Het monster van Loch Ness: zo lijkt de kernuitstap wel. Telkens opnieuw duikt het op voor Vivaldi. Een nieuwe studie van de Universiteit Antwerpen, over de sluiting van de centrales, legt feilloos de posities binnen de regering bloot. Bij de groenen is er immense frustratie en zelfs ongeloof over hoe “oneerlijk” en “op basis van foute informatie” het debat raast. Bij de MR overheerst zelfvertrouwen: na hoogspanning rond het dossier vorig najaar is het duidelijk dat niemand de partij uit de ploeg zal duwen, ook als ze zich keihard opstelt. “Open Vld bestaat niet meer, als ze ons nu lossen”, klinkt het vol zelfvertrouwen. En zo wordt een enorme clash onvermijdelijk.

In het nieuws: Een studie van de UAntwerpen over de kernuitstap spreekt van “blackouts” en forse prijsstijgingen.

De details: Meteen laaide een ferm debat op over die uitstap, maar ook over de methodiek van de studie.

• Kan de wetenschap nog neutraal blijven, of raakt ze vast in de modderpoel van politiek en (media)polemiek? Die vraag duikt op in “Don’t look up”, de veelbekeken Netflix-film met Leonardo DiCaprio en Jennifer Lawrence, waarin twee wetenschappers proberen de wereld te overtuigen dat er een komeet zal inslaan en de aarde zal vernietigen, om daarna fijngemalen te worden in de wereld van politici en media. Spoiler alert: de aarde gaat er (uiteraard) aan op het eind. De knipoog naar heel het debat over de klimaatopwarming, maar ook de corona-aanpak, is niet te missen: wetenschap staat niet meer boven, maar midden in het debat.
• In het geval van de kernuitstap lijkt dat stadium al lang bereikt in België: een pak van de experten in energie kan ondertussen opgedeeld worden in een kamp voorstanders en een kamp felle tegenstanders van die sluiting. Haast permanent gaan er beschuldigingen over en weer over manipulatie en “het verdraaien van de wetenschappelijke waarheid”. Zoals ook gisteren.
• Een nieuwe studie van de Universiteit Antwerpen, die eigenlijk al dateert van december maar nu in de media kwam, is kerosine op dat vuur. Drie wetenschappers berekenden in een theoretisch model wat de effecten van de kernuitstap in 2025 zouden zijn op de Belgische markt. Die zijn niet min, volgens hen:
  • Het verlagen van de CO2-uitstoot, een Europese target, wordt veel moeilijker.
  • Doordat men deels overschakelt op gascentrales, wordt de prijs van stroom nog meer afhankelijk van de internationale gasprijzen.
  • De ‘totale systeemkost’ van het energieapparaat stijgt mogelijks met meer dan 30 procent. Dat betekent dus een potentieel forse prijsstijging.
  • België wordt ook veel meer afhankelijk van invoer. De onderzoekers spreken over “een derde van de benodigde elektriciteit op jaarbasis invoeren”. Ze spreken ook over “een zware afhankelijkheid van de buurlanden”.
  • En daarbij de olifant in de kamer: geen zekerheid dus of de stroom er wel zal zijn: “De bevoorradingszekerheid is alleen gegarandeerd als onze buurlanden over zulke overschotten beschikken.”
• Maar het duurde niet lang voor de kritiek op het theoretisch model, en bijgevolg de conclusies van de studie losbarstte:
  • “Dit is een interne paper gebaseerd op aantal foutieve aannames, geen fatsoenlijk model. Geen review. Ganse dag op nieuws”, zo lanceerde Ronny Belmans van EnergyVille, een samenwerking van Belgische onderzoekspartners van onder meer KU Leuven en UHasselt.
  • “De studie doet zowel qua methodologie als uitgangspunten de wenkbrauwen fronsen, en draagt weinig bij aan het debat”, zo tweette Joannes Laveyne, van het Laboratorium voor Elektrische Energietechniek aan de UGent.
  • Maar ook de netbeheerder Elia uitte haar bezorgdheid over de studie, en liet in een reactie aan Belga weten “er steeds over te waken dat de bevoorradingszekerheid wordt gehandhaafd” en “verzekert” dat hij daarvoor “op schema zit”.

