Dr. Ruth (93), de vrouw die seks uit de taboesfeer haalde: ‘In de slaapkamer mag alles’

Wat Goedele is voor de Vlaming, is Dr. Ruth voor de Amerikaan. Met haar één meter negenendertig en haar grappige Duitse accent schopte ze seksuele taboes aan diggelen, zonder schroom maar met tonnen vakkennis. In de jaren tachtig was haar radioshow een luistercijferkanon in New York en ver daarbuiten. Ook The Dr. Ruth Show op tv, waarin ze serieus advies liet baden in een vrolijk sfeertje, sloeg aan bij de Amerikanen. Bij talkshowlegende David Letterman was ze een graag geziene gast en als activiste vocht ze voor gezinsplanning in verarmde New Yorkse gemeenschappen. En dat allemaal toen seks nog een heel delicaat thema was.

Maar achter haar eeuwige brede glimlach schuilt een donker verleden. Tien jaar was Ruth Westheimer toen haar familie werd afgevoerd naar werkkampen en nooit meer terugkwam. Zelf ontsnapte ze uit nazi-Duitsland, helemaal in haar eentje, dankzij een kindertransport naar Zwitserland. In plaats van verbitterd maakte het haar strijdlustig. Levenskracht en vrolijkheid kwamen waar je tomeloos verdriet zou verwachten. Of gaan vreugde en verdriet hand in hand bij de kranige, intussen 93-jarige Dr. Ruth?

Mevrouw Westheimer, u woonde onlangs Becoming Dr. Ruth bij, de toneel­voorstelling over uw leven. Daar zag u hoe u in 1939 als Joods meisje op de trein naar Zwitserland stapte en hoe u uw ouders en grootouders, die in het concentratiekamp overleden zijn, vergeefs hoopte terug te zien. U keek ook mee hoe u, een paar decennia later, bekend werd als sekstherapeute en mediaster. Bill Clinton en Paul McCartney dragen u op handen. Als u terugkijkt op dit leven, wat primeert dan: de vreugde of het verdriet?

“De vreugde! De vreugde omdat iedereen weet wie ik ben. En nu is er ook nog dit toneelstuk. Fantastisch!”

Drieënnegentig jaar in een toneelstuk van anderhalf uur...

“Drieënnegentig-en-een-half! Als je zo oud bent, begin je weer met halfjes te tellen. Net zoals kinderen.”

Het stuk werd opgevoerd in het New Yorkse Museum of Jewish Heritage, waar tot voor kort nog kerstbomen en menora’s, Joodse kandelaars, te zien waren. Ook het Joodse feest Chanoeka wordt immers in december gevierd. Wat betekent Chanoeka voor u?

“Het is een familiefeest en alles wat met familie te maken heeft, vind ik belangrijk. Omdat ik zelf mijn familie zo vroeg verloren ben. Een hele week lang worden er ’s avonds kaarsen aangestoken. Zolang de kaarsen branden, mag  je niet werken, geen huishouden doen, niets. Je moet je ontspannen en je met de kinderen bezighouden. Chanoeka herinnert me aan Frankfurt, waar ik als kind met mijn ouders heb gewoond.”

De laatste Chanoeka die u thuis in Frankfurt vierde, was in 1938. Uw vader was een orthodoxe groothandelaar.

“Het was een treurig feest. Ik was alleen met mijn moeder en grootmoeder. Mijn vader was al weggevoerd, hij zat in het werkkamp Buchenwald. Kort voor Chanoeka hadden we een kaart van hem gekregen waarop stond dat ik naar Zwitserland moest gaan. Ik zie die kaart nog steeds voor me. In die tijd had ik een poppenhuis, dertien poppen, rolschaatsen... Ik wilde niet weg, maar ik had geen keus.”

Op de Conferentie van Evian was overeengekomen dat verschillende landen Joodse kinderen zouden opnemen die wees waren of van wie de ouders in concentratiekampen zaten. Dacht u ooit dat u uw vader en moeder niet zou terugzien?

“Ik dacht dat het maar voor even zou zijn, dat mijn ouders zouden emigreren en dat we dan herenigd zouden worden. Als kind heb ik me vaak afgevraagd of ik ze had kunnen redden, als ik was gebleven. Dat is natuurlijk absurd. Het omgekeerde geldt wel: als mijn ouders me niet naar Zwitserland hadden gestuurd, zou ik nu niet meer leven.”

Bent u later, toen u wist dat uw ouders en grootouders waren vermoord, nooit boos geworden? Nam u het hen niet kwalijk dat ze niet geprobeerd hebben te ontsnappen?

