Kan "finlandisering" een diplomatieke uitweg zijn uit de crisis rond Oekraïne?

Het "langetafeloverleg" (letterlijk en figuurlijk) tussen de Franse president Emmanuel Macron en zijn Russische tegenhanger Vladimir Poetin in Moskou heeft dan wel de crisis rond Oekraïne niet opgelost, er is blijkbaar wel flink van gedachten gewisseld. In sommige kringen -en Macron heeft dat niet uitgesloten- is het idee een soort "finlandisering" opgedoken als basis voor een mogelijk compromis over Oekraïne. Die term vereist wellicht wel een woordje uitleg.

Kort geschetst slaat de term finlandisering op het speciale neutrale statuut dat Finland na de Tweede Wereldoorlog kreeg opgelegd door buurland Sovjet-Unie. Tijdens die oorlog had Finland met Duitse steun oorlog gevoerd met de Sovjet-Unie. In 1944 sloot Helsinki echter een aparte vrede met Moskou en met het Verenigd Koninkrijk, waardoor Finland niet door het Rode Leger bezet werd zoals Oost-Europa. (Lees verder onder de foto).

Concreet werd Finland officieel neutraal in de daarop volgende Koude Oorlog tussen oost en west, mocht het slechts een beperkt -en dan nog enkel defensief bewapend- leger hebben en mocht Helsinki geen basis worden voor allianties zonder Sovjettoestemming (zoals de NAVO). In ruil behield Finland zijn democratisch model en beperkte soevereniteit en bleef het buiten de kring van communistische satellietstaten die Moskou rond zich verzamelde in het Warschaupact en de Comecon. 

Na de Koude Oorlog werden die "ongelijke verdragen" met Rusland opgezegd. Finland is toegetreden tot de EU, maar nog niet tot de NAVO, al rijpen de geesten in Helsinki daartoe -ook in groene kringen- en ironisch genoeg is dat net dankzij de huidige crisis rond Oekraïne.

De huidige crisis draait deels over de plannen van Oekraïne om lid van de NAVO te worden, om zich te beschermen tegen Russische agressie zoals in het oosten en op de Krim. Voor Rusland lijkt dat evenwel onaanvaardbaar, want de NAVO zou dan diep doordringen op de zuidflank en in de Zwarte Zee. Anderzijds wil de NAVO niet weten van Russische veto's over wie er al dan niet mag toetreden tot de alliantie en evenmin van "invloedssferen". (Lees verder onder de foto).

Een mogelijke uitweg zou dan een apart statuut zijn voor Oekraïne, waarbij dat land zijn onafhankelijkheid en politiek democratisch (hoe onvolkomen ook) model zou behouden en economische en diplomatieke banden met het Westen zou onderhouden als Kiev dat wenst. NAVO-lidmaatschap zou op de lange baan geschoven kunnen worden (zoals dat nu de facto al is), maar in ruil zou Moskou dan de onafhankelijkheid en soevereniteit van Oekraïne moeten bevestigen.

Zo simpel is dat echter niet. Na de bezetting van de Krim en indirect ook het Donbasbekken in Oost-Oekraïne gelooft wellicht geen enkele Oekraïner nog in beloften vanuit Moskou of garanties van het Westen. Velen in Kiev herinneren zich hoe het land begin de jaren 90 kernwapens uit de Sovjettijd heeft laten ontmantelen in ruil voor Russische beloftes. Of die kernwapens de Russen hadden weerhouden in 2014 zullen we nooit weten. (Lees verder onder de kaart).

Overigens is Oekraïne vandaag niet het vrij machteloze Finland van 1945. Oekraïne heeft een leger van meer dan 200.000 militairen dat alsmaar beter wordt uitgerust, onder meer met westerse wapens. Enkel Rusland heeft in Europa een groter leger. Bovendien kan Kiev rekenen op een grote reserve van territoriale eenheden en vrijwilligers en kan een Russische invasie ook voor de aanvallers een nachtmerrie worden. Of Oekraïne zich in een "finlandisering" zal laten dwingen, is dan ook niet waarschijnlijk of zou het toch in een andere en meer vrije vorm moeten zijn.