Wat dit zegt over de psychologie in de Wetstraat rond de kernuitstap: De reacties op de studie zijn koren op de molen van de groenen, die zich al langer in het hoekje gedrumd voelen.

• “Ben ik de enige die vindt dat dit meer naar politieke profilering ruikt dan naar goed wetenschappelijk onderzoek?”, zo tweette de communicatiedirecteur van Groen, Evelien Matthys. Het onderstreept het gevoel dat leeft aan de top van de groenen, en zeker bij de minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen).
• Die kampt al langer met het gevoel dat ze een ongelijke strijd moet voeren, rond de kernuitstap, tegen de politieke tegenstand, maar ook voor de wetenschappelijke waarheden rond het dossier. “Er zijn gewoon de feiten, de technische kant van het dossier, maar dat doet er blijkbaar niet meer toe”, zo klinkt het vol ergernis bij de top.
• Daarbij wil ze maar moeilijk aanvaarden dat de tegenstanders van de sluiting er een puur politiek spel van gemaakt hebben. “In 2018, vol in de Zweedse periode, hadden N-VA en MR in die regering de kans om de kerncentrales verder open te houden. Maar dat hebben ze toen niet gedaan, terwijl de MR de minister van Energie had én de premier”, is de vaststelling die Van der Straeten maakt.
• Ze is op bezoek in Oman, om daar een enorm project van groene waterstof te bezoeken, samen met de koning. Maar eens te meer hangt de schaduw van de kernuitstap over de bezigheden van de groene minister.
• De ergernis bij de groenen daarover zit diep. Onder meer rond de rol van Marie-Christine Marghem (MR), die de vorige minister van Energie was, maar vandaag vooral de nagel aan de doodskist van Van der Straeten in de Kamer, is veelzeggend voor hen. “De meest incompetente energieminister die we ooit gehad hebben. Die hield amper kabinetsmeetings, deed heel de legislatuur werkelijk niets, behalve cadeaus uitdelen aan Engie en die in contracten betonneren. En vandaag stopt ze niet met ons aan te vallen, op de meest deloyale manier.”

Even opvallend: De MR rechtte de afgelopen weken de rug in het dossier, andermaal.

• “Het is tijd om de juiste beslissing te nemen. Stop de waanzin van sommigen”, zo gebruikte MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez de studie van UAntwerpen, zonder veel reserve richting zijn groene coalitiepartners.
• Het is de zoveelste verbale prik, in een campagne die nu al maanden aansleept, om de kerncentrales open te houden. Dat daarbij de studie ondertussen onder vuur lag, en eigenlijk helemaal onderuit werd gehaald als “enkel een slecht theoretisch model”, het zal Bouchez worst wezen.
• De politieke analyse aan de Guldenvlieslaan (het MR-hoofdkwartier) loopt helemaal gelijk met die aan de Koningsstraat, waar de N-VA zetelt: kernenergie is los van de harde wetenschap ook een erg symbolisch en zelfs emotioneel dossier geworden, waarmee de groenen kunnen weggezet worden als irrationele en dogmatische partij. De kraan wordt dus telkens volledig opengedraaid in het debat, om de groenen aan te pakken, zowel vanuit oppositie (N-VA) als meerderheid (MR). “Tot en met betalende campagnes op Facebook”, merkt men cynisch op bij Groen.
• Ondertussen gaan de prikjes door. “Ik hoop dat Zakia Khattabi (Ecolo) het meende, toen ze in een interview stelde dat de beslissing rond kernenergie moet genomen worden, los van de emotie en de dogmatiek”, zo stelt MR-vicepremier Sophie Wilmès tijdens diezelfde reis naar Oman met Van der Straeten. Die loopt er opvallend ontspannen bij. Of ze dan de gezamenlijke trip zal aangrijpen om haar groene collega te overtuigen de kernuitstap terug te draaien, zo komt wat plagerig de vraag: “Ja, natuurlijk!”, antwoordt Wilmès lachend. “Al denk ik niet dat dat nu zal lukken, we hebben al veel onderhandeld.”
• Wat daarbij op de achtergrond ook speelt: het gevecht voor de hearts and minds van de ondernemers en industrie. Bij N-VA gaan ze er prat op dat ze over de kernuitstap die helemaal aan hun kant te hebben. “Maar ze vergissen zich: onze minister heeft enorm veel goede contacten met de industrie gelegd en probeert op rationele manier de energietransitie te realiseren , met hen als partners. Die zijn in heel die polemiek dus op de achtergrond gebleven, terwijl N-VA had gehoopt op steun uit die hoek”, is te horen in het kamp van Van der Straeten.