“Nee, ze waren erg geworteld in de Duitse cultuur. Mijn grootvader kwam uit Wiesenfeld in Franken, hij heette Moses en was landbouwer. Ik herinner me nog dat hij een bult in zijn nek had, omdat daar een kogel uit de Eerste Wereldoorlog zat. Hij had voor Duitsland gevochten. En ik weet zeker dat mijn grootouders, die erg religieus waren en op zaterdagavond niet op het land werkten, van Duitsland hielden. Ik kon hen dat niet kwalijk nemen, en ook mijn ouders niet. Het was hun leven.”

Maar u vertrok dus met dat kindertransport. Er moeten zich vreselijke scènes hebben afgespeeld in die trein.

“Iedereen huilde. Ik ook. Ik was al wat ouder en kon goed met kleine kinderen omgaan. Ik heb daar mijn pop aan een meisje gegeven dat nog harder huilde dan ik. Het was de enige pop die ik had meegenomen. Ik heb dat meisje als volwassene teruggezien, maar ze herinnerde zich de pop niet.”

Hebt u toen gemerkt dat u sterker bent dan anderen? Dat u in staat bent om tegen verdriet in te gaan?

“Ik denk dat het allemaal te maken heeft met het feit dat ik zo’n warme jeugd heb gehad. Dat heeft me gesterkt. Dat en het Joodse geloof.”

U spreekt Engels met een duidelijk Duits accent. Dat handelsmerk heeft u beroemd gemaakt.

“Wat mij is overkomen, was alleen mogelijk in Amerika. In Berlijn of in Frankfurt zou dat nooit zijn gelukt. Zo beroemd kun je alleen in New York worden.”

Recept voor het leven

We zitten in Westheimers woning, op de tiende verdieping van het flatgebouw waar ze sinds de jaren zestig woont. Helemaal in het noorden van Manhattan, in Washington Heights. Veel Europese Joden hebben zich hier sinds de jaren dertig gevestigd. Henry Kissinger, voormalig Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, groeide op om de hoek. In de woonkamer kijk je uit over de Hudson en op de steile kliffen van New Jersey.

In Zwitserland werd u in een Joods kindertehuis geplaatst. Hoe was het leven daar?

“We werden opgevangen door mensen die zelf Duitse vluchtelingen waren. Het waren geen geschoolde pedagogen, de directrice van het tehuis was bijvoorbeeld vreselijk. Ze zei dat onze ouders slangenouders waren die hun kinderen wegstuurden: ‘Jullie ouders zijn jullie liever kwijt.’ Ze zei vreselijk domme dingen. Maar ze was gewoon een beetje dom en had geen pedagogische opleiding genoten. Ik verspil mijn tijd niet aan haat of aan proberen te veranderen wat toch niet te veranderen is.”

Is dat uw recept?

“Dat zou mijn recept kunnen zijn, schrijf maar op!”

Uw appartement staat vol trofeeën uit uw leven: een foto met Barack Obama, u als gast in een talkshow, oorkondes van eredoctoraten, foto’s van uw kinderen en kleinkinderen, van uw man. Op alle foto’s straalt u. Uw recept lijkt te werken.

“Ik ben blij dat ik leef, altijd, maar ik vergeet nooit dat de anderen zijn omgekomen. De anderhalf miljoen kinderen die zijn omgebracht, mogen niet worden vergeten. Maar tegelijk kun je doen zoals ik en zeggen: ik heb geluk gehad.”

We hebben nog veel vragen, maar Westheimer is moe. Ze heeft er genoeg van. En ze heeft honger, ze is verbaasd omdat we niets te eten voor haar hebben meegebracht, behalve chocolade. Normaal gesproken vraagt haar assistent aan bezoekers om eten mee te brengen. Ze kookt niet, haar koelkast is bijna altijd leeg. Corona weerhoudt haar ervan om op restaurant te gaan. Gelukkig ligt er nog een oude bagel in de keuken. Na diplomatieke onderhandelingen stemt Westheimer ermee in dat we na een middagdutje het interview voortzetten. Als we anderhalf uur later terugkeren, begroet een uitgeruste Dr. Ruth ons. Ze vraagt ons alleen nog om beneden de post te halen en een appel in schijfjes te snijden.

“Het was een goed idee om even te gaan liggen. Neem maar een stukje appel. En vooruit maar weer.”

