Een leven zonder alcohol: ‘Wat we nu volgens mij zullen meemaken, is een grootscheepse coming-out van nuchtere mensen’

Claire Touzard, een gewezen tv-producer en tegenwoordig een succesvolle journaliste, reist voor haar job de wereld rond. Thuis in Parijs was haar leven tot voor een paar jaar een aaneenschakeling van recepties, feestjes en party’s – daarvan getuigen ettelijke foto’s op het internet, waarop ze prijkt tussen al even knap uitziende fuifnummers, altijd met een glas wijn of een flesje bier in de hand.

Maar toen ze begon te beseffen dat haar glamoureuze leven vooral verhulde dat ze een alcoholiste was geworden, besloot ze de drank uit haar leven te bannen. Ze schreef er het boek Sans alcool over en mocht het daarna komen uitleggen in talkshows en nieuwsuitzendingen.

Claire Touzard: “Als je in Frankrijk durft te zeggen dat je geen alcohol meer drinkt, leg je een bom op tafel. Werkelijk niemand is nuchter. Het is een levensgroot taboe om toe te geven dat je een alcoholprobleem hebt, maar als je er vrijwillig voor kiest om niet te drinken, mogelijk nooit meer, is dat voor veel mensen zoveel als een belediging. Paradoxaal genoeg verklaart dat ook al die brieven die ik heb gekregen, vooral van vrouwen, waarin ze schrijven: ‘Ik ben vijf jaar geleden gestopt met drinken, maar ik verzwijg het voor anderen uit angst voor hun reactie.’ Wat we nu volgens mij zullen meemaken, is een grootscheepse coming-out van nuchtere mensen.”

Stéphanie Braquehais: “Mensen nemen me in vertrouwen en zeggen dat ze wel een glaasje wijn aannemen, maar dat ze het vervolgens stiekem ergens leeggieten.”

In 2019 publiceerde Le Figaro, de oudste krant van Frankrijk, een open brief die door 42 sportsterren, chef-koks en acteurs was ondertekend. Ze zeiden dat ze in naam van de man in de straat spraken, en dat de manier waarop die al eeuwen leefde, ernstig werd bedreigd. De brief was een reactie op het Britse initiatief Dry January, waarin mensen zich ertoe verbonden een maand lang geen alcohol te drinken. De dreiging van 31 dagen vrijwillige nuchterheid na Kerstmis had begin 2019 de Franse kust bereikt, en werd door de ondertekenaars omschreven als ‘Angelsaksische en puriteinse waanzin’.

Toen geruchten de kop opstaken dat het Franse ministerie van Volksgezondheid van plan was zo’n campagne te ondersteunen, vroeg de wijnindustrie dat de president tussenbeide zou komen – de sector stelt meer dan een half miljoen mensen tewerk. Dry January was een blaam voor elke liefhebber van goede wijnen en fijne likeuren, stond er in de open brief, het was een hellend vlak – daarna zouden een droge februari, een droge maart en wie weet een heel drooggelegd jaar volgen. En waarom werd dan geen maand zonder seks afgekondigd, een maand zonder sport, of een maand zonder woorden?

Emmanuel Macron kon meteen de gemoederen bedaren. De president is een fervente wijnkenner – ‘Ik drink wijn bij de lunch en het diner’, liet hij zich eens ontvallen, een indirecte terechtwijzing van zijn minister van Volksgezondheid, die had gewezen op de gevaren van overmatig alcoholgebruik. ‘Geloof me op mijn woord: er komt geen Dry January’, zei hij tijdens een bezoek aan de Champagnestreek.

Maar tijdens de lockdowns bleven de terrasjes in Parijs en elders leeg. De Franse wijnindustrie heeft zware klappen gekregen en er zijn duizenden mensen ontslagen. De export is gedaald van 9,38 miljard euro in 2018 tot 8,74 miljard euro in 2020, en de slechte weersomstandigheden en in- en uitvoerrechten zullen nog meer schade aanrichten. Tussen 2011 en 2020 was de alcoholconsumptie al met 11 procent gedaald. Tijdens de coronacrisis drinken de mensen vooral thuis: de verkoop van champagne in de supermarkten is in 2020 met 117 procent gestegen. Maar het blijft onduidelijk of ze gemiddeld evenveel drinken als anders in restaurants en op café.

