Mag iedereen zomaar betogen in Brussel? En aan welke voorwaarden moet je voldoen?

Je bent kwaad, verbolgen, misschien zelfs misnoegd. Je wil het laten weten aan de media, de politiek, het hele land. Waar anders dan in het hart van Europa zal je je boodschap het beste en luidste kunnen overbrengen? Brussel is niet zelden het decor voor protesten van alle pluimage. Witte marsen, vakbondsbetogingen, klimaatprotesten, ze trokken allemaal wel al door de straten en brede avenues van onze hoofdstad. Afgelopen zondag nog daagden 50.000 mensen op voor de grote coronabetoging. Dit weekend staat een protest met soortgelijk thema op de agenda. 

Kort gesteld: ja. Betogen is je goed recht en de vrijheid van meningsuiting staat onder artikel 19 stevig verankerd in de grondwet. Toch mag je niet zomaar uit het niets een achterban optrommelen om in de hoofdstad een punt te gaan maken. 

Straatprotesten of manifestaties in parken en op openbare pleinen gelden namelijk als "vergaderingen in open lucht". En hoe vaak je nog mag roepen dat de grondwet geen vodje papier is en je recht op vrije meningsuiting absoluut is, diezelfde grondwet verzekert via artikel 26 ook het recht op vreedzame vergadering. Daardoor gelden voor betogingen de politiewetten die autoriteiten ruimte geven om de orde te handhaven. Daarnaast mogen preventieve maatregelen worden opgelegd om de veiligheid te garanderen. 

Of bepaalde personen ook geweerd kunnen worden van manifestaties, daarover loopt nog het debat. Zo denkt de politiek erover na om mensen met een geschiedenis van rellen op voorhand tegen te houden. "We moeten vermijden dat de politie bij de start van de betoging al ingrijpt en dat iedereen dan zegt dat disproportionele middelen worden gebruikt tegen mensen die gewoon komen betogen", zei minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) in ons debatprogramma "De afspraak". 

In zo goed als alle gevallen is er toestemming van een hogere instantie nodig. Vaak gaat het om de burgemeester van de stad waar de betoging plaatsvindt. Die zet vervolgens de politie in om poolshoogte te nemen.

"We contacteren altijd eerst de organisator om wat meer info te krijgen over het thema van een betoging, de gekozen datum en het geschatte aantal deelnemers", zegt de woordvoerster van politiezone Brussel-Hoofdstad Ilse Van de keere. Van de keere benadrukt dat dat meestal constructief verloopt. 

Voor grotere betogingen kan het soms om wekenlang gepingpong gaan tussen organisatoren, politie en burgemeester. "Er wordt heel wat afvergaderd", klinkt het. Zo moet er niet alleen een uitgekiende timing worden voorgelegd, maar staan organisatoren ook zelf in voor de interne orde. Daarvoor moeten ze stewards optrommelen, in de regel één per 50 betogers. Zij krijgen vooraf een uitgebreide briefing en vormen de brug tussen manifestanten, organisatoren en politie. 

De politie tekent samen met de organisator een route uit. In overleg wordt gekeken naar wat het ideale traject voor de manifestatie is. "Het kan bijvoorbeeld interessant zijn om een betoging met een EU-thema door de Europese wijk te laten lopen", zegt Van de Keere. 

Op die route gelden in de hoofdstad wel drie uitzonderingen. De Grote Markt en aanpalende straten, de rechthoek federaal en Vlaams Parlement, Warandepark en Koninklijk Paleis en tot slot het Europees Parlement behoren allemaal tot een "neutrale zone" waarin geen manifestaties zijn toegestaan. 

Dat is soms een ingewikkelde puzzel. Verschillende agenda's moeten naast elkaar gelegd worden. De kans dat een grote betoging in Brussel mag doorgaan, is klein als op datzelfde moment voetbalclub Anderlecht een risicomatch speelt of een groot evenement alle aandacht van de politie opeist.

 "Ja, er kan hulp ingeroepen worden van andere korpsen of de federale reserve, maar een belangrijke vuistregel is dat het gewone leven in de stad moet kunnen doorgaan", zegt Van de keere. Ook de doorstroming van het openbaar vervoer moet zo min mogelijk gehinderd worden. 

Ja, dat kan. Hoewel de burgemeester uiteindelijk de knoop doorhakt, kan de Raad van State (RVS) die beslissing nog altijd omkeren. Dat gebeurde in 2018 bijvoorbeeld, toen Brussels burgemeester Philippe Close (PS) een protestmars tegen het toenmalige VN-migratiepact niet liet doorgaan. "Uiterst dringende noodzakelijkheid", argumenteerde de RVS en dus mocht een statische bijeenkomst op het Schumanplein wel plaatsvinden. 

Die "Mars tegen Marrakech" draaide uiteindelijk wel uit op rellen en vernielingen van stadsinfrastructuur. Een tegenbetoging die ook door de Raad van State was toegelaten, ging dan weer niet door.  

Verbieden lijkt vaak de veiligste manier om rust in de stad te bewaren, zeker als de stenen zoals afgelopen zondag nog maar eens door de etalages van de Brusselse middenstand vliegen. "Maar het is niet de juiste oplossing", zegt Carole Poncin, woordvoerder van de Brusselse burgemeester Philippe Close. "50.000 mensen die absoluut willen betogen, houd je niet zomaar tegen. We zien ook meer en meer dat er via sociale media wordt opgeroepen om naar Brussel af te zakken. Dan kan je maar beter goede afspraken maken. Vertrouwen is het fundament."