Op naar het volgende hoofdstuk van haar leven. Na een overtuigende ronselcampagne door knappe jongemannen (de woorden van Dr. Ruth zelf) vertrok de zeventienjarige Westheimer vanuit het tehuis in Zwitserland naar Palestina, om daar mee te timmeren aan de nieuwe Israëlische staat. Ze begon een nieuw leven in een kibboets niet ver van Haifa, alweer in een gemeenschap dus. Zes jaar lang zwoegde ze op een boerderij waar olijven, sinaasappels, appels, druiven en pompelmoezen werden verbouwd. En ze werd opgeleid tot scherpschutter bij Hagana, de zionistisch-Joodse paramilitaire organisatie. Zelf doodde ze niemand, maar op haar twintigste verjaardag verloor ze ei zo na haar beide voeten tijdens een bombardement.

Byebye Palestina. Westheimer landde in 1951 in Parijs, waar ze psychologie studeerde. Vijf jaar later ging ze een oom bezoeken in Amerika en daar is ze sindsdien gebleven. In 1970 doctoreerde Westheimer aan de Columbia University op het onderwerp gezinsplanning. Ze werd docent en startte in 1976 een praktijk als sekstherapeut. In 1980 ging haar radioprogramma Sexually Speaking in de ether bij het plaatselijke station WYNY in New York. Ze was 52 en op slag beroemd als de vrouw met het Duitse accent die ongegeneerd over seks sprak. Het programma werd later een succes in heel Amerika.

Hoe kwam het dat u van seks uw expertise maakte?

“Toevallig. Ik had een job als docent aan de Cornell Medical School en bij het plaatselijke radiostation zochten ze iemand die vijftien minuten over anticonceptie kon komen praten.”

Kunt u zich de eerste keer dat u voor de microfoon stond nog herinneren?

“In het begin wist ik niet op welke knopjes ik moest drukken. En verder was ik blij dat de luisteraars me Dr. Ruth noemden. Westheimer was te lang voor de Amerikanen.”

Uw programma, dat tien jaar liep, werd een ongelofelijk succes.

“Het was op zondagavond. De number-one radio show!”

In de tv-shows die volgden, had u het vaak over het vrouwelijk orgasme en over erectieproblemen. U zegt dat u levens hebt gered met uw programma’s. Met orgasmetips?!

“Niet letterlijk. Maar ik heb relaties gered. En één keer werd ik op straat aangesproken door iemand die zei dat ik zijn leven had gered. Hij was homo, en ik zei altijd tegen ­homo’s die naar mijn show belden: wees wie je bent en ga naar een grote stad, naar een grote universiteit. Mensen denken daar minder conservatief. Je hoeft je ouders niet te vertellen dat je gay bent. Het was een heel andere tijd. Als je homo was, bijvoorbeeld als advocaat, kon je je job verliezen.”

U kon op de radio en op tv dingen zeggen die anderen niet gezegd kregen.

“Seksualiteit is niet iets zondigs in het Joodse geloof. Niet zoals bij de katholieken. Seks is in het Jodendom een verplichting van de man tegenover zijn vrouw. Hij moet ervoor zorgen dat zij van seks geniet, dat ze een orgasme krijgt.”

Wacht eens even. Zou dat omgekeerd, als men tegen een vrouw zou zeggen dat ze haar man moet bevredigen, geen verontwaardiging opwekken?

“Ik kan de Joodse traditie niet veranderen. Het staat in de Talmoed, dat is het enige wat ik daarover kan zeggen.”

Het is gerechtvaardigd omdat het de traditie is?

“Inderdaad. En daar blijf ik bij.”

Uit uw reacties blijkt dat u niet het type bent dat psychologisch gaat graven om grote problemen op te lossen. Toch hebt u in uw vroege jaren hier in New York zelf een therapeut bezocht.

“Ik wilde niet in therapie gaan, maar weten wat er gebeurt tijdens zo’n therapie. Ik stuurde er vaak mensen heen met problemen die voor mij te zwaar waren. Mijn sekstherapie diende alleen om mensen te helpen hun gedrag te veranderen. Het had niets met psychologie te maken.”

En wat bent u over uzelf te weten gekomen tijdens uw gesprekken met de therapeut?

“Hij legde me uit dat mijn eerste jaren thuis, met mijn gezin, me de kracht gaven om door te zetten in het leven.”

Drie echtgenoten

Ruth Westheimer sprak in haar programma’s veel over de technische aspecten van seks. Maar ze maakte ook duidelijk dat seks voor haar in een relatie hoorde. Zelf is ze drie keer getrouwd. Haar eerste echtgenoot David, met wie ze naar Parijs was verhuisd, keerde terug naar Israël en ze lieten zich per brief scheiden. Met haar tweede echtgenoot, Dan, verhuisde ze naar Amerika en kreeg ze een dochter, Miriam. Ook dat huwelijk hield niet lang stand.

