Social distancing of machtsspel? Waarom de lange onderhandelingstafel van Poetin geen ‘detail’ is

Eigenlijk is er maar één regel: wie thuis “speelt”, zoals Poetin maandag, is in het voordeel, want hij bepaalt de setting. Wie op verplaatsing gaat, wordt soms verrast, gedestabiliseerd, afgedreigd en/of vernederd. En steevast bespioneerd. 

Maar het kan nog erger. Zoals na de Eerste Wereldoorlog. De overwinnaars beslissen begin 1919 over het lot van de verliezers op de Vredesconferentie van Parijs. Duitsland en zijn bondgenoten zijn daar niet eens welkom. Hun delegaties krijgen enkel het eindresultaat onder de neus geschoven, te nemen of te laten. De ondertekening van het Vredesverdrag met Duitsland gebeurt op expliciete vraag van de Franse premier Georges Clemenceau in de Spiegelzaal van het kasteel van Versailles. Waarom juist daar? Clemenceau heeft nooit de Franse nederlaag tegen de Pruisen (1870) verteerd. En vooral niet de proclamatie van het Duitse Keizerrijk op 18 februari 1871 in diezelfde Spiegelzaal van Versailles. Een idee toen van de Pruisische kanselier Bismarck, die daarmee de revanche van Duitsland voor de vernederingen ondergaan onder Lodewijk XIV en Napoleon in de verf wilde zetten.

De Franse revanche inspireert 21 jaar later ene Adolf Hitler voor een nog grotere vernedering. Wanneer de Franse premier Pétain na de ineenstorting van het Franse leger in juni 1940 om een wapenstilstand vraagt, worden zijn onderhandelaars naar de open plek van Rethondes in het bos van Compiègne gevoerd. Daar hebben de Duitsers de persoonlijke treinwagon van maarschalk Foch opgesteld, waarin zijzelf in november 1918 hun capitulatie hebben ondertekend. 

Van onderhandelingen is ook hier niet veel sprake. Keitel, chef van het opperbevel van de Wehrmacht, blaft hen enkel af. De Fransen smeken om te overleggen met hun gevluchte regering in Bordeaux. Dat mag, maar enkel via de (afgeluisterde) telefoon. “Raadt eens waar ik ben”, zucht delegatieleider generaal Huntziger. “In de wagon”. Zijn aangeslagen collega Maxime Weygand (minister van Oorlog) blijft even stil aan de andere kant van de lijn en zegt dan: “Mon pauvre ami”.

Hitler is meester in het op alle mogelijke manieren druk zetten tijdens onderhandelingen. Eén van zijn eerste slachtoffers is de Oostenrijkse kanselier Kurt von Schuschnigg. Op 12 februari 1938 arriveert die in de Berghof in Berchtesgaden, Hitlers buitenhuis. In de grote zaal met uitzicht op de Untersberg en in de studeerkamer wordt Schuschnigg een dag lang afgesnauwd en bedreigd. Hitler houdt drie van zijn generaals in de omgeving om nog meer druk te zetten. Hij verliest soms elke zelfbeheersing. Schuschniggs voorganger Dollfuss is door de nazi’s vermoord. De Oostenrijker vreest op zeker moment dat hij ter plekke zal gevangen gezet worden. De uitnodiging om te dineren slaat hij af. Een maand later zwicht hij voor de dreigementen van de Führer en wordt Oostenrijk ingelijfd bij Duitsland.

Een half jaar later doet de nazi-leider dit scenario dunnetjes over met de Britse premier, Neville Chamberlain. Na de dreigende taal van Hitler op de Nüremberger partijdagen van september 1938 aan het adres van Tsjechoslowakije, biedt Chamberlain — à la Macron — aan “hem zo spoedig mogelijk te bezoeken om tot een vriendschappelijke oplossing te komen. Ik zal per vliegtuig reizen.” Dat laatste is geen onbelangrijk detail, want de 69-jarige Chamberlain heeft nog nooit gevlogen. Hij vertrekt bij het krieken van de dag en arriveert in de late namiddag van 15 september 1938 op de Berghof. Het laatste stuk legt hij per trein af. In tegenovergestelde richting rijden treinen met troepen en artillerie. Hitler wacht de vermoeide Chamberlain bovenaan het bordes op. Drie uur lang duurt de tirade dit keer, terwijl de duisternis valt over het prachtige panorama. Aan het einde is Chamberlain bereid de afscheiding van Sudetenduitse gebieden te aanvaarden. “Ik heb de indruk dat dit een man is op wie men kan rekenen als hij eenmaal zijn woord heeft gegeven”, verkondigt hij in Londen. 

Zijn opvolger Winston Churchill is een veel sluwere vos. Wanneer de Geallieerden in februari 1945 moeten beslissen over het lot van Duitsland en Oost-Europa, wil hij die conferentie per se in het Westen laten plaatsvinden om van het “thuisvoordeel” te kunnen genieten. Stalin haalt echter zijn slag thuis. Het wordt Yalta, op de Krim. De doodzieke Amerikaanse president Roosevelt en de verzwakte Churchill maken lange en gevaarlijke reizen — met tussenstop Malta — om er te geraken, Stalin een eerder comfortabele trip per trein. De Sovjet-leider laat het grootste zomerpaleis aan de Amerikaanse delegatie, het meest pittoreske aan de Britten en kiest zelf voor het meest strategisch gelegen verblijf, dat centraal gelegen vanwaar de Sovjets de twee andere delegaties in de gaten kunnen houden.

De vergaderingen vinden plaats aan een vrij kleine ronde tafel, in de oude balzaal van het Amerikaanse paleis. Roosevelt zit voor. Stalin is er in principe in de minderheid. Maar hij heeft een groot voordeel: er is voor gezorgd dat de andere delegaties afgeluisterd worden door de KGB van Beria. De Amerikanen gaan daar nogal nonchalant mee om. Mike Reilly, chef van de Secret Service, zegt: “Hoeveel microfoons we ook vinden, we zullen ze nooit allemaal vinden.” Churchill lacht met de Russen, zoals hij in augustus 1942 al deed in Moskou. De oren van de KGB noteerden toen uit zijn mond dat “de Russen in de rangorde van de natuur lager staan dan orang-oetan”. In zijn memoires vertelt Winston hoe de Britten in Yalta grapjes maken over een aquarium zonder vissen. De volgende dag zitten er vissen in. Ze klagen over het gebrek aan citroenschijfjes voor in hun drankje. “A lemon tree loaded with fruit, materialized the next day.”

In de Koude Oorlog vinden daarom zowat alle belangrijke onderhandelingen en topontmoetingen plaats op neutraal terrein. JF Kennedy ontmoet Chroetsjov in Wenen (1961), Gerald Ford ziet Breznjew vier keer in Helsinki (1975) en de eerste keer dat Ronald Reagan en Gorbatsjov mekaar onder vier ogen spreken (1985) gebeurt dat in Geneve. Richard Nixon trekt wel naar Moskou (1972) en zelfs naar Peking. De ontmoeting met voorzitter Mao vindt plaats in diens wat smoezelige privé-vertrekken, vol tafeltjes met boeken en documenten. De uitgetikte neerslag van dat gesprek leert dat het er in die nonchalante setting best gezellig aan toe gaat.

Henry Kissinger: “I used to assign the Chairman’s writings to my classes at Harvard.”

President Nixon: “The Chairman’s writings moved a nation and have changed the world.”

Chairman Mao: “Your book, “The Six Crises,” is not a bad book.”