‘Het energieakkoord is een typisch compromis met de nadelen van een compromis: het werkt maar half’

Wat is er beslist? 

Bart Eeckhout: “De regeringsmeerderheid was wekenlang hopeloos verdeeld over welke maatregel ze zou gaan treffen: een verlaging van de btw op energieproducten naar 6 procent of een eenmalige energiecheque. Uiteindelijk heeft de regering-De Croo beslist om een beetje van de twee te doen. Een typisch compromis dus, met de nadelen van een compromis: het werkt maar half.”

“Zo wordt de btw wel degelijk naar 6 procent gebracht, maar enkel in de periode van maart tot en met juni, en enkel voor elektriciteit. Op die manier wordt de belangrijkste liberale bekommernis opgevangen, dat de btw-verlaging een blijvend gat in de staatskas zou slaan. Maar voor gezinnen gaat het om een tegemoetkoming van zowat 100 euro of minder. Meer niet.

“Voor aardgas komt de btw-verlaging er namelijk niet. Oppositiepartij PVDA, groot pleitbezorger van een algemene btw-verlaging, duwt meteen op die plek. De redenering van de regering is dat verbruik van gas als fossiele brandstof niet nog meer moet worden gestimuleerd. De keuze is toch opmerkelijk, omdat het vooral de gasfacturen zijn die gezinnen zorgen baren. Naar internationale verhoudingen verwarmen vrij veel Belgische huishoudens met aardgas. En het is dus vooral de gasprijs die bijzonder sterk gestegen is, onder invloed van internationale marktfactoren: lage gasvoorraden, hoger verbruik in de winter, toenemende vraag in Azië en de geopolitieke spanningen met leverancier Rusland.”

“Wel komt er een eenmalige ‘verwarmingscheque’ van 100 euro, zoals de Open Vld wou, om die stijgende gasfacturen wat te compenseren. De reële stijging van de gasfacturen ligt evenwel veel hoger. Ook belangrijk:  het sociaal tarief, dat voor ongeveer een miljoen gezinnen het goedkoopste energietarief waarborgt, wordt verlengd tot 30 juni.”

Is dit dan de zogenaamde ‘slimme’ btw-verlaging? 

“Toch niet. In dat systeem zou een btw-verlaging gecombineerd worden met een hervorming van de accijnzen. CD&V en Groen zijn hier de grote pleitbezorgers van: de accijnzen zouden dynamisch mee evolueren met de energieprijzen via een ‘clicket’-systeem: bij lage prijzen kunnen de accijnzen wat stijgen, bij hoge prijzen dalen ze. Voorlopig komt dat systeem er niet. Tegen de begrotingscontrole van maart zou minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) alsnog een voorstel doen. Vooral de liberalen zijn tegen. Zij zijn ervoor beducht dat de accijnshervorming in de praktijk zal uitdraaien op een nieuwe belastingverhoging, mede omdat op accijns ook nog eens btw moet worden betaald.” 

Waarom duurde het zolang voor dit akkoord er kwam?

“Elk voorstel heeft zijn nadeel en de meerderheid raakte verdeeld in twee kampen, met forse uitspraken over en weer. Die nadelen zijn ook wel reëel. Over de cheque kan terecht gezegd worden dat hij amper opweegt tegen de reële stijgende kosten en toch best veel geld kost. Meerdere economen waarschuwen tegelijk voor de minpunten van een btw-verlaging: een dure, weinig structurele maatregel die de hoogste inkomens en grootste verbruikers – de befaamde ‘zwembadverwarmers’ – een flink cadeau geeft, terwijl de grootste zorgen bij de lagere middenklasse liggen, die net uit de boot van het sociale tarief vallen. Al die terechte, theoretische punten worden evenwel weggespoeld door de actuele toestand, met uitzonderlijke, maar zeer reële prijsstijgingen, die veel gewone gezinnen echt in de problemen brengen. 

“De kritiek dat dat besef wel erg laat is doorgedrongen in regeringskringen is terecht. Dat is vooral een politieke kwestie. Ook de premier zelf, Alexander De Croo (Open Vld), nam positie in in het debat, door in de Kamer te waarschuwen voor de hoge budgettaire impact van een btw-verlaging. Om uit zo’n publieke stelling los te komen is nu eenmaal wat tijd nodig. Dat leidde dan weer tot frustratie omdat de tijd wel wegtikte.”

“Dit is toch een aandachtspunt voor de premier. Het is niet de eerste keer dat de premier zichzelf vrij diep in het debat waagt – denk ook aan zijn stellingnames over vaccinatieplicht. Dat is, zeker voor journalisten, aantrekkelijk: een eerste minister die ook echt wat te zeggen heeft en voorbij de herhaling van het regeerakkoord gaat. Maar het is ook vaak een risico omdat de regeringsleider natuurlijk wel de cohesie moet bewaken, en uiteindelijk de compromissen moet smeden. Zeker in het geval van Vivaldi, met een premier die niet ook de leider van de grootste regeringspartij is, kunnen die stellingnames de situatie flink bemoeilijken. 

Kan de regering dit betalen? 

“Het korte antwoord: eigenlijk niet. De totale kosten gaan over het miljard. De hogere inkomsten die de regering al uit de btw puurde, kunnen dat gat niet dichtrijden. Vandaar dat de maatregelen met enige voorzichtigheid zijn genomen, maar uiteindelijk zijn dit nog maar eens extra kosten voor de staatskas. Die komt bovenop een situatie waarin de begroting al hopeloos diep in het rood gaat. Afgelopen zomer schatte het Monitoringcomité het tekort van alle Belgische overheden voor 2021 op een astronomische 37,83 miljard of 7,8 procent van het bbp. Voorlopig leiden die donkerrode cijfers nog niet tot alarm, omdat alle Europese lidstaten in hetzelfde schuitje zitten en de toezichthoudende Europese Commissie niet doorduwt. Doordat de rente laag blijft, lenen overheden voorlopig ook nog altijd goedkoop extra geld. 

“Punt is wel dat België van een historisch belabberde startpositie vertrekt, met een hoge schuldgraad en een structureel tekort op de begroting. Ooit gaan we hier wel eens naar moeten kijken. Nederland, dat de begroting beter op orde heeft, kan nu bijvoorbeeld uitpakken met genereuzere maatregelen, met een korting van 825 euro op de jaarfactuur en nog een extra premie voor de laagste inkomens. Die budgettaire luxe is er in België – een land met een arme staat en gemiddeld welvarende burgers – niet.”