U scheidde toen uw dochter Miriam een jaar oud was. Heeft dat moed gevergd?

“Ik verveelde me gewoon. Dan was een zeer lieve vader, maar hij was geen intellectueel, en het was gewoon moeilijk. De seks was geweldig. Maar in een relatie moet je ook intellectueel gestimuleerd worden.”

Hebt u hem dat op die manier gezegd?

“Hij wist het. Ik heb hem de auto gegeven, een oude auto. En ik hield het kind.”

U leefde toen als alleenstaande moeder, dat was zeer ongebruikelijk in die tijd. Een moeilijke periode?

“Het was moeilijk, maar het bleef een heel goede tijd. Ik woonde samen met een vrouw die zelf twee kinderen had. Eén dag per week ging zij naar de universiteit en paste ik met Miriam op haar twee kinderen. En één keer per week ging ik naar de universiteit en zorgde zij voor Miriam. Perfecte regeling. Het kostte geen geld, en zo heb ik mijn master in de sociologie behaald. Ik kreeg veel hulp van vrienden.”

Dat klinkt als een geweldige gemeenschap.

“Ik had geen geld, maar ik had een woning en een platendraaier. We dansten en feestten veel. Ik trakteerde de chips en alle anderen brachten eten mee.”

Het was het einde van de jaren vijftig. De burgerrechten­beweging beleefde zijn hoogtepunt. In de zomer van 1961 namen veel studenten de bus naar het zuiden om campagne te voeren voor de rechten van zwarten. Was u ook op deze Freedom Rides?

“Nee, omdat ik al een kind had. Maar ik was wel actief. In Harlem heb ik Puerto Ricanen en zwarten opgeleid om jonge vrouwen voor te lichten over gezinsplanning, voor de organisatie Planned Parenthood. Zij hebben daarna allemaal via de stad een betere job gekregen.”

Praten over seks is in de loop der jaren erg veranderd. Er is die beroemde scène toen u in de jaren tachtig bij David Lettermans latenightshow te gast was. Daar vertelde u over een man die in de uitzending had gebeld en vertelde dat zijn vriendin het leuk vond om uienringen naar zijn stijve penis te gooien. Zou u dat nu nog brengen in een show?

“David Letterman is toen opgestaan en de studio uitgelopen. Voor de grap, natuurlijk. En telkens als ik weer bij hem te gast was en de reclame begon, lieten ze me uienringen zien. Niemand zou dat vandaag nog grappig vinden. Dat is inderdaad veranderd.”

U hebt altijd gezegd dat in de slaapkamer alles is toegestaan, zolang beide partners het prettig vinden. Maar die man hebt u wel belachelijk gemaakt. Voelt u zich niet schuldig?

“Het is humor, want niemand is hierdoor gekwetst of beledigd.”

U maakt al tientallen jaren deel uit van de New Yorkse society. U bent voortdurend te zien op galafeesten, op grote evenementen en natuurlijk op de onvermijdelijke parades van de verschillende immigrantengroepen en minderheden.

“Ik ga altijd naar de Gay Pride en de Duits-Amerikaanse Steuben Parade. Ooit brachten politieagenten me naar de parade. Met zwaailichten en loeiende sirenes vlamden we over Fifth Avenue. Ik had hen gevraagd flink wat lawaai te maken. Daar kan ik van genieten als een kind.”

In uw biografie schrijft u dat u de bewondering van anderen nodig heeft. Tegelijk lijkt u liever niet te koop te lopen met uw rijkdom – klopt dat? In ieder geval woont u in een bescheiden driekamerflat, en u gaat ook niet bepaald extravagant gekleed.

“Niemand weet precies hoeveel geld ik heb.”

Weet u het zelf?

“Zeer zeker! Goed, wat willen jullie nog meer weten?”

Lange tijd was u de progressieve stem van de Ameri­kaanse samenleving. U zei: aids is een ziekte, we mogen homo’s niet aan de schandpaal nagelen. Abortus, anticonceptie, u bracht het allemaal ter sprake. Toen in 1996 het toneelstuk The Vagina Monologues opgevoerd, waarin vrouwen openlijk over seksualiteit spraken, werd het een hit. Later begon men zelfs de tweedeling van de geslachten steeds luider in twijfel te trekken. Had u zichzelf op een gegeven moment overbodig gemaakt? Missie volbracht?

