De schaduwvariant van omikron rukt op: dit weten we inmiddels van deze sluipversie

Wat is ‘BA.2’ precies?

Al vrij snel na de ontdekking van de omikronvariant werd duidelijk dat er in feite drie omikrons zijn, technisch genummerd BA.1, BA.2 en BA.3. De variant die sinds december stormenderhand de wereld verovert, is BA.1. Maar de BA.2-variant blijkt, volgens de eerste schattingen, nog eens 1,5 keer besmettelijker.

En dus rukt BA.2 op. In 69 landen is de variant inmiddels gesignaleerd, en in veel landen is hij bezig de BA.1-omikronvirussen te verdringen, simpelweg omdat hij meer keelholtes bereikt. In ons land is inmiddels zo’n 11 procent (toestand op 15 februari) van alle besmettingen van het BA.2-type, volgens berekeningen van Sciensano.

Een mooie bijnaam heeft de nieuwkomer ook: ‘sluipomikron’, ofwel de ‘schaduwvariant’. Dat heeft een technische reden. De eerste omikronvariant viel op doordat hij toevallig een bepaalde foutmelding geeft in sommige PCR-tests. BA.2 geeft die foutmelding echter niet. In het labo lijkt hij gewoon op de deltavariant. Pas als je hem genetisch binnenstebuiten keert, herken je hem als omikron.

Waarin verschilt BA.2 precies van de eerste omikronvariant?

Van een afstandje gezien is BA.2 gewoon een omikronvariant, zegt de Nederlandse hoogleraar coronavirologie Eric Snijder (LUMC): een coronavirus dat op een wat andere manier cellen binnendringt, dat meer doet in de keel dan in de longen – en waarschijnlijk om die reden minder ziek maakt. “Als we over tien jaar terugkijken, zullen we waarschijnlijk zeggen dat de opkomst van omikron de eerste écht grote verandering van het virus was”, zegt Snijder.

Niettemin wijkt BA.2 op twintig punten af van de omikronvariant zoals we die kennen. Veel van die veranderingen zitten in hulpeiwitten die het virus gebruikt om zichzelf te vermenigvuldigen. “Maar het is heel moeilijk om te bepalen wat al die veranderingen afzonderlijk precies doen. Ik denk dat we moeten accepteren dat we dat nooit precies zullen weten”, zegt Snijder.

Geeft BA.2 andere ziekteverschijnselen dan ‘gewone’ omikron?

Daar lijkt het niet op. In landen waar BA.2 al langer rondgaat, zoals Denemarken en het Verenigd Koninkrijk, blijkt BA.2 net zo’n virus als omikron: een ziektekiem die grieperigheid kan geven met opvallend vaak hoofdpijn, neusverkoudheid, vermoeidheid en keelpijn als symptomen. Zelden mondt het echter uit in ziekenhuis- of ic-opname – al helemaal niet bij mensen die zijn gevaccineerd.

Kunt u na ‘gewone’ omikron nu ook weer BA.2-omikron krijgen?

Links en rechts zijn er anekdotes van mensen die, net hersteld van corona, toch weer positief testen, soms al na een paar weken. Toch is het in zulke gevallen aannemelijker dat de infectie nog niet helemaal weg was. Aanwijzingen dat BA.2 mensen die net BA.1 hadden opnieuw kan besmetten, zijn er in elk geval niet.

Dat zou ook niet logisch zijn, zegt Snijder. Door alle varianten zou je het haast vergeten, maar uiteindelijk gaat het nog wel om hetzelfde coronavirus. Wie besmet raakt, bouwt bescherming tegen corona op die breder is dan tegen de variant in kwestie alleen.

Hoe goed werken vaccins en boosters tegen BA.2?

In Denemarken vond men aanwijzingen dat vaccins iets minder goed werken tegen BA.2. Wie is geïnfecteerd met BA.2, steekt daarna gemiddeld meer gevaccineerde huisgenoten aan dan wie het ‘gewone’ omikronvirus meeneemt naar huis. 

Maar dat kan ook toeval zijn, zegt epidemioloog Mirjam Knol van het RIVM, het Nederlandse Sciensano. In het Verenigd Koninkrijk zag men zo’n verschil in vaccinbescherming niet. Bij dergelijke waarnemingen past bovendien een kanttekening: de variant is nog nieuw. “Eerste inschattingen kunnen vertekend zijn”, zegt Knol.

Dat neemt niet weg dat álle omikronvirussen, dus ook BA.2, mensen kunnen aansteken die zijn gevaccineerd of hersteld van corona. Om precies te zijn: wie is ingeënt, heeft na een half jaar nog maar 10 procent minder kans om besmet te raken door het omikronvirus dan wie ongevaccineerd bleef. Wie werd geboosterd, is de maanden daarna voor 60 tot 70 procent beschermd tegen omikron. Tegen ziekenhuisopname blijft de bescherming sowieso hoog.

Waar is BA.2 eigenlijk ontstaan?

BA.2 verschilt fors van BA.1. “Net zoveel als de Wuhan-virusversie verschilt van de alfa-, bèta-, gamma- en deltavariant”, zegt Snijder. Wat hem betreft had BA.2 dus ook best een Griekse letter kunnen krijgen.

Dat verschil duidt erop dat BA.1 en BA.2 al een aardige tijd geleden van elkaar zijn afgetakt. Denkbaar is dat het hier gaat om een virus dat ergens vroeg in de pandemie in patiënten met een slecht werkend immuunsysteem is gekomen of is gaan circuleren bij knaagdieren, en zich daar heeft ontwikkeld – waarbij er ergens een aftakking is geweest van BA.2.

“Dat is raadselachtig, en ergens ook zorgwekkend”, vindt Snijder. “Kunnen sigma en tau zo ook ontstaan?” Hij blikt vooruit op de letters uit het Griekse alfabet die nog moeten komen. “We hebben nu het geluk dat er een minder ziekmakende variant is ontstaan. Maar je weet niet zeker of het omgekeerde niet ook een keer gebeurt.”

Bovendien kan de omikronvariant wellicht ruimte geven aan nieuwe versies van de deltavariant, denkt Snijder. Tegen de tijd dat ons immuunsysteem meer gewend is geraakt aan de omikronvariant, is het misschien ook weer een beetje ‘vergeten’ hoe de stekels van de deltavariant eruitzien – waarna een nieuwe telg van de deltatak ons weer zou kunnen besmetten. “Dat kat-en-muisspel gaat denk ik nog wel even door”, verwacht Snijder.