 

Verder doet hij heel veel moeite om zo veel mogelijk verschillende gezichten te laten zien. We kennen de foto’s allemaal wel: Poetin met bloot bovenlijf op een paard, Poetin op de bres voor zeldzame tijgers en schattige honden, Poetin met zware jongens op de motor, Poetin met zijn zwarte band, Poetin in een straaljager, Poetin in een orthodoxe kerk. Wij mogen er hier graag om lachen, maar wij zijn niet de doelgroep: dat zijn de Russen zelf. “Zijn grote kwaliteit is dat hij degene kan zijn die mensen graag zien”, aldus een commentator. De president is de Russische Action Man, klaar voor alles. 

Maar één ding is wel duidelijk: alles draait om hem. De president neemt alle beslissingen, samen met zijn eigen kleine kliek. Er is er maar eentje de baas, en dat is Vladimir Poetin.