Hoe de Chinezen alles doen om de Olympische Winterspelen te laten slagen
Hoewel er in Peking amper sneeuw valt en China wordt beschuldigd van mensenrechtenschendingen, worden de Winterspelen geweldig. Althans, dat heeft president Xi Jinping beloofd. Hij zou wel eens gelijk kunnen krijgen.
Toen het Internationaal Olympisch Comité (IOC) zeven jaar geleden bij elkaar kwam om een gastland voor de Winterspelen van 2022 te kiezen, stuurde de Chinese leider Xi Jinping een korte videoboodschap in die de balans nipt deed doorslaan bij een controversiële stemming. China had amper ervaring met wintersporten. Er valt weinig sneeuw in de afgelegen heuvels waar de buitenwedstrijden zouden plaatsvinden. De luchtverontreiniging was bijwijlen zo intens dat er sprake was van een ‘airpocalypse’.
Maar Xi beloofde dat hij dat allemaal zou oplossen, en legde zo zijn persoonlijk prestige in de weegschaal voor deze op z’n zachtst gezegd gewaagde onderneming. “We zullen elke belofte die we aangaan nakomen”, zei hij tegen de IOC-afgevaardigden in de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur.
Op 4 februari gaan de Winterspelen van start, en het ziet ernaar uit dat China klaar is. Het land heeft niet alleen de obstakels die de kandidatuur enigszins wankel maakten één voor één weggewerkt, het is ook de confrontatie aangegaan met nieuwe problemen, waaronder een schier eindeloze pandemie en een groeiende internationale bezorgdheid over de Chinese totalitaire opstelling.
Net zoals in 2008, toen China de Zomerspelen organiseerde, wil het land zichzelf in de kijker zetten. Met dat verschil dat China zijn status op het wereldtoneel niet langer hoeft te bewijzen. Deze keer wil het een meeslepend visioen uitdragen van een welvarende, zelfbewuste natie onder Xi Jinping, de machtigste leider sinds Mao Zedong. Ooit moest het regime de critici paaien om van de Spelen een succes te maken, nu daagt het diezelfde critici uit om punten van kritiek aan te reiken.
Peking 2022 “zal niet alleen ons zelfvertrouwen vergroten om de verjonging van de Chinese natie te realiseren”, zei Xi, die dit jaar gaat voor een derde termijn aan de top. Het zal “ook een goed beeld vormen van ons land, en aantonen dat we een gedeelde toekomst voor de mensheid voor ogen hebben.”
Xi’s regering doet kritiek van mensenrechtenactivisten en wereldleiders – onder wie de Amerikaanse president Joe Biden – af als pogingen om China te kleineren. En roept internationale media en sponsoren op om geen gehoor te geven aan oproepen tot protest en boycots vanwege zijn politiek optreden tegen de democratische beweging in Hongkong, of de onderdrukking van de Oeigoeren in Xinjiang.
In onderhandelingen over covidprotocollen legde China het IOC het zwijgen op en vaardigde het strengere veiligheidsregels uit dan de maatregelen die golden tijdens de Zomerspelen in Tokio vorig jaar. Het handhaaft de nultolerantiestrategie van de eerste lockdown in Wuhan twee jaar geleden, ongeacht de prijs voor zijn economie en zijn bevolking.
Blauwe hemel
Anders dan in 2008 koesteren ook weinig mensen de illusie dat het voorrecht om de Spelen te mogen organiseren het autoritaire beleid in het land zal verzachten. Toen hengelde het regime naar de goedkeuring van de wereld. Nu moet de wereld de condities van China aanvaarden. “Ze hebben dit nodig om hun bewind te rechtvaardigen”, zegt Xu Guoqi, historicus aan de universiteit van Hongkong en auteur van Olympic Dreams: China and Sport, 1895-2008. “En ze moeten de hele wereld niet behagen om een enorm succes van de Spelen te maken.”
