Denemarken laat alle coronateugels vieren: ‘Tuurlijk zijn er risico’s, maar die risico’s zijn aanvaardbaar’

Denemarken schrapt alle covidmaatregelen op een moment dat de infectiecijfers ongekende hoogten bereiken. Is dit geen enorme gok?

Petersen: “De Deense gezondheidsautoriteiten vinden van niet. Alle evaluaties en data geven aan dat omikron veel minder mensen zwaar ziek maakt, zeker in een bevolking waar zoveel mensen gevaccineerd zijn als in Denemarken. Iedereen ouder dan vijf jaar kan zich laten inenten. Tachtig procent van de totale bevolking heeft twee prikken gehad, 61 procent kreeg ook een boostershot.”

“Volgens de Deense wetgeving moeten covidmaatregelen stevig gemotiveerd zijn. Dat wil zeggen: de ziekte moet een bedreiging zijn voor de kritieke functies van onze maatschappij. Dat is vandaag niet meer het geval, en daarom zijn maatregelen niet langer gerechtvaardigd. Er is een enorme infectiegolf, maar die besmettingen zorgen vooral voor milde ziekte.”

De afdelingen intensieve zorg waren een van de grootste zorgen in het Belgische beleid. De maatregelen moesten er in de eerste plaats voor zorgen dat de intensive care niet volliep. Was dat ook het geval in Denemarken?

“Dat was een van de belangrijkste aandachtspunten. En op dit moment zien we dat de bezettingsgraad op intensieve zorg daalt. De ziekenhuizen worden niet langer overspoeld. Erg weinig mensen die met omikron besmet raken, hebben intensieve zorg nodig. Dat is een duidelijke indicatie dat omikron minder ernstig is dan delta.”

Is het toch niet riskant om alle maatregelen in één keer te lossen voor je op de besmettingspiek bent? Waarom niet wachten tot de piek, om daarna stap voor stap de maatregelen af te bouwen?

“Als je het bekijkt vanuit het standpunt waar je zo veel mogelijk zekerheid wil hebben over de situatie, dan ga je inderdaad meer zekerheid hebben door maatregelen slechts geleidelijk te lossen. Maar dit is cruciaal om de Deense aanpak te begrijpen: je kan enkel maatregelen nemen als je covid officieel classificeert als een kritiek gevaar voor de samenleving. En die classificatie geldt slechts voor een bepaalde tijdspanne. De huidige periode loopt af op 5 februari.”

“Om nog maatregelen aan te houden, moest de overheid kunnen aantonen dat covid nog altijd zo’n kritiek gevaar is. En de autoriteiten vonden dat ze daar geen goeie argumenten voor hadden. Dat is een belangrijke reden waarom de maatregelen nu op de schop gaan. Ik sluit niet uit dat we nog enkele weken maatregelen hadden gehad als die classificering van covid niet nu hernieuwd moest worden.”

“Het toont ook een belangrijk punt van de Deense strategie aan: covidmaatregelen verlengen is niet kosteloos. Die maatregelen zorgen voor minder economische activiteit, wegen op het welzijn van de mensen, en hebben ook nefaste gevolgen op democratisch vlak. Je moet dus absoluut zeker zijn dat maatregelen de juiste keuze zijn.”

Welke gevolgen zijn er dan voor de democratie?

“Democratische rechten worden ingeperkt. Maar er is meer. In ons onderzoek bekijken we hoe mensen de ‘kosten’ van covidmaatregelen ervaren. Mensen zijn vermoeider, en hebben het gevoel de controle over hun leven te verliezen. Dat laatste heeft een hele waaier aan negatieve gevolgen. Het voedt het wantrouwen in de overheid, wantrouwen ook in het beheer van de pandemie, het vergroot het geloof in complottheorieën. En volgens ons onderzoek versnelt het ook bepaalde aspecten van radicalisering, zoals de legitimering van geweld.”