De essentie: De MR heeft zich al maanden geleden nog eens verzekerd van haar veilige plek in het kabinet.

• Achter de zelfzekere houding van de MR in dit dossier gaat meer schuil dan de verbale prikken van Bouchez en de plagerijen van Wilmès. Want de houding van de MR in het dossier ergerde de Vivaldi-partners ook in het najaar van 2021 al gigantisch.
• De geest van het regeerakkoord was immers duidelijk, in september 2020: die kerncentrales gaan dicht, als trofee voor de groenen. Alleen werd dat niet luid en duidelijk in het regeerakkoord gezet, maar via allerlei technische stappen, om gezichtsverlies voor de MR en ook Egbert Lachaert te vermijden.
• Die laatste was verkozen als Open Vld-voorzitter met de expliciete belofte van de kerncentrales open te houden: een ferme bocht, na het tijdperk van Gwendolyn Rutten. Die onderhandelde keihard in 2014 bij de regeringsonderhandelingen van de Zweedse coalitie om er namens Open Vld voor te zorgen dat de kernuitstap niet werd teruggedraaid. Dat lukte, N-VA en MR gaven toe, en kwamen daar dus nooit op terug. Maar Lachaert stond voor een donkerblauwe koers bij de interne Open Vld-verkiezingen van begin 2020, en beloofde zijn achterban iets helemaal anders.
• Een paar maand later, in september 2020, kon de kernuitstap dus enkel maar wat omfloerst in het regeerakkoord. “Maar iedereen wist wat we deden. Allen gingen we ervan uit dat dit de sluiting was. Bouchez zat zelfs nog stukken tekst in het deelakkoord aan te passen, die was in opperbeste stemming op die meeting”, zo herinnert een onderhandelaar zich de scène.
• Alleen, in de loop van 2021 kwam Bouchez steeds nadrukkelijker terug op dat akkoord, door openlijk achter het openhouden van het nucleair park te gaan staan: pal op de oppositielijn van N-VA. De groenen hadden het achter de schermen over woordbreuk. Maar men geeft ook toe: “We hebben daar inderdaad de achterdeur laten openstaan, in plaats van meteen heel duidelijk die beslissing te nemen bij de start, en dan verder te gaan met Vivaldi.”
• Een crisette in de Waalse regering, rond een fiscaal voorstel van Waals minister Jean-Luc Crucke, de progressieve vleugel van de MR, ontspoorde compleet: de liberale fractie weigerde onder impuls van Bouchez het voorstel van de eigen minister te steunen. Daarop zetten coalitiepartners PS en Ecolo het mes op de keel van de MR in de Waalse regering: stemmen of uit de coalitie.
• Die spanning liep gelijk met de federale irritatie: ook daar broeide het scenario waarbij de MR in haar geheel uit de coalitie zou geduwd worden. Zeker aan linkse kant leefde dat op: enkele partijvoorzitters hielden zich niet in en bespraken openlijk de optie.
• Alles komt daarbij terug voor Vivaldi: ook tijdens de onderhandelingsmarathon in september 2020 was er al een moment waarop de deelname van MR aan de coalitie aan een zijden draadje hing. PS, Vooruit, Groen, Ecolo en CD&V leken toen op een bepaald moment door te duwen om de MR te vervangen door het cdH. Dat mislukte, onder meer na aarzeling bij Paul Magnette (PS). Een jaar later werd datzelfde scenario dus opnieuw gefluisterd.
• Maar ook deze keer ging niemand door met het uitvoeren van het dreigement. Net als in september 2020 is zo’n plan immers uiterst gevoelige materie voor Open Vld. Die hebben de Zestien kunnen claimen omdat ze na de socialisten “de grootste familie” waren, met de MR. “Dan verliest Alexander zijn job toch?”, werd toen al spottend gezegd aan de Guldenvlieslaan over zo’n scenario.
• Door te dreigen en vervolgens niets te doen, versterkten de coalitiepartners ondertussen alleen maar het zelfvertrouwen van Bouchez. Meer zelfs: enkele maanden later is hij ook verlost van Jean-Luc Crucke, die is afgevoerd naar het Grondwettelijk Hof. De taal aan te top van de MR is dan ook ferm vandaag: “Dat ze maar dreigen, en dat ze maar fantaseren wat ze willen, over scenario’s om ons te vervangen. De Open Vld gaat ons nooit lossen. Dan bestaan ze daarna niet meer, als ze dat zouden doen. Integendeel: ze zijn met hun koers meer en meer de MR aan het volgen.”