Het IOC is zoals internationale bedrijven en landen zo afhankelijk geworden van China en zijn gigantische markt dat weinigen zich nog kunnen of durven uitspreken tegen de richting die Xi het land uit stuurt. Critici van het regime, zoals mensen- en arbeidsrechtenactivisten, beschuldigen het IOC ervan niet hard genoeg aan te dringen op veranderingen in het beleid van Xi, dat alsmaar autoritairder wordt. Ze vergeten echter dat het IOC weinig invloed kan uitoefenen.
Toen de regering van Xi internationale verontwaardiging oogstte omdat het aantijgingen wegens seksuele belaging van tennisspeelster Peng Shuai, die drie keer aanwezig was op de Spelen, onder de mat veegde, sprak het IOC zich niet uit, maar ging het vragen over haar verblijfplaats en haar veiligheid juist uit de weg.
De hardnekkige, volgens sommigen genadeloze efficiëntie was wat de olympische afgevaardigden net zo bekoorde na het duizelingwekkende prijskaartje van de Winterspelen in het Russische Sotsji in 2014, en de bloedstollende chaos in de aanloop naar de Zomerspelen in het Braziliaanse Rio de Janeiro in 2016.
De giftige lucht die Peking verstikte, heeft grotendeels plaats geruimd voor een blauwe hemel, een van de beloften van Xi. Hogesnelheidstreinen hebben de reistijd van Peking naar verre wedstrijdbestemmingen teruggebracht van vier naar één uur. In een gebied waar weinig water beschikbaar is, bouwde China een netwerk van pijpleidingen om het leger sneeuwkanonnen te voeden die de barre hellingen wit kleuren. Deze week nog beweerden officials dat de Spelen volledig CO2-neutraal zullen zijn.
Christophe Dubi, directeur van de Spelen, stelt in een interview dat China een partner blijkt die bereid én in staat is alles te doen wat nodig is om succes te verzekeren, ongeacht de uitdagingen. “De Spelen organiseren,” zegt Dubi, “was gemakkelijk.”
Het IOC mijdt vragen over de mensenrechten en andere controversiële thema’s die de Spelen overschaduwen. Het eigen charter van het IOC mag dan oproepen tot “de bevordering van en het respect voor de mensenrechten”, officieel was de communicatie dat het niet aan het IOC is om te oordelen over het politieke systeem van het gastland.
Voor het IOC telt vooral dat de Spelen vlot verlopen. Met de keuze voor Peking ging het comité voor “de veilige keuze”, zei IOC-voorzitter Thomas Bach. “We weten dat China zijn beloften nakomt.”
Aardappelboeren
De kiem van de kandidatuur van Peking om de eerste stad te worden die zowel de Winter- als de Zomerspelen organiseert, werd geplant toen Lim Chee Wah, telg van een Maleisische familie die casino’s bouwde en golfterreinen aanlegde, in de jaren 1990 naar het boomende Peking verhuisde en daar wilde gaan skiën. Hij moest daarvoor vijf uur lang kronkelwegen ten noordwesten van Peking doorstaan om een bergachtig gebied te bereiken dat bevolkt werd door kool- en aardappelboeren. Het enige skioord was een houten gebouw met een eetruimte, een paar hotelkamers en een kleine skiwinkel.
“Ik ging naar buiten en vroeg waar de skilift was, en ze zeiden: ‘Zie je die weg die naar boven gaat?’”, vertelde hij ooit in een interview. Bleek dat een minibus de skiërs via die weg naar de top van de helling vervoerde.
Lim, die had leren skiën in Vail, Colorado, kwam met de lokale autoriteiten overeen dat hij 10.000 hectare vrijwel kale heuvels mocht ontwikkelen tot het grootste skioord van China.
In 2009 had hij een vergadering met Gerhard Heiberg, de Noorse vertegenwoordiger in de raad van bestuur van het Olympisch Comité die de Winterspelen van 1994 in Lillehammer in goede banen had geleid. Samen begonnen ze na te denken over hoe ze Spelen konden organiseren in de heuvels nabij de Grote Muur.
