Medische primeur: transplantatie teelbalweefsel om mannen weer vruchtbaar te maken na kankerbehandeling als kind

Kankerpatiënten zien hun overlevingskansen dankzij wetenschappelijke innovatie steeds sneller verbeteren. Een positieve evolutie, maar wel één waardoor we vaker in contact komen met de bijwerkingen op lange termijn. Zo vallen behandelingen als chemo- en radiotherapie niet enkel de kankercellen aan, maar ook de gezonde. Dat kan bij sommige patiënten onvruchtbaarheid veroorzaken.

Een volwassen man kan hierop anticiperen door zijn zaadcellen te laten invriezen. Wil hij in de toekomst zijn kinderwens vervullen, dan laat hij gewoon de ingevroren cellen terug ontdooien. Maar wat als een kind kanker krijgt? De meeste van hen hebben de puberteit nog niet doorgemaakt. Er zijn op dat moment simpelweg geen zaadcellen om in te vriezen. Voor deze jongens is biologische kinderen krijgen als ze volwassen zijn dus vaak onmogelijk.

In 2002 starten Belgische wetenschappers echter een innovatief project om hier verandering in te brengen. Op het UZ Brussel en Vrije Universiteit Brussel begonnen ze als eerste ter wereld teelbalweefsel op te slaan.

“Kinderen hebben nog geen zaadcellen, maar het weefsel in hun teelballen bevat wel de stamcellen die na de puberteit zorgen voor de aanmaak van zaadcellen”, vertelt Ellen Goossens, professor aan de VUB en hoofd van de onderzoeksgroep ‘Biologie van de Testis’. “Als we hier een stukje van wegnemen en in vloeibare stikstof plaatsen bij -196 °C, dan kunnen we dat weefsel zeer lang bewaren. Zelfs na 20 jaar is het nog steeds bruikbaar.” Een noodzakelijke vereiste, want sommige kinderen krijgen al op zeer jonge leeftijd te maken met kanker. Het kan dus wel een tijdje duren vooraleer zij aan kinderen willen beginnen.

Het verzamelen en bewaren van dit weefsel is nu een routineprocedure. “Een kinderuroloog of kinderchirurg verwijdert een stukje van het teelbalweefsel bij de jongen. Dat gebeurt doorgaans tegelijkertijd met een andere geplande ingreep in het kader van de kankerbehandeling”, legt Dr. Veerle Vloeberghs uit. Zij is kliniekhoofd bij Brussels IVF, het centrum voor reproductieve geneeskunde van het UZ Brussel, en zal ook de transplantaties uitvoeren in de toekomst. “Op deze manier moeten we de jonge patiënt niet speciaal verdoven voor het weghalen van het stukje weefsel.”

Ondertussen hebben er in de afgelopen 20 jaar al zo’n 130 kinderen met kanker een stukje van hun weefsel laten bewaren. In die periode hebben de Belgische pioniers heel wat baanbrekend onderzoek verricht. En op basis hiervan krijgen ze nu groen licht om die stukjes teelbalweefsel terug te plaatsen bij de ondertussen volwassen mannen. “Wanneer de patiënt dit wenst kunnen we het weefsel implanteren in de teelbal”, vertelt prof Goossens. “Hierna komen de stamcellen in actie en beginnen ze zaadcellen te maken. En aldus kan het koppel zijn hoop vestigen op het krijgen van een kind. We geven die mannen hun vruchtbaarheid terug. Hopelijk mogen we dat dit jaar al voor iemand doen.” De methode zal momenteel wel enkel toegepast worden voor ex-kankerpatiënten waarbij er geen risico is op kankercellen in het teelbalweefsel. De wetenschappers werken nog volop aan betrouwbare procedures om zulke kankercellen uit het weefsel te verwijderen. Als alternatief onderzoeken ze ook technieken om het weefsel buiten het lichaam zaadcellen te doen laten aanmaken.

Dankzij deze wetenschappelijke vooruitgang behoort een gezin stichten hopelijk voor heel wat patiënten die als kind kanker hadden terug tot de realiteit. Eén van deze jonge mannen is Sebbe Stevens. Als 11-jarige kreeg hij de diagnose van kanker te horen, ondertussen is hij 30. Ook hij liet een stuk van zijn weefsel bewaren. “Ik herinner het mij nog goed. De dokter die mijn kamer binnenkwam en aan mij de vraag stelde of ik een stukje weefsel wou bewaren. Op dat moment vond ik het bizar. Ik was vooral bezig met mijn ziekte, niet met of ik kinderen wil krijgen wanneer ik volwassen ben”, vertelt Sebbe. Maar nu, 19 jaar later, is hij toch blij dat hij toen het stuk teelbalweefsel heeft laten bewaren. “Ik ben nu op een leeftijd gekomen dat ik vrienden, familie en kennissen zie beginnen aan kinderen. Dankzij de dokters en wetenschappers ben ik nu hoopvol dat ook ik dit ooit zal kunnen. Maar eerst moet ik nog wel de juiste partner vinden.”

Deze medische primeur toont aan dat wetenschappelijk onderzoek een belangrijke langetermijnsinvestering is. Dat beaamt ook Vlaams minister van Wetenschapsbeleid Hilde Crevits. “Kanker is een ziekte waar veel mensen vroeg of laat mee in aanraking komen. Iedere kans tot een versnelde diagnose, betere behandeling of nazorg, moeten we met beide handen grijpen. Het onderzoek van professor Goossens is het ultieme bewijs dat jarenlang investeren in wetenschap loont. Daarom ondersteunen we in het kader van Kom op tegen Kanker via het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen (FWO) jaarlijks beloftevolle wetenschappelijke projecten, zoals dit onderzoek van de VUB en het UZ Brussel. In totaal gaat er per jaar zo’n 50 miljoen euro Vlaamse steun naar kankergerelateerd onderzoek, goed voor meer dan 200 projecten. We blijven die investeringen maken, want dit soort toponderzoek maakt mee het verschil in onze samenleving.”