"Berlijn, we hebben een probleem" : kan "onzichtbare" Duitse bondskanselier Scholz Biden overtuigen bij eerste bezoek?
Kersvers Duits bondskanselier Scholz brengt vanavond onze tijd een bezoek aan de Amerikaanse president Biden in Washington. Zijn eerste bezoek aan de VS krijgt veel aandacht en dat niet alleen in Duitsland en de VS, want er staat flink wat op het spel. Scholz moet laten zien dat Duitsland onder zijn regering een goede partner is in het conflict met Rusland over Oekraïne. Want Scholz bleef in heel die kwestie te veel afwezig, zo klinkt het.
Toen Olaf Scholz (SPD) twee maanden geleden de sleutels van het Bundeskanzleramt overnam van Angela Merkel, wist hij ongetwijfeld dat haar opvolgen geen makkelijke taak zou zijn. Na 16 jaar Merkel waren de schoenen groot om te vullen, zeker omdat er flink wat werk op de plank lag. En daar kwam met een mogelijke Russische inval in Oekraïne direct een grote internationale crisis bovenop.
Maar Scholz, leider van het economisch sterkste EU-land, bleef de voorbije weken opvallend op de achtergrond. Terwijl de Franse president Macron het voortouw leek te nemen en meerdere keren met de Russische president Poetin belde, was Scholz niet of nauwelijks over een uitspraak rond die internationale crisis te betrappen. Op Twitter leidde Scholz zijn afwezigheid tot grappen. Iemand schreef er dat Scholz misschien toch beter medewerker van een doe-het-zelfzaak was geworden, omdat je die vaak ook niet vindt als je hem nodig hebt.
Zelfde boodschap, maar zonder enig spoor van humor kwam van de Duitse ambassadeur in Washington. "Berlin, we have a problem" luidde het in een diplomatiek bericht. De afwezige Scholz en voorzichtige Duitse houding deed de wenkbrauwen fronsen. Duitsland blokkeerde een plan van Estland om oorspronkelijk Duits geschut door te verkopen aan Oekraïne, omdat de Duitse wet zulke exporten van aanvalswapens naar conflictgebieden verbiedt. Dat Duitsland de bouw van een militair hospitaal voor Oekraïne bekostigde en duizenden legerhelmen stuurt als steun, valt niet alleen in Oekraïne slecht.
Andreas Umland, van de denktank Atlantic Council in Washington zei tegen de ARD: "Duitsland heeft Oekraïne economische en wetenschappelijk ondersteund... maar als het op keiharde machtskwesties aankomt, dan verzuimt Duitsland vaak zijn partnerschap in politieke praktijk om te zetten."
De groene Duitse minister van Buitenlandse Zaken Baerbock zei in januari al tijdens een bezoek aan Moskou dat er zware sancties zouden volgen op een mogelijke Russische aanval. Wapenleveringen liggen bij de Groenen uiterst delicaat, maar groen zwaargewicht Robert Habeck liet in de zomer al eens een proefballontje op dat het leveren van “verdedigingswapens” in crisisgebieden mogelijk zou moeten zijn. Hij nuanceerde die uitspraak later, maar de Groenen zijn voorstander van een hardere aanpak van Rusland en Poetin.
Russenversteher
Op vlak van buitenlands beleid viel bij het aantreden van de regering-Scholz te horen dat grote kwesties zeker Chefsache waren, zaken voor Scholz dus. Maar hij sprak zich er dus amper over uit. Scholz zijn partij SPD krijgt het verwijt dat er in zijn partij te veel Russenversteher zitten. Mensen die te veel begrip willen opbrengen voor Poetin en zijn Rusland en dus te weinig een streep in het zand willen trekken. Dat heeft deels met de beladen geschiedenis van Duitsland te maken. De onnoemelijke agressie en gruweldaden van Nazi-Duitsland in het oosten, tegen wat nu Oekraïne en Rusland is, heeft ook het Duitsland van vandaag getekend. Scholz’ voorgangers in de SPD tekenden voor een Ostpolitik van dialoog met en toenadering tot de Sovjet-Unie. Dat verklaart mee de voorzichtige houding tegenover Poetin, al stellen sommige waarnemers zich de vraag of zo’n houding nog lang vol te houden is.