China had eerder al geprobeerd de Winterspelen binnen te halen. Zo wilde het land de Spelen van 2010 laten plaatsvinden in Harbin, een voormalige Russische enclave in het noordoosten van China. De stad haalde zelfs niet de shortlist, in een competitie die in 2003 uiteindelijk gewonnen werd door Vancouver in British Columbia. De autoriteiten in Harbin bereidden een nieuwe kandidatuur voor in de nasleep van de Zomerspelen van 2008 in Peking, maar gaven het idee op toen duidelijk werd dat ze het weer niet zouden halen.
Op dat moment was veel van het prestige om gaststad van de Winterspelen te zijn verdwenen. Vancouver werd geteisterd door abnormaal warm weer voor de tijd van het jaar. En Sotsji 2014, dat het roemrijke bewind van Vladimir Poetin in Rusland in de verf moest zetten, kostte een verbijsterende 51 miljard dollar.
De stillende honger om het vierjaarlijkse event te organiseren gaf China een onverwacht voordeel. Peking mocht op het eerste gezicht dan niet geschikt zijn om wintersporten te hosten, het kon sommige van zijn locaties van de Zomerspelen in 2008 wel hergebruiken, zoals het iconische Vogelneststadion voor de openingsceremonie. De Water Cube, waar de zwem- en duikcompetities veertien jaar geleden plaatsvonden, werd omgedoopt tot de Ice Cube.
Het kunstschaatsen en de shorttrackwedstrijden (waarin China zijn enige gouden medaille haalde op de Winterspelen van 2018) vinden plaats in het Capital Indoor Stadium, waar in 2008 het olympisch volleybaltoernooi werd gehouden.
China beloofde slechts 1,5 miljard dollar uit te geven aan infrastructuur en nog eens zoveel aan werkingskosten, een fractie van de uitgaven voor Sotsji en de Spelen in Pyeongchang in Zuid-Korea van 2018, die bijna 13 miljard dollar kostten. “Als je de druk van het geld die we voelen in andere contexten niet hebt, dan maakt dat een heel verschil”, zegt Christophe Dubi van het IOC.
Niettemin was de kandidaatstelling van China een dubbeltje op zijn kant. Azië had de Winterspelen in 2018 al gekregen, en men ging ervanuit dat de volgende in Europa zouden plaatsvinden. Maar de ene na de andere Europese stad trok zich terug, waardoor Peking het alleen nog moest opnemen tegen Alma-Ata, de voormalige hoofdstad van Kazachstan, een vroegere deelrepubliek van de Sovjet-Unie.
Uiteindelijk haalde Peking het met 44 tegen 40 stemmen, met één onthouding. Er was wel een probleem met de elektronische stemming, waardoor er een manuele hertelling moest gebeuren, “om de integriteit van de stemming te vrijwaren”. Nu Kazachstan aan de vooravond van de Spelen in politieke chaos verkeert, blijkt achteraf wellicht dat Peking de juiste keuze was.
“Zonder afbreuk te willen doen aan China, denk ik dat de Chinezen wellicht nooit de Spelen hadden binnengehaald als die Europese steden aan boord waren gebleven”, zegt Terrence Burns, die als marketingconsultant betrokken was bij de kandidatuur van Alma-Ata en bij die van Peking toen het de Spelen van 2008 binnenhaalde. “Maar weet je, ze hielden vol. En winnaars vinden uiteindelijk altijd een manier om te winnen.”
Pijpleidingen
Xi beloofde dat China zich zou ontpoppen tot een walhalla voor de wintersport, ook al zijn er weinig skiërs in zijn land. In een brief aan het IOC verklaarde hij dat de Spelen “passie zullen ontsteken” bij 300 miljoen mensen.