Touzard: “Ik vraag me af wat mensen hebben gedacht tijdens de lockdowns, toen ze thuiszaten en niet uit eten en feesten konden. Zijn ze beginnen na te denken? Volgens mij ben je meer jezelf als je nuchter bent, en ik heb de indruk dat het tij aan het keren is. Onlangs stond in Le Figaro een artikel waarin Stéphanie Braquehais en ik werden geciteerd, samen met Laurence Cottet, een CEO van een bouwbedrijf die werd zwartgemaakt in de media nadat ze dronken was omgevallen in het bijzijn van zeshonderd collega’s. De teneur van het artikel kon niet meer verschillen dan die van de open brief in 2019: ‘Alcoholisme bij vrouwen: durf er eindelijk over te praten’, stond er als titel boven.”

Claire Touzard dronk voor het eerst alcohol op haar 16de, en pas op haar 35ste, vier jaar geleden, hoorde ze iemand anders nee zeggen toen die een glas kreeg aangeboden. Ze woont nu met hem samen in Parijs en ze zijn sinds december 2020 trotse ouders van een kindje, bijna exact een jaar nadat ze is gestopt met drinken.

Touzard: “Ik herinner me nog als de dag van gisteren de starende blik van de man tegenover me aan tafel, toen ik hem voor het eerst ontmoette. Ik dronk in mijn eentje een hele fles bordeaux leeg, wat ik in die tijd bij elke maaltijd deed. Mijn vrienden en collega’s, en eigenlijk iedereen die ik kende, deden dat ook. In Frankrijk staat drinken, en dan vooral wijn drinken, gelijk met geluk delen, met innige momenten met je familie, met vriendschap tout court. Het ene kun je niet los van het andere zien.

“Die avond tegenover die niet onknappe man die water bij de maaltijd dronk, was anders. Ik wist wat hij dacht, en dat was hetzelfde waar ik al een tijdje hard niet aan probeerde te denken, namelijk dat elke dag een paar flessen wijn drinken wel ernstige gevolgen moest hebben.

“Toen ik stopte, kreeg ik alleen maar negatieve reacties: het was alsof ik had verteld dat ik lid van scientology wilde worden, of dat ik mijn neus wilde laten corrigeren. Veel mensen gingen ertegen in: ‘Is dat nu niet erg radicaal?’ Mijn stiefvader was ontzet, en we hadden er een tijdlang ruzie over: ‘Wijn zit in ons DNA’, hield hij vol.”

We zitten in Claires flat in Parijs, waar haar man zich op de achtergrond houdt. Als ze niet meteen op de naam van een notoire wijnliefhebber kan komen, snelt hij te hulp: Serge Gainsbourg, Marguerite Duras, of Gérard Depardieu, die enkele jaren geleden pochte dat hij veertien flessen wijn per dag drinkt, naast sterkedrank en champagne, en dat zonder dronken te worden.

Touzard: “Toen mijn boek Sans alcool verscheen, was de kritiek niet mals. Onder meer mijn uiterlijk riep vragen op: ‘Echte alcoholici hebben niet zo’n gave huid of glanzend haar.’ En als ik echt een probleem had gehad, had ik er veel dikker moeten uitzien. Kortom, ik werd ervan beschuldigd dat ik zwaar overdreef. Maar ik zie alcohol als een lepe marketingtruc waarmee vrouwen om de tuin worden geleid. Alcohol staat voor pseudo-emancipatie, maar de drank afzweren is eigenlijk één van de moedigste dingen die je kunt doen.”