Het heikele thema Nordstream 2
Toch speelt er veel meer dan enkel geschiedenis. Economisch is Rusland ook een bijzondere belangrijke handelspartner voor Duitsland, na China zelfs de belangrijkste. Sancties zouden de Duitse economie dus zeker pijn doen. In de huidige hoogoplopende spanningen hebben de bondgenoten van Duitsland de indruk dat Scholz zich afzijdig opstelt om de Duitse economie te sparen. Zeker omdat Scholz heel erg vermijdt om zich uit te spreken over de gasleiding Nordstream 2, de olifant in de kamer.
Die leiding -die af is maar nog niet functioneert – verdedigde de SPD (en trouwens ook Angela Merkel) altijd als een zuiver economisch project. De zeepijpleiding moet het broodnodige extra gas leveren voor de industrie, rechtstreeks, zonder tussenstations in bijvoorbeeld Oekraïne, waardoor dit land nog kwetsbaarder is voor Russische druk. Net vanwege die Duitse afhankelijkheid van Russisch gas zijn de Duitse Groenen de leiding liever kwijt dan rijk, maar bij de SPD denken ze daar anders over. Dat de pijpleiding zelfs geen vermelding kreeg in het regeerakkoord tussen SPD, Groenen en het liberale FDP, spreekt boekdelen.
Bijkomend probleem voor Scholz en de SPD is oud-bondskanselier Gerhard Schröder. SDP’er Schröder, bondskanselier van 1998 tot 2005, legde mee de basis voor Nordstream 1 en heeft nauwe banden met het Kremlin van Poetin. Afgelopen week raakte nog bekend dat Schröder kandidaat is voor de raad van bestuur van het Russische Gazprom. Onlangs haalde Schröder nog de Duitse pers met een uithaal naar het “Oekraïense sabelgekletter”. Op de vraag of zulke uitspraken Scholz geen probleem zijn voor het land, riposteerde Scholz dat "er maar een bondskanselier is en dat ben ik."
BEKIJK: Bondskanselier Scholz verdedigde vorige week nog zijn beleid wat Oekraïne betreft op de Duitse televisie.
Washington verwacht een klare en duidelijke Scholz
Tegen die achtergrond stellen de westerse bondgenoten zich de vraag wat de positie is van Duitsland en de regering-Scholz. Het is duidelijk dat die boodschap in Berlijn is aangekomen. De voorbije dagen gaf Scholz enkele interviews. Aan de openbare zender ZDF zei hij dat "weinig hem meer bezighoudt dan Oekraïne en dat hij er al met de Russische president Poetin over gesproken had." Scholz wil zichtbaar op de diplomatieke voorgrond treden. Vandaag het bezoek aan Washington, dinsdag ziet hij president Macron en de Poolse president Duda, een bezoek aan Moskou staat volgende week op de planning.
"We moeten alles doen om een oorlog te verhinderen, daarom moeten we blijven praten" zei Scholz nog en als het niet lukt, dan moet Rusland een zware prijs betalen. Wat dat juist is, zal Scholz klaar en duidelijk moeten vertellen aan president Biden tijdens zijn allereerste bezoek in Washington. Daar verwachten ze een duidelijk signaal dat Duitsland op één lijn met het Westen en de NAVO-bondgenoten staat. Gisteren raakte bekend dat Duitsland extra soldaten in een NAVO-kader naar Litouwen wil sturen. Maar dat zal niet genoeg zijn, zei Kolja Raube van de KU Leuven in de Ochtend op Radio 1. "Het is heel belangrijk voor Scholz dat Nordstream op de tafel komt te liggen", wil Scholz zich duidelijk als bondgenot profileren en wil hij het aangetaste vertrouwen herstellen.