Gasleiding tussen Rusland en Duitsland speelt cruciale rol in conflict met Oekraïne: waarom ligt Nord Stream 2 zo gevoelig?

Wat is Nord Stream 2?

Het Nord Stream-project is een onderzeese pijpleiding die gas van Rusland naar Duitsland moet transporteren. Dat gebeurt in tegenstelling tot vorige leidingen niet meer over land via andere Oost-Europese landen als Polen en Oekraïne, maar rechtstreeks via de Oostzee. 

De eerste verbinding, een dubbele pijpleiding, werd opgeleverd in 2011, na een bouw van bijna zes jaar. In 2018 startte de aanleg van het tweede project met ook twee leidingen, Nord Stream 2. Het onderzeese gedeelte start in het noordwesten van Rusland bij de stad Vyborg voor Nord Stream 1 en bij Oest-Loega voor Nord Stream 2. De leidingen lopen 1.224 kilometer over de bodem van de Oostzee. In Greifswald in het noordoosten van Duitsland komt de leiding opnieuw aan land. Van daaruit vertrekken vertakkingen richting het Europese gasnet.

Waarom ligt de pijpleiding zo gevoelig?

Nord Stream 2 is niet zomaar een nieuwe gaspijpleiding, maar is al van meet af aan erg controversieel. De pijplijn werd in september vorig jaar al voltooid, maar gas leveren mag nog niet. Nog altijd wordt gewacht op goedkeuring van Duitsland en van de Europese Unie. Officieel zijn er nog een aantal juridische hindernissen, maar verschillende partijen zijn de leiding eigenlijk liever kwijt dan rijk.

Zo was er verzet vanuit de Verenigde Staten, maar ook vanuit landen als Polen en Oekraïne. Doordat de nieuwe leiding Oost-Europa ‘overslaat’ en rechtstreeks gas naar Duitsland kan sturen, vrezen die landen dat Rusland nog meer invloed in Europa zou krijgen. West-Europa zou dan gemakkelijker rechtstreeks zaken kunnen doen met Rusland, waar Oost-Europa het slachtoffer van zou kunnen worden. De Amerikanen vrezen dat Rusland zijn greep op Europa versterkt met het infrastructuurproject.

De pijpleiding had overigens volgens de planning in 2019 klaar moeten zijn. De aanleg werd opgeschort nadat de Verenigde Staten dreigden met sancties. Dat gebeurde nog onder het presidentschap van Donald Trump.

Hoe staat Duitsland tegenover Nord Stream 2?

De nieuwe Duitse regering van sociaaldemocratisch premier Olaf Scholz (SPD) en de Groenen zit intern behoorlijk gewrongen met de kwestie, hoewel ze naar de buitenwereld toe alles probeert om de eenheid te bewaren. “Die Grünen stellen zich in de nieuwe Duitse regering iets kritischer op, maar al bij al gaat Berlijn als vanouds de confrontatie uit de weg”, zei expert Jonathan Holslag er vorige week over in De Morgen. 

Zeker bij de SPD ligt de kwestie gevoelig. Voormalig SPD-kanselier Gerhard Schröder is de bezieler van Nord Stream en is nu voorzitter van de raad van toezicht van het Russische oliebedrijf Rosneft. “De pragmatische koers tegenover Rusland zit in die partij ingebakken”, aldus Holslag. 

Hoe reageert Duitsland op de Russische dreiging?

Duitsland lijkt in de hele kwestie vooral op te vallen door wat het niét doet, dan wat het wel doet, zo schreef The New York Times. Deze week nog reageerde Oekraïne teleurgesteld op het nieuws dat Duitsland vijfduizend legerhelmen beschikbaar stelt. Duitsland ziet dat als een belangrijk signaal dat het zij aan zij staat met de Oekraïners, maar volgens Kiev gaat het om een “puur symbolisch gebaar”. “Het is een druppel op een gloeiende plaat. Niet eens een troostprijs”, zei de ambassadeur in Duitsland tegen persbureau DPA. Hij maakte duidelijk dat zijn regering meer verwacht van de Bondsrepubliek. “Een draai van 180 graden.”

Ook de burgemeester van de Oekraïense hoofdstad Kiev reageerde verbolgen. Vitali Klitstsjko, een voormalige bokskampioen, noemde de gift tegenover de krant Bild een grap. “Wat voor steun krijgen we hierna van Duitsland?”, sneerde hij. “Kussens?”

De huidige Duitse minister van Buitenlandse Zaken probeerde gisteren nog wat meubels te redden. Als Rusland Oekraïne binnenvalt, dan riskeert het land geconfronteerd te worden met “zware gevolgen”, en de sancties van het westen kunnen wel degelijk gericht zijn tegen Nord Stream 2, zei ze in de Bondsdag in Berlijn.

De Duitse minister wees wel nog steeds op de noodzaak om de onderhandelingen tussen Rusland en het Westen voort te zetten. “Zolang we praten, schieten we niet”, aldus Baerbock.

Ook Scholz zelf waarschuwde dat Rusland bij een militaire interventie in Oekraïne een hoge prijs zal moeten betalen. Daarbij staan alle opties open, dus ook het schrappen van Nord Stream 2.

Wat zegt Europa?

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen liet gisteren eveneens verstaan dat Nord Stream 2 stopgezet kan worden bij een Russische aanval. “Laat me heel duidelijk zijn: niets is van de tafel, alles ligt nog óp de tafel”, zei ze bij CNN toen ze een vraag kreeg over de gasleiding. “De Commissie is verantwoordelijk voor het nemen van sancties, en die kunnen financieel, economisch en technologisch van aard zijn.” 

Volgens Von der Leyen is Europa Ruslands grootste handelspartner, goed voor 40 procent van de handel en 75 procent van de investeringen in het land. “Die cijfers tonen dat wij een sterke hefboom hebben en dat de agressie verder opdrijven zeer pijnlijk zou zijn voor Rusland.” 

Wat zeggen de Verenigde Staten?

Het meest uitgesproken zijn de Verenigde Staten, die zelf geen rechtstreekse partij zijn. Als Rusland besluit Oekraïne binnen te vallen, zal dat betekenen dat de gaspijpleiding “niet doorgaat”. Ned Price, de woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, zei eerder deze week dat hij daar “heel duidelijk over wil zijn”.

Eerder deze maand sneuvelde een voorstel in de Amerikaanse Senaat om sancties in te stellen tegen Nord Stream 2. De woordvoerder wil niet in details treden over hoe het ministerie ervoor gaat zorgen dat de gaspijpleiding wordt gestopt, mocht dat nodig zijn. “We zullen samenwerken met Duitsland om ervoor te zorgen dat het niet doorgaat”, aldus Price.