50 liter per jaar

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) was Frankrijk in 2016 de negende grootste verbruiker van alcohol per inwoner, na landen als Moldavië, Litouwen, Tsjechië, Duitsland en Ierland. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) hing in 2017 een nog somberder beeld op: van de 36 landen die bij de organisatie zijn aangesloten, zijn de Fransen de derde grootste drinkers, na de Litouwers en de Oostenrijkers. Alle studies zijn het erover eens dat drinken cultureel bepaald is. Frankrijk is de tweede grootste wijnproducent in Europa, na Italië, en de inwoners drinken gemiddeld 50 liter per hoofd per jaar, meer dan om het even waar ter wereld.

Touzard: “Getuigt het van weinig vaderlandsliefde als je als Franse onderdaan geen wijn drinkt? Zeker. In Parijs vind je alcohol op elke straathoek. Zodra het lunchtijd is, zit iedereen op terrasjes of in restaurants te drinken.

“In het begin vond ik het wel leuk om te drinken. Tipsy zijn werd mijn gimmick, en als ik eens een ongelukje had of iets doms deed, had ik weer een leuke anekdote om later op te dissen. De Fransen geloven dat ze een rebellerende, zondige, revolutionaire natie zijn, en dan moet je wel drinken. Alle schrijvers en alle grappige mensen drinken, in tegenstelling tot nuchtere mensen: die lijken wel aanhangers van een religieuze sekte. Afkicken en ontgiften, dat is iets voor Amerikanen, zelfingenomen preutse droogstoppels die geobsedeerd zijn door detoxkuren. Veel Fransen hebben een probleem met alcohol, maar ze willen dat niet toegeven, omdat ze bang zijn het verwijt te krijgen dat ze anti-Frans zijn, en tegen een beetje lol. Je kunt echt spreken van een tirannieke drinkcultuur.”

Frankrijk wordt nochtans niet zelden gezien als een land waar verstandig wordt omgegaan met alcohol, en waar ouders hun kinderen leren om met mate te drinken.

Touzard: “Maar dat is een compleet verkeerd beeld. Ik heb onlangs de film Les demoiselles de Rochefort gezien (muziekfilm uit 1967 met Catherine Deneuve en Françoise Dorléac, red.), en daarin zie je een jongen van 10 jaar champagne drinken aan tafel. 10 jaar! Wist je dat tot diep in de jaren 60 kinderen wijn mochten drinken op Franse scholen? Toen ik naar de VS ging voor mijn werk, trokken ze een fles open omdat ik er was, maar meestal drinken ze daar helemaal geen alcohol. Jonge Fransen bingedrinken, net als in het Verenigd Koninkrijk, maar ze doen het onopvallend. Alcoholici, dat zijn mensen die op straat leven met een fles wodka in de hand, alle anderen zijn bons vivants.”

VERSLAAFDE MOEDER

Stéphanie Braquehais verhuisde naar Parijs toen ze een tiener was. Vandaag is ze een gerenommeerde journaliste die wel van een feestje houdt.

Braquehais: “Als student zat ik eens bij een professor die een dure fles Saint-Émilion bewierookte die op tafel stond, en ik kon alleen maar denken: doe die fles open, nu! Toch zou ik mezelf nooit een alcoholicus genoemd hebben. Ik heb ook nergens spijt van. Maar op een bepaald moment nam alcohol te veel plaats in mijn leven in.

“Ik heb meer dan tien jaar in Nairobi gewoond, in Kenia. Daar kon ik mijn oude gewoonten makkelijker afleren. Maar toen ik de knoop had doorgehakt en niet meer zou drinken, waarschuwde een Franse vriend me: ‘Je opent de doos van Pandora. Je zult bergen shit over je heen krijgen.’ Jaja, dat zal wel, dacht ik. En toen reisde ik naar Frankrijk voor de voorstelling van mijn boek Jour zéro. (lacht)”

Braquehais stopte met drinken in augustus 2018 en las vervolgens boeken als Quit Like a Woman: The Radical Choice to Not Drink in a Culture Obsessed with Alcohol van Holly Whitaker. Zij legt het verband tussen nuchter zijn en de vrouwelijke kracht om voor zichzelf op te komen.