Wat nu? De kernuitstap is niet gespeeld.

• Ondertussen voelt de MR ook meer steun voor het dossier ten gronde: CD&V deed binnen de kern in december met vicepremier Vincent Van Peteghem behoorlijk lastig over de groene plannen, en eiste veel meer garanties over de bevoorradingszekerheid, voor de kernuitstap kon.
• En ook Open Vld, die met premier De Croo eerst fors op de groene lijn leek te zitten, is alweer wat opgeschoven. Lachaert lanceerde zijn operatie “liberaal vuur” en wil zijn partij weer meer naar rechts. Kamerlid Christian Leysen (Open Vld) profileert zich al langer op het dossier, en gaat vol voor nieuwe, kleinere centrales. En plots stelde Lachaert daarbij de eis dat ook de wet op de kernuitstap wordt herschreven.
• Het maakt dat de onderhandelingen die wachten in maart, over de uitstap, wel eens een andere dynamiek kunnen geven dan de simpele “Bouchez en Wilmès tegen de rest”. Zo voelt de MR het alvast aan.
• Opvallend ook: de socialisten staan er wat naar te kijken. Intern wordt daar gespeculeerd dat er ook in maart geen beslissing valt, en dat de groene pijn weer wat gerokken zal worden, terwijl de facto elk uitstel een stapje dichter richting definitieve sluiting is: de klok tikt. Maar zelfs die uitstap is hen niet heilig: het mag niet verbazen dat het openhouden van Doel 4 en Tihange 3 mogelijks als pasmunt in andere dossier nog op tafel komt, als het van de rode familie afhangt.
• Wilmès en Van der Straeten werken vandaag ook samen het bezoek aan Oman af, dat in het teken staat van groene energie. De koning opent de deuren in het Sultanaat, dat erg enthousiast is over het bezoek: Filip is het eerste westerse staatshoofd dat de nieuwe sultan bezoekt, nadat enkel leiders van het Midden-Oosten al kwamen. Overal worden de rode lopers en militaire erehagen uitgerold.
• Morgen trekt het gezelschap naar een andere oliestaat: de Verenigde Arabische Emiraten. “Hier hebben ze overigens in 2020 vier gloednieuwe kernreactoren gebouwd, onder de slogan ‘groene energie’, die CO2-vrij is. Kwestie van dat misschien toch mee te geven aan de groene collega”, is de commentaar van een andere minister ter plaatse.