Er zijn nu zes skioorden in de bergen bij Chongli, een kleine stad in de buurt van Zhangjiakou, een van de olympische clusters die werden gecreëerd in de bergen ten noorden van Peking. Ze hebben de interesse voor skiën inderdaad aangewakkerd: in de winters van 2018 en 2019 kregen ze 2,8 miljoen bezoekers over de vloer, stelt persbureau Xinhua, tegenover 480.000 drie jaar eerder.
Het skioord van Lim werd geselecteerd voor het snowboarden en het freestyleskiën. Niet ver daarvandaan vindt het schansspringen plaats, in een complex waarvan de bouw is geïnspireerd door een talisman uit de Qing-dynastie. Aan de voet bevindt zich een stadion dat plaats biedt aan 6.000 toeschouwers, waar na de Spelen voetbalwedstrijden zullen plaatsvinden.
Wedstrijden die langere, steilere hellingen vergen – alpineskiën – spelen zich af in een andere cluster bij Yanqing, aan de noordelijke rand van Groot-Peking. Bij de aanleg van de zeven pistes werden explosieven gebruikt om stroken uit de grijze rotsen te houwen in de buurt van de Grote Muur.
Op veel plekken in de wereld bestaat de bezorgdheid dat de klimaatverandering skioorden te warm voor sneeuw maakt. Maar in de heuvels ten noordwesten van Peking zijn de wintertemperaturen voldoende laag. Wat wel ontbreekt in het gebied is water, en dus sneeuw.
Toen Peking zich kandidaat stelde, had de evaluatiecommissie grote twijfels over de organisatie van wedstrijden op de kale bruine hellingen. “Het is mogelijk dat er buiten de pistes geen sneeuw ligt,met negatieve invloed op de visuele perceptie van het sneeuwdecor”, stelde het rapport.
China loste dat op door pijpleidingen aan te leggen om de machines die de sneeuw moeten aanmaken van water te voorzien. (De slogan van Alma-Ata verwees subtiel naar de plannen van Peking om kunstmatige sneeuw te maken: ‘Keeping it real’.)
Er werden ook tienduizenden bomen aangeplant, die via een complex irrigatiesysteem bewaterd worden. Ze staan vaak opgesteld in lange, rechte lijnen; het ziet er meer uit als gigantische kerstboomplantages dan als natuurlijke bossen.
Luchtafweergeschut
In de maanden voorafgaand aan de Spelen van 2008 kreeg Xi de verantwoordelijkheid voor de finale voorbereidingen toegewezen. Hij was nog maar net toegetreden tot het hoogste politieke orgaan van het land, het Politbureau van de Communistische Partij, en zijn rol werd beschouwd als een test voor zijn leiderschap.
Xi besteedde vooral veel aandacht aan militaire voorbereidingen. Zo installeerde hij 44 luchtafweerbatterijen rond Peking, ook al leken luchtaanvallen op de stad hoogst onwaarschijnlijk. “Veilige Olympische Spelen zijn het grootste symbool van succesvolle Spelen in Peking, en zijn het belangrijkste symbool van het internationale imago van het land”, zei hij.
De voorbereidingen van deze Spelen weerspiegelen de bestuursstijl van Xi. Hij staat in het hart van elke beslissing – gaande van het ontwerp van het olympisch dorp in Chongli tot het merk van skilatten en skikleding. In lijn met zijn alsmaar nationalistischer beleid geeft hij de voorkeur aan Chinese ski-uitrusting boven geïmporteerd spul.
Toen Xi in 2017 voor het eerst een bezoek bracht aan de locaties in het Chongli-district, droeg hij de lokale autoriteiten op om zeker niet te veel te bouwen. In China is het een frequente praktijk om internationale evenementen te gebruiken als excuus om extravagante projecten op te zetten. Hij bezocht de olympische locaties vijf keer om te controleren hoe ze opschoten – de laatste keer was begin deze maand. Hij zei toen dat een goede organisatie van de Spelen China’s ”plechtige belofte aan de internationale gemeenschap” was.