“Van al die nieuwe geslachten weet ik niet veel af. Als het om zulke dingen gaat, zeg ik: ga naar een jonger iemand. Ik ga ook niet meer om met vrouwen die nu zeggen dat ze twintig jaar geleden werden lastiggevallen. Ik heb daar heel weinig begrip voor.”

Als de wereld over MeToo discussieert, denkt u dan: nu ben ik echt oud geworden?

“Ik zeg niet dat ik oud ben. Ik zeg alleen: Dr. Ruth has no business talking about that.”

Vrijheidsbeeld

De volgende dag zetten we het interview voort in het ­Museum of Jewish Heritage, ’s avonds is er nog een opvoering van het toneelstuk Becoming Dr. Ruth. De kleine Ruth Westheimer arriveert in een enorme taxi. In het museum wordt er uitbundig gezwaaid. Westheimer wordt door de persverantwoordelijke van het museum en de beveiligings­agent in opperbeste stemming naar binnen geleid. Ze nemen haar als een kind bij de hand, rechts en links, en brengen haar naar de bovenste verdieping, naar de directieruimtes met panoramische ramen met uitzicht op de Hudson en het Vrijheidsbeeld. Hier vergadert de raad van het museum, waarin Westheimer zetelt.

“Telkens als ik hier kom, begroet ik eerst het Vrijheidsbeeld. Zo ben ik in New York aangekomen: per schip in vierde klasse. En net voor ik aankwam, ging ik naar de eerste klasse, zodat ik het uitzicht niet zou missen. Dat was verboden.”

Wist u toen al dat u in Amerika wilde blijven?

“Nee, ik heb altijd gedacht dat ik naar Israël zou teruggaan. In het begin had ik alleen een toeristenvisum voor Amerika. Pas toen ik met Manfred Westheimer trouwde, kwam er een einde aan mijn migratieverhaal. Toen ben ik Amerikaanse geworden.”

Westheimer was uw derde man, uw grote liefde, met wie u uw zoon Joel kreeg.

“Het is zo verstandig geweest om met Manfred te trouwen! Hier in het museum hing ooit een foto van hem, tijdens een tentoonstelling over Joden die tegen Hitler hebben gevochten. Fred had zich ook aangemeld. Hij zag er geweldig uit in zijn uniform! Maar hij brak zijn been tijdens de oefeningen, nog voor hij naar Duitsland was vertrokken. Daarom is hij niet kunnen gaan. Hij had nazi’s willen ondervragen.”

Wat voor koppel waren jullie?

“Hij was ingenieur, en nogal introvert. Fred was graag thuis, hij ging niet graag uit. Waren we op een feestje, dan wilde Freddy altijd om middernacht al naar huis, voordat de ondergrondse parkeergarage dichtging. Hij had geen zin om buiten naar een parkeerplaats te zoeken. Ik wilde liever blijven. Daar hadden we soms ruzie over.”

U ontmoette hem tijdens het skiën. Wanneer bent u daarmee gestopt?

“Ik denk dat ik zeventig was, na de dood van Fred.”

Viel het u zwaar om te stoppen?

“Stoppen met skiën vond ik niet zo erg: het was mijn eigen beslissing. Stoppen met lesgeven was moeilijker. Ik geef dan ook nog steeds les in sekstherapie aan de universiteit van Columbia. Alleen ’s avonds wil ik dat niet meer doen.”

Dat klinkt alsof u het niet helemaal wilt opgeven.

“Nee, want ik vind het heerlijk dat ik meer studenten heb dan de andere docenten! Ik ben daarin zeer competitief.”

Hoe oud wil u graag worden?

“Honderdvijftig!”

Zeer ambitieus. Kunt u als gespecialiseerd levens­genieter antwoorden op de vraag wat er goed is aan oud worden?

“Ik kan u niet zeggen wat er beter is als je oud bent. Ik kan alleen maar zeggen: accepteer wat je niet kunt veranderen en maak er het beste van. Zoals ik gisteren bijvoorbeeld tegen jullie gezegd heb dat je moest vertrekken omdat ik even wilde gaan liggen.”

Nu bent u van ons verlost.

“Ik wil nog één ding vertellen. Wist je dat een bloemenkweker uit Nederland tulpen heeft geschonken aan Fort Tryon Park, hier dichtbij? Vijfhonderd miniatuurtulpen, ze worden op dit moment geplant. Ze zijn naar mij vernoemd, ze heten Dr. Ruth. Het is een erg kleine, maar taaie soort.”

© Die Zeit

De documentaire Ask Dr. Ruth is te koop of te huur via iTunes, YouTube en Google Play.