Gevolgd: Het debat in de Kamer over het energieakkoord van Vivaldi.

• De oppositie stond alweer met getrokken messen tegenover de Vivaldi-coalitie en kreeg met het akkoord dat de regering sloot over de energiefacturen een nieuwe kans om wat prikken uit te delen. Want zelfs binnen de meerderheid moest men na maandagavond toegeven: de deal, een mix van een tijdelijke btw-verlaging op elektriciteit en een premie van 100 euro, was een compromis, een voor iedereen wat verwaterde versie van zijn of haar ambities. En het echte werk, de structurele aanpassing van de btw, was niet af, maar werd verdaagd naar maart.
  • “Deze regering kan met Groen op kop royaal gascentrales subsidiëren, maar een btw-verlaging op gas krijgt u niet doorgevoerd. Dagelijks krijgen wij schrijnende berichten van radeloze mensen die geen idee hebben hoe zij hun vervijfvoudigde of verzesvoudigde gasfactuur zullen betalen”, zo stelde Barbara Pas, fractieleider van Vlaams Belang.
  • “Dit akkoord is boerenbedrog en dat weten jullie zelf ook. We zitten in een van de grootste factuurcrisissen in ons land en ik heb de indruk dat deze regering dat niet beseft en het zelfs ontkent. Mijnheer de eerste minister, de mensen zien hun factuur elke maand gemiddeld 230 euro verhogen. Jullie komen dan aan met 165 euro per jaar. Dat bedrag is niet eens voldoende om die maandelijkse verhoging te betalen”, trok Peter Mertens (PVDA) van leer.
  • “Er kwam ook nog een verwarmingspremie van 100 euro. U weet dat die premie een druppel op een hete plaat is voor wie op aardgas stookt. Zij betalen nu duizenden euro’s meer. In Vlaanderen gebruikt bijna 70 procent aardgas. Al die mensen moeten nu vaststellen dat uw oplossing slechts enkele procenten van de meerkosten zal dekken”, zo stelde Bert Wollants (N-VA).
  • “De berg heeft een muis gebaard. Het is niet zomaar een muis, maar een monstertje met drie poten. Ik verdenk u er zelfs van dat u maandagavond tijdens het laatste conclaaf lachgas gesnoven hebt. Uw voorstel lacht immers in het gezicht van de brave burger”, zo sneerde Jean-Marie Dedecker, onafhankelijk Parlementslid.
• Maar voor De Croo was het vooral de eigen meerderheid die hij in de gaten moest houden. Want zo herhaalden CD&V en Vooruit eigenlijk hun aandrang om “een structurele oplossing te voorzien”.
  • “De regering moet zich snel buigen over een structurele oplossing in de vorm van een slimme en eenvoudige sociale maatregel, een plan voor na de huidige crisisperiode”, zo stelde Melissa Depraetere (Vooruit).
  • En ook Leen Dierick (CD&V), die vorige week nog plagerig had uitgehaald naar de premier en zijn “hervormingsregering”, ging opnieuw een versnelling hoger. “Is de taak hiermee volbracht? Absoluut niet. Voor CD&V is het akkoord een eerste stap, maar het mag zeker niet de laatste stap zijn. We nemen nu tijdelijke maatregelen om de mensen te helpen, maar we moeten verder durven te kijken om de koopkracht van onze gezinnen structureel te beschermen.”
• De premier zelf goochelde vooral met cijfers: vorig jaar was er al een inspanning van 1,2 miljard euro, en daar zou nu voor 1,1 miljard euro bijkomen. En vooral: “We moeten het hele plaatje bekijken”.
• Daarmee telt zijn Open Vld alles bijeen, in een onlinecampagne die ze ook op Twitter en Facebook lanceerden: de lastenverlagingen, de werkbonus, de energie-ingrepen én de indexering van de lonen. Daarvoor berekenden de liberalen het loon van een alleenstaande, een steuntrekkende, en tweeverdieners. Maar dat kwam hen op erg veel kritiek te staan: waar zijn dan de zelfstandigen? En hoe zit dat met de index? Tellen ze dat erbij alsof het een maatregel is van de regering, terwijl het een verworven sociaal recht is?
• Even opvallend, Vooruit en Groen gaven ook een stevige sneer aan de N-VA, die vanuit de Vlaamse regering nu ook bijkomende inspanningen zou kunnen gaan doen:
  • “De N-VA vraagt of we echt op zo’n akkoord, zoals nu voorligt, hebben gewacht. Welnu, ik wacht nog altijd op het antwoord van de N-VA-minister op Vlaams niveau, mevrouw Zuhal Demir, die eveneens bevoegd is. Maar zij heeft aangekondigd dat ze het eens een keer zal onderzoeken”, zo stelde Depraetere.
  • “Nu kijk ik naar de overkant van de straat. Bij de Vlaamse regering blijft het tot op vandaag bijzonder stil. Ik zou onze vraag aan de Vlaamse regering kunnen herhalen, namelijk waar het grote ondersteuningspact blijft, waardoor mensen goedkoper hun woning kunnen isoleren”, zo zei Wouter De Vriendt (Groen). 
  • Die zou voor een alleenstaande met een laag loon een koopkrachtvoordeel van 1.000 tot 1.100 euro opleveren, en voor tweeverdieners met een gemiddeld loon een voordeel van 1.900 tot 2.000 euro. “Het is te gemakkelijk om in dit debat een soort bijziendheid te hanteren en blind te zijn voor alles ernaast”, stelde De Croo.
  • Een deel van het debat verschoof nadien naar een discussie over wat de Vlaamse regering gaat doen, waar N-VA aan het roer staat. “Ik vind het straf dat N-VA kritiek geeft op een regering die 1,7 miljard euro investeert in de verlaging van de energiefactuur. Wat heeft N-VA gedaan? De btw verhoogd van 6 naar 21 procent en er een indexsprong bovenop gedaan. Ik wacht nog altijd op het antwoord van uw minister”, sneerde Depraetere. 