De politieke vastberadenheid die de olympische bonzen zo aantrok is in zekere zin ook een uitdaging geworden. Opgelucht maar ook uitgeput door de organisatie van de Zomerspelen in Tokio wilde het IOC Peking het draaiboek voor omgang met het coronavirus opdringen dat ook in Japan was gehanteerd. De vasthoudendheid van China om zijn nultolerantiebeleid voor covid te handhaven bracht “heel wat natuurlijke spanningen” teweeg, zegt Dubi.
Uiteindelijk plooide het IOC voor de eisen van China voor een veel meer doorgedreven dagelijks testregime, waarbij duizenden mensen binnen een bubbel elke dag keeluitstrijkjes nemen voor een operatie die volgens Dubi “massaal” en “bijzonder complex” is.
Toen Peng Shuai’s beschuldiging van seksueel grensoverschrijdend gedrag de sportwereld vorige herfst op zijn grondvesten deed daveren, stond het IOC ineens midden in de storm. De politicus die door Shuai werd beschuldigd, Zhang Gaoli, was drie jaar lang, tot zijn pensioen in 2018, verantwoordelijk geweest voor de voorbereidingen van de Spelen. De autoriteiten in China haalden haar aantijgingen van het internet en probeerden de aandacht weg te leiden van de kwestie... om vervolgens vast te stellen dat het aantal oproepen om de Spelen of hun sponsoren te boycotten verdubbelde.
Vanuit hun kantoren in Lausanne in Zwitserland konden IOC-verantwoordelijken weinig meer doen dan verklaren dat “stille diplomatie” de juiste manier van handelen was. Binnen de nationale olympische comités was er wel wrevel, maar niemand durfde het aan zich individueel uit te spreken, uit angst voor vergelding.
Ook de Olympische Spelen van 2008 oogstten kritiek. Een campagne geleid door actrice Mia Farrow noemde het event de “Genocidespelen”, vanwege China’s steun voor Soedan ondanks de bloedige onderdrukking in de regio Darfur. De traditionele estafette met de olympische vlam stootte in steden als Parijs, Londen, San Francisco en Seoel op protest.
De beschuldigingen jegens China nu zijn nog krasser. De VS en andere landen oordelen dat het Chinese optreden tegen de Oeigoeren neerkomt op genocide. “De zware repressie die China ontwikkelt in Xinjiang, in Tibet en in Hongkong vindt allemaal plaats sinds 2015, het jaar waarin de olympische afgevaardigden Peking de Spelen toekenden”, zegt Minky Worden, die al twintig jaar de deelname van China aan de Olympische Spelen opvolgt voor Human Rights Watch. “Het IOC heeft alle recht om die kwesties aan te kaarten”, zegt ze. “Maar het heeft dat niet gedaan.”
Gescreend publiek
De keuze van Peking is niet onbesproken – “Alle politieke kwesties die de agenda nu bepalen stonden zeven jaar geleden nog niet op de radar”, zegt Michael Payne, de voormalige directeur marketing van de Olympische Spelen – en toch zullen de Spelen doorgaan. Vanwege het coronavirus mogen buitenlanders, en zelfs gewone Chinezen, de Spelen niet bijwonen. China laat alleen gescreende toeschouwers die het zelf kiest toe. Dat zal uitmonden in een schouwspel voor een Chinees en internationaal televisiepubliek waarin het georkestreerde beeld wordt geschetst van het land dat Xi’s regering van zichzelf wil ophangen.
Als het virus onder controle blijft, kan Peking Spelen houden die minder problemen opleveren dan velen in het vooruitzicht stelden toen het land zeven jaar geleden de rechten binnenhaalde. Nu al roept de regering-Xi de Spelen uit tot een succes. Een stuk of tien andere Chinese steden hengelen al naar de Zomerspelen van 2036. “De wereld kijkt naar China”, zei Xi in zijn nieuwjaarstoespraak. “En China is klaar.”
© The New York Times