Waarom de PFOS-commissie in rondjes draait: ‘Soms is de waarheid gewoon ingewikkeld’

Hoe veelbelovend de doortocht van politieke kleppers zoals Bart De Wever (N-VA) en Zuhal Demir (N-VA) ook klonk, veel nieuws over wie er nu verantwoordelijk is voor de PFOS-vergiftiging in Vlaanderen leverde het niet op. Dat bleek maandag nog eens tijdens een zoveelste marathonzitting van de onderzoekscommissie, aangekondigd als de ultieme confrontatie tussen minister van Leefmilieu Demir en Henny De Baets, de topvrouw van afvalstoffenmaatschappij OVAM.

De grote lijnen van het PFOS-verhaal zijn bekend. Wanneer Oosterweel-bouwheer Lantis in 2017 start met de graafwerken voor Oosterweel, blijkt de grond in Zwijndrecht stevig vervuild met ‘forever chemicals’ van chemiereus 3M. Lantis meldt dit aan de politiek, maar die grijpt niet in. Ook niet wanneer een rapport van toxicoloog Jan Tytgat bevestigt dat er een risico voor de buurtbewoners bestaat. Uiteindelijk duurt het vier lange jaren voordat de overheid ingrijpt.

Wie wist wat? Waarom werd de bevolking niet gewaarschuwd? En wie is politiek verantwoordelijk voor deze gezondheidscrisis? Deze vragen lagen de voorbije maanden op tafel toen zowat alle betrokkenen de revue passeerden, van 3M over Lantis tot experts, ambtenaren en toppolitici. Zeker maandag, toen de hoofdrolspelers Demir, De Baets, Ben Weyts (N-VA) en Joke Schauvliege (CD&V) in een speciale zitting met elkaar werden geconfronteerd.

Forse onthulling

Voor het eerst leken er zaken in beweging te komen, want Demir wees onlangs beschuldigend naar haar administratie. OVAM zou te weinig daadkracht hebben getoond en belangrijke informatie te traag hebben doorgespeeld. De Baets schreef daarop een brief waarin ze insinueerde dat Demir loog. “Maar dat heb ik nooit gezegd”, nuanceerde De Baets. “Liegen houdt in dat de minister met opzet onwaarheden verkondigt. Ik zeg enkel dat sommige uitspraken niet stroken met de werkelijkheid.”

Daarop deed de OVAM-topvrouw wel een forse onthulling. Tot nu toe beweren Weyts en Schauvliege dat zij niet in actie schoten omdat OVAM had gezegd dat de vervuiling geen risico voor de mens inhield. Maar dat heeft OVAM nooit gesteld, aldus De Baets. Het gaat om een verkeerde interpretatie door Oosterweelbouwheer Lantis, die gretig werd overgenomen door de politiek. “Deze interpretatie strookt niet met de werkelijkheid. Er zijn OVAM woorden in de mond gelegd.”

In principe zet dit de verdediging van Schauvliege en co. op de helling, maar inslaan als een bom deed dit niet in het halfrond. De uren nadien peilden parlementsleden naar details over protocollen en verslagen. De (ex-)ministers herhaalden nog eens hun interpretatie van de feiten. Demir: “Het is te simpel om één zwartepiet aan te duiden.” En zo eindigde ook deze zitting alweer zonder grote verliezers.

Olifant in de kamer

Burgeractivist Thomas Goorden reageert teleurgesteld. “Het is duidelijk dat de meerderheid elke discussie de nek omwringt. Ze maakt er een ingewikkeld verhaal van voortschrijdend inzicht van, terwijl de olifant in de kamer duidelijk is: de overheid wist van in het begin dat PFOS gevaarlijk was, maar heeft dat verborgen gehouden omdat ze Oosterweel wilde bouwen.” Dat hij als klokkenluider niet werd uitgenodigd in de commissie, vindt hij veelzeggend.

Voor Hannes Anaf (Vooruit), voorzitter van de commissie, is de kritiek niet onbegrijpelijk. Er is nu eenmaal geen smoking gun opgedoken, klinkt het. Eerder lijkt het om verschillende interpretaties te gaan. “Ik begrijp de grote zoektocht naar politieke verantwoordelijken. Maar soms is de waarheid gewoon ingewikkeld. Ik heb niet de indruk dat hier echt sprake is van een bewuste keuze om te liegen.”

Hoe dan ook zijn de ministers nu allemaal gehoord. De commissie krijgt de opdracht om tegen 18 maart haar aanbevelingen te formuleren.