Om te volgen: Bij Ecolo willen ze de coronabarometer eigenlijk al weer weg.

• Het kostte weken, zelfs maanden, om eindelijk een coronabarometer te installeren: een soort dashboard om te zien wanneer men welke maatregelen neemt. En kijk, nauwelijks enkele weken later, wil een regeringspartij er alweer vanaf, om gewoon te versoepelen. Ecolo, met vicepremier Georges Gilkinet op kop, stelt voor om alles af te bouwen, zoals onder meer in Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. In Catalonië en Frankrijk zijn ondertussen forse versoepelingen aangekondigd.
• “Zeggen dat we geen dag te lang het CST en de maatregelen moeten behouden, mag geen slogan zijn. Die dag komt dichterbij”, zo stelde Gilkinet in La Libre. De Franstalige groenen hebben een stevige vleugel in de partij, die zich sterk afzet van de verplichtingen rond corona.
• Maar dat voorstel valt moeilijk: want dan verliest de coronapolitiek helemaal haar consistentie. In de Kamer haalde Frank Vandenbroucke (Vooruit), de minister van Volksgezondheid, hard uit: “We hebben beloofd aan de bevolking dat we ons aan die barometer zouden houden. Ik ben een beetje verbaasd door de pleidooien die hem nu al in de vuilnisbak willen gooien. We gaan niet plots met een datum of andere maatregelen komen.”
• De vraag is hoe lang die lijn zal vol te houden zijn, als de rest van Europa na Omikron in sneltempo de maatregelen overboord gooit.