“Een weekje extra covidmaatregelen veroorzaakt natuurlijk geen radicalisering. Maar de maatregelen hebben wel gevolgen voor hoe mensen denken over het politiek systeem. En dat moet je mee in de weegschaal leggen als je een pandemie beheert. Niet ieder land moet nu net als Denemarken alle maatregelen opheffen. Er is niet één juiste strategie, maar veel verschillende strategieën die allemaal legitiem zijn. Het punt is dat beleidsmakers keuzes tegenover elkaar moeten afwegen, en daarbij zorgen dat ze steun hebben van de bevolking.”

Vreest u dat we na deze gezondheidscrisis terecht zullen komen in een maatschappelijke crisis vol wantrouwen in westerse democratieën?

“Dat is alleszins waar onze data op lijken te wijzen. We zien in een aantal democratieën het vertrouwen van de bevolking slinken. Voor politieke wetenschappers als mezelf is dat een grote bezorgdheid, want dit speelt zich af tegen een achtergrond waarbij we al enkele decennia het vertrouwen in democratieën zien afkalven. Het is dus cruciaal om aandachtig te zijn voor die negatieve gevolgen van de pandemie.”

Hoe staan de Denen tegenover de beslissing om alle maatregelen te lossen?

“Er is grote instemming om de maatregelen op te heffen, en mensen zijn in grote mate bereid om de kosten van die beslissing te aanvaarden. Het is niet zo dat de epidemie voorbij is nu de maatregelen verdwijnen. Maar hoe mensen navigeren in een samenleving met veel besmettingen wordt nu meer een kwestie van persoonlijke verantwoordelijkheid. En Denen zijn ook bereid om die verantwoordelijkheid op te nemen. Ongeveer 64 procent van de Denen voelt zich veilig bij de beslissing van de regering, 28 procent is bezorgd.”

Dat is geen kleine groep mensen.

“Zeker niet. Ik zeg niet dat er niemand bezorgd is, maar dat een grote groep het beleid onderschrijft. En dan is het belangrijk om te kijken naar de bezorgdheden van wie dat niet doet. Die mensen zijn niet noodzakelijk ouderen en kwetsbaren of mensen die extra risico lopen. Het zijn vaak mensen die opkijken tegen de moeilijke maanden die zullen volgen, waar ze zelf moeten beslissen over nauwe contacten die ze zullen hebben met mogelijk besmette personen.”

Is de overheid niet bang voor de volkswoede als deze strategie straks voorbarig zou blijken en er toch nieuwe strenge maatregelen nodig zijn?

“Het is goed mogelijk dat er een nieuwe variant opduikt en er opnieuw restricties ingevoerd moeten worden. Maar alle beschikbare data over omikron tonen dat deze variant niet dezelfde bedreiging voor de volksgezondheid vormt als delta. Het is daarom erg onwaarschijnlijk dat we door omikron weer maatregelen zullen moeten invoeren binnen één of twee maanden.”

De besmettingen gaan wel nog door het dak. Dat is ook niet zonder gevolgen. Veel mensen zullen lijden onder long covid.

“Nogmaals: het is belangrijk te benadrukken dat er veel onzekerheden zijn. Een daarvan is de vaststelling dat de epidemische curve nog niet op de piek is, al zijn er wel aanwijzingen dat ze stilaan de top bereikt. Een andere bezorgdheid is inderdaad long covid. De cijfers tonen dat de vaccins niet enkel zware ziekte voorkomen, maar ook long covid. En nieuw onderzoek uit Denemarken wijst uit dat long covid bij kinderen eigenlijk van korte duur is.”

“Natuurlijk zijn er onzekerheden en risico’s. Maar de inschatting van de bevolking en de overheid is dat die risico’s vandaag aanvaardbaar zijn. Pandemiebeheer betekent dat je op zeker moment risico’s moet tolereren. Als je geen risico’s wil, heb je weinig andere keuze dan heel strikte en heel lange lockdowns. Maar de Deense overheid beseft dat een pandemie beheersen niet enkel gaat om gezondheid, maar ook om economie, welzijn, en de vraag: hoe krijgen we de hele samenleving hier in de best mogelijke staat door?”