Braquehais: “Ik raakte gefascineerd door het neurologische onderzoek naar de kneedbaarheid van de hersenen, hoe je die net als spieren kunt trainen door je gewoonten te veranderen. Toen ik dat had ontdekt, voelde ik een vrijheid waarvan ik niet wist dat ik ze had. Oh my God, dacht ik, dit is cool: ik ben helemaal niet gedoemd! Ik kan zijn wie ik wil dat ik ben.”

Maar haar Franse vrienden ervoeren haar besluit als een belediging. Ze lachten met haar als ze een non-alcoholisch biertje vroeg.

Braquehais: “‘Ben je zwanger? Voel je je niet lekker?’, vroegen ze. Op een etentje verzocht de gastheer eens om een minuut stilte omdat ik een glas wijn had geweigerd.

“Ik hoopte dat anderen hun leven weer in eigen handen zouden nemen als ze mijn boek hadden gelezen, en dat ze zich niet voortdurend zouden moeten rechtvaardigen. Maar toen ik interviews gaf aan Franse media na de verschijning van ‘Jour zéro’, besefte ik dat ik een gevoelige snaar had geraakt. Een producer annuleerde bijvoorbeeld de uitzending omdat ik niet wilde toegeven dat ik verslaafd was geweest aan alcohol. En toen ik toegaf dat ik als moeder soms een kater had gehad, kreeg ik ervan langs. (schudt het hoofd) Toon me één ouder in Frankrijk die nog nooit een kater heeft gehad.”

Net als Claire Touzard onthulde Stéphanie Braquehais dat er veel mensen stiekem niet meer drinken.

Braquehais: “Ik merk dat meer vrouwen dan mannen hun relatie met alcohol ter discussie stellen. Als mannen zich afvragen waarom ze drinken, dan is dat omdat ze een dieptepunt hebben bereikt. Mannelijkheid en kracht zijn lange tijd met alcohol geassocieerd: ‘Als we niet als gek drinken, zijn we geen echte mannen.’ Voor vrouwen speelde vaak het gegeven van de emancipatie mee, want als je drinkt, heb je macht. Als je naar een bar gaat, ben je onafhankelijk, je bent niet bezig met het huishouden en eten klaarmaken voor je echtgenoot. Als je drinkt, denk je dat je dezelfde rechten hebt als mannen, maar dat is niet zo.”

Touzard: “Frankrijk heeft een Latijnse, macho drinkerscultuur, die is gekoppeld aan het mannelijke idee van verleiding. In oude films worden mannen die drinken verheerlijkt. Mensen die kritiek hebben op Dry January, zijn vooral mannen die bang zijn het privilege te verliezen dat ze een witte man zijn. Je vindt die vooral bij intellectuelen aan de rechterzijde. Ze sluiten de ogen voor de sociale problemen die voortvloeien uit alcoholmisbruik. Huiselijk geweld is een groot probleem in Frankrijk, en volgens de statistieken was in twee derde van de gerapporteerde gevallen één van de partners dronken. We weten ook dat de daders vooral bier en wodka drinken, het zijn niet de wijnkenners. En huiselijk geweld komt in Frankrijk vooral voor bij de middenklasse.”

Er zou volgens Touzard ook een parallel met de #MeToo-beweging zijn.

Touzard: “Op het hoogtepunt van #MeToo voelde je een steeds grotere weerstand bij mannen. Ze zeiden: ‘Stop met ons met de vinger te wijzen. Vrouwen vinden het juist fijn om verleid te worden!’ Er heerst zoveel verwarring: ongewenste seksuele avances worden verward met met verleiding, en alcoholisme met een leuke tijd beleven. We moeten stoppen met denken dat praten over je gezondheid moraliserend is. Maar drinken ligt erg gevoelig, want je houdt de mensen een spiegel voor. Ik heb daar maar één antwoord op: hervind je zelfrespect en klamp je niet vast aan het zogenaamde recht om te drinken.”

Stéphanie Braquehais, Jour zéro, l’Iconoclaste, Claire Touzard, Sans alcool, Flammarion.

© The Sunday Times