Binnenkort geen last meer van werkmails buiten de uren: maar hoe zit het precies? En is het afdwingbaar?

Het "deconnectierecht" is het recht om niet te moeten reageren op telefoons of mailtjes die buiten de werkuren toekomen. Je werkgever mag dus niet verwachten dat je elk moment bereikbaar bent.

Concreet mag je werkgever je enkel in zeer "uitzonderlijke gevallen" contacteren buiten de uren. En je mag ook geen nadelige effecten ondervinden als je voor of na het werk, in het weekend of tijdens je vakantie, je gsm niet opneemt of je mails niet beantwoordt.

Het recht op deconnectie is niets nieuws en werd al meerdere keren geopperd door de federale regering. In 2017 liet de toenmalige minister van Werk, Kris Peeters (CD&V), bijvoorbeeld al de mogelijkheid aan werkgevers en vakbonden om hierover overleg te plegen. En ook in de relancewet van 2018 maande de regering werkgevers aan om met de preventiedienst na te denken over "deconnectie van het werk en het gebruik van digitale communicatiemiddelen".

Federaal minister van Ambtenarenzaken Petra De Sutter (Groen) voerde het begin dit jaar bovendien wettelijk in voor federale ambtenaren. Sinds 1 februari mogen zij enkel nog buiten de werkuren gecontacteerd worden wanneer het gaat om "uitzonderlijke en onvoorziene omstandigheden waarbij actie vereist is die niet kan wachten tot de volgende arbeidsperiode". Die uitzonderingen worden in overleg bepaald.

Bedrijven kunnen de beslissing natuurlijk ook zelf nemen. Supermarktketens Colruyt en Lidl, hebben bijvoorbeeld een eigen policy die het onmogelijk maakt om werknemers buiten de werkuren nog te bestoken met mails.

Ook in het buitenland namen verschillende landen het deconnectierecht al op in hun arbeidswetgeving. Voorbeelden daarvan zijn Frankrijk, Italië en Spanje. Het Europees Parlement riep begin 2021 bovendien op het te erkennen als een fundamenteel recht.

Want dat recht om je gsm en laptop aan de kant te kunnen leggen als de werkdag voorbij is, is nodig voor de balans tussen werk en privé. In de arbeidsdeal wijst de regering er op dat we via een "veelheid aan kanalen meer dan ooit met elkaar communiceren" en dat "ook 's avonds, in het weekend of tijdens de vakantie veel werknemers regelmatig worden gecontacteerd".  

"Dat doet de grens tussen werk en het privéleven vervagen, met nefaste consequenties zoals stress en burn-out", is te lezen in de perstekst. Het recht op deconnectie "moet de druk die veel werknemers ervaren op het werk verlichten". 

Volgens minister De Sutter is fysiek en mentaal het werk achter zich kunnen laten bovendien gelinkt aan "positieve welzijnsuitkomsten zoals een betere focus, betere recuperatie en een hoger duurzamer energieniveau".

Maar je kan je ook vragen stellen bij het deconnectierecht. Volgens Frank Van Massenhove, voormalig voorzitter van de FOD Sociale Zaken, is het niet nuttig voor bedrijven waar niet in ploegen of van 9 tot 5 wordt gewerkt. Hij ziet ook nadelen in het systeem. 

"Het kan dat een werknemer graag heel geconcentreerd werkt tijdens de uren en dat hij door het deconnectierecht dan voortdurend wordt gebombardeerd met mails en WhatsApp-berichten", vertelt hij in "De wereld vandaag" op Radio 1. Volgens hem moeten bedrijven eerder nadenken over welke berichten men stuurt en of dat nodig is, in plaats van vast te leggen wanneer het kan. 

In ons land komt er geen algemene wet die de precieze regels voor het deconnectierecht vastlegt. De federale regering laat het over aan de bedrijven zelf om in overleg met de vakbonden afspraken te maken en die vast te leggen in collectieve arbeidsovereenkomsten (cao's). "De regering voorziet het menu en bedrijven moeten het potje nog koken", zegt de woordvoerder van minister van Werk Dermagne (PS) daarover.  

Er wordt wel wettelijk bepaald dat elk bedrijf met 20 werknemers het recht moet respecteren en zijn werknemers moet inlichten dat er van hen niet verwacht wordt dat ze berichten lezen of beantwoorden buiten de werkuren. Daarnaast moet er ook sensibilisatie komen "rond het verstandig gebruik van digitale tools". 

Omdat het gaat om het afsluiten van een cao, zal de controle in de eerste plaats worden uitgeoefend door de sociale partners in het bedrijf. Volgens de woordvoerder van minister Dermagne wordt er geen specifieke sanctie voorzien als bedrijven hun werknemers toch nog contacteren na de uren.

Je kan het als werknemer dus niet meteen afdwingen, maar het recht zorgt er wel voor dat je niet op de vingers getikt kan worden als je oproepen, berichten of mails buiten de uren negeert.