Schokkende podcast ‘The Trojan Horse Affair’ duikt in een put vol racistische leugens

Het is 2018 als de beginnende journalist Hamza Syed uit Birmingham een paar minuten backstage heeft met zijn journalistieke held Brian Reed. De Amerikaanse podcastmaker toert door Engeland om lezingen te geven over S-Town, zijn prijswinnende podcast uit 2017 over een getormenteerde zonderling in het diepe zuiden van de VS.

Syed legt Reed een intrigerend onderzoeksverhaal voor over een mysterieuze brief. De inhoud heeft verstrekkende gevolgen gehad voor Engelse moslims. Maar er klopt geen woord van de brief, en het is volstrekt onduidelijk wie de afzender is.

Vier jaar later is daar The Trojan Horse Affaire, een achtdelige podcastserie van The New York Times en productiehuis Serial, gemaakt door Brian Reed en Hamza Syed. De podcast verscheen vorige week vrijdag in zijn geheel online. Het is een verbijsterend en geregeld woestmakend exposé over individuen en instituten – media en politiek – die zonder een flintertje bewijs een hele gemeenschap brandmerkten als staatsgevaarlijk.

Het verhaal begint eind 2013. Een anonymus speelt de gemeenteraad van Birmingham een verontrustende brief door. Het epistel lijkt geschreven door islamitisch onderwijspersoneel uit de stad. In expliciete bewoording vertellen ze over hun snode plan om stilletjes – als een Trojaans paard – scholen te infiltreren om daar een extremistische versie van de islam in te voeren. De brief arriveert in een tijd van verhoogde terrorismedreiging. Overal in Europa, in Engeland in het bijzonder, zijn honderden jonge islamitische mannen en vrouwen naar Syrië afgereisd om zich aan te sluiten bij de jihadistische groepering Islamitische Staat.

Als de brief uitlekt naar de pers, heeft dat direct consequenties, soms tot op de dag van vandaag. Meerdere docenten en ander onderwijspersoneel verliezen hun baan, scholen die voorheen als excellent golden komen in de pers te boek te staan als kweekvijvers voor terroristen en er wordt een nieuwe contra-terrorismestrategie gelanceerd tegen ‘extremistische infiltratie’ in de ambtenarij.

Geruchten en halve waarheden

Wat óók snel duidelijk wordt, is dat er waarschijnlijk niets van de brief klopt. Gemeenteambtenaren en politie zijn er al snel over uit dat de brief een doorzichtige poging is onschuldige mensen in diskrediet te brengen. Toch blijven pers en politiek overtuigd dat er ‘iets’ aan de hand moet zijn. Er daalt een mist neer van geruchten en halve waarheden die de Engelse islamitische gemeenschap nog lang zal achtervolgen.

Een van de verbijsterendste aspecten van de zaak is dat er amper uitzoekwerk nodig was om achter de vermoedelijke afzender te komen. Reed en Syed ontdekken na één gesprek met een betrokkene en een middag close reading dat het belangrijkste spoor leidt naar een rancuneuze schooldirecteur. Het vermoedelijke scenario: deze vrouw, zelf ook islamitisch en mogelijke auteur van meerdere nepbrieven, schreef welbewust een brief vol islamofobe clichés om enkele collega’s uit de weg te ruimen.

Omdat de vrouw noch haar omgeving wilde meewerken, lukt het Reed en Syed niet het verhaal 100 procent rond te krijgen. Wel doen ze gaandeweg andere schokkende onthullingen. Zo leggen ze een bestuurlijk apparaat bloot, van gemeenteambtenaren tot ministers, dat dankzij intern en extern onderzoek donders goed wist dat de brief niet klopte, maar toch het verhaal in stand hield dat er kwalijke zaken aan de hand zijn op scholen met voornamelijk islamitische leerlingen. Die aantijgingen werden verder aangejaagd door een pers die vanuit een islamofobe reflex klakkeloos de ergste vermoedens over moslims afdrukte.

Banaal personeelsconflict

Minpunt aan de podcast is dat hij iets te lang is. Syed en Reed tuigen een labyrint aan personages en intriges op. Voor de helderheid had de serie met een aflevering of twee minder toegekund. Dat doet verder weinig af aan het indrukwekkend staaltje onderzoeksjournalistiek. Geduldig brengen de makers het schandaal terug tot zijn banale proporties – een uit de hand gelopen personeelsconflict – en tonen ze aan hoe pers en politiek, in hun zucht naar een eng ‘moslimcomplot’, moedwillig de feiten negeerden.

Een extra laag over het verhaal is de wijze waarop Syed en Reed hun eigen rol als journalist in het verhaal onderzoeken. Syed, een jonge moslim, windt er geen doekjes om: voor hem is de journalistiek een middel om een evidente misstand, die hem persoonlijk raakt, recht te zetten. Reed is terughoudender, meer het type ‘ik ga waar de feiten mij naartoe leiden’. Dat is een recept voor frictie en ongemak, maar bij Reed – wit, niet-moslim – leidt het ook tot het inzicht dat hij een bevoorrechte positie inneemt, een waarin je niet de hele tijd moet opboksen tegen stigmatiserende leugens vanuit de pers en politiek.

De podcast is soms deprimerend, maar bovenal een ode aan de journalistiek. Hetzelfde vak dat soms zoveel kwaad kan doen, kan – mits integer ingezet, zoals in The Trojan Horse Affair – ook alle leugens en verdraaiingen wegkappen die het zicht op de waarheid blokkeren.

The Trojan Horse Affair is te beluisteren via de verschillende podcastplatformen

De media van ‘The New York Times’

The New York Times is bezig een wijdvertakt mediabedrijf te worden, met een aandeel in elk denkbaar genre. Vorige week kocht de Amerikaanse krant het razend populaire woordspelletje Wordle voor meer dan één miljoen dollar. In 2020 baarde de krant opzien door het gerenommeerde podcastproductiehuis Serial voor 25 miljoen dollar te kopen. Serial zette in 2014 de podcast op de kaart met een serie over Adnan Syed, een tot levenslang veroordeelde gevangene. In 2017 scoorde Serial een hit met de podcast S-Town van Brian Reed.