Kritiek op fictiereeks ‘Twee zomers’ groeit: subtiel #MeToo-onderzoek of platte suspense?

“Ik heb zo veel zin in seks. Heel mijn lijf tintelt zo, ik sta precies in brand.” Het is al laat wanneer Sofie Geboers tijdens een vriendenweekend op een stoel klimt en een sensuele dans improviseert. In haar door hormonen gedreven vriendengroep is seksualiteit het voornaamste gespreksonderwerp en tijdens de geïmproviseerde choreografie vragen enkele beschonken jongens of ze haar borsten wil tonen. Lachend trekt ze haar shirt een halve seconde omhoog. De sfeer zit goed, maar even later loopt de situatie uit de hand. Sofie ligt bewusteloos op de sofa wanneer ze slachtoffer wordt van een groepsverkrachting. Verschillende vrienden penetreren haar, anderen kijken schaapachtig toe of halen een camera boven. De volgende dag doet iedereen alsof er niets is gebeurd, maar later blijkt dat oude wonden niet zomaar genezen.

Het verhaal van Sofie vormt de aanleiding voor Twee zomers, de tv-reeks waarmee makers Tom Lenaerts en Paul Baeten naar eigen zeggen nuance willen brengen in het debat over grensoverschrijdend gedrag. Veel gesprekken over #MeToo gaan volgens hen uit van een arbitraire scheiding tussen goed en kwaad. In de serie gaan ze daarom op zoek naar de grijstinten en zetten ze sterk in op de schuldvraag: zijn alle aanwezigen bij de verkrachting even verantwoordelijk voor het seksuele geweld? En als er decennialang over de feiten gezwegen wordt zonder dat het slachtoffer zich iets kan herinneren, heeft het dan zin als buitenstaander alsnog gerechtigheid af te dwingen? “Ik geloof dat niemand echt schuldig is, maar ook dat niemand echt onschuldig is”, vat een personage de filosofie van Twee zomers samen. Zonder veel plotwendingen prijs te geven: wie een andere mening toegedaan is, wordt genadeloos afgestraft.

Even strafbaar

Lenaerts en Baeten lieten hun scenario door verschillende vrouwen nalezen om ervoor te zorgen dat hun plot geloofwaardig zou zijn, maar toch krijgt hun geesteskind kritiek. Niet alleen omdat de verkrachting in de reeks de aanleiding vormt voor een ‘entertainende’ whodunit, maar ook omdat het getoonde geweld zo onmiskenbaar fout is dat de ijverige zoektocht naar ‘de grijze zone’ soms wat bevreemdend aanvoelt. Want de tijden zijn misschien veranderd, de groepsverkrachting van een bewusteloze vrouw was 30 jaar geleden even strafbaar en moreel verwerpelijk als vandaag. “In welke wereld valt zo’n daad te nuanceren?”, vroeg filmexpert Britt Valkenborghs zich zo af in een opiniestuk in De Standaard. Op sociale media echoën gelijkaardige sentimenten, zeker bij mensen die de latere episodes uit de reeks al zagen. “Het stinkt naar verkrachters verdedigen en slachtoffers delegitimeren”, schrijft een jonge studente op haar Twitter-account.

Een belangrijk argument dat critici van de reeks aanhalen, is dat het verhaal grotendeels vanuit het standpunt van de daders verteld wordt. Dertig jaar na het vriendenweekend worden zij namelijk afgeperst met een opname van de verkrachting, waardoor ze zelf ook slachtoffers worden. Zo vervagen de morele grenzen. Dat zorgt voor ophef, maar brengt volgens filosoof Jeff Spiessens (AP Hogeschool) ook een interessant debat op gang. “De reeks gaat ook over de jaren na de verkrachting en toont welke invloed dat geweld op verschillende levens heeft. Uiteindelijk blijkt dat slachtoffers later ook daders kunnen worden en dat hun morele positie niet altijd zuiver blijft.”

Machosfeer

De nuance moet volgens hem niet bij de avond van de verkrachting an sich gezocht worden, wel in de portrettering van de cultuur waarin ze plaatsvindt. Alle personages dragen zo op een bepaalde manier bij aan de machosfeer op het weekend. Als ze zelf geen seksistische of kwetsende opmerkingen maken, vergoelijken ze het gedrag van anderen wel. In de jaren die volgen, zorgt hun onvermogen tot communicatie voor een collectieve ondergang. Spiessens gelooft daarom dat de verkrachting uit Twee zomers een uitgangspunt vormt om een verhaal over hoe we als maatschappij met verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag omgaan. “Moet elke reeks met een verkrachting het geweld per se als hoofdthema gebruiken? Of mag het ook een aanleiding zijn voor een verdere plot?”

Hiermee snijdt Spiessens een gevoelig thema aan. In het verleden werden gelijkaardige reeksen als Big Little Lies of Studio Tarara gelauwerd om de ingenieuze manieren waarop ze thrillerelementen met een complexe boodschap over seksueel geweld wisten te vervlechten. Twee zomers zet echter sterker in op suspense. De motieven van de afperser krijgen meer aandacht dan hoe het leven van Sofie na haar verkrachting veranderde. Tijdens de promotiecampagne schiepen de makers mogelijk verkeerde verwachtingen van wat Twee zomers zou zijn, al pleit hen dat niet helemaal vrij. 

In de slotaflevering van de reeks weerklinken plots veel straffe statements over de tijdsgeest. “Je gebruikt het ongeluk van Sofie om een klein, triestig oorlogje te voeren”, klinkt het dan. Daarin schemert maatschappijkritiek door over hoe verhalen toegeëigend en voor een bepaalde agenda ingezet worden. En laat dat nu net zijn wat fans van Twee zomers de critici van de reeks verwijten.