Van de coronahel naar de hemel, in een paar weken: hoe het virus wetenschap en politiek blijft verrassen

Het corona-optimisme in de Wetstraat is dezer dagen uitzonderlijk groot. Vrijdag gaat de barometer van code rood over in code oranje, maar op tal van kabinetten wordt nu al de blijde intrede van code geel aangekondigd. Daarin gelden zo goed als geen maatregelen meer, en verdwijnt het vermaledijde Covid Safe Ticket. Het rijk van de vrijheid is dit keer echt op komst, zo lijkt het.

Nochtans: nog maar enkele weken geleden heerste een grafstemming op het Overlegcomité. De nieuwste coronavariant, omikron, bleek nog een stuk besmettelijker dan het al vileine oudere broertje delta. De Wetstraat beslist het zekere voor het onzeker te nemen. We schrijven 22 december wanneer de regeringsleiders en topministers van dit land de hele cultuursector in één wip op slot gooien. Een beslissing die amper een week stand zou houden, na een pijnlijke tussenkomst van de Raad van State.

Argwaan

Na de snelle opeenvolging van overlegcomités bereikt het vertrouwen in de politiek met deze episode een dieptepunt. Niet het minst bij een groep wetenschappelijke experts. Epidemioloog Marius Gilbert (ULB), die lange tijd zetelde in het adviserend wetenschappelijk comité GEES, heeft het op de RTBF over een complete vertrouwensbreuk. Viroloog en GEMS-lid Marc Van Ranst (KU Leuven) reageert schamper dat de “glühwein het gewonnen heeft van de cultuur”.

De argwaan is wederzijds. Begin januari, na een nieuwe vergadering van het Overlegcomité, heeft premier Alexander De Croo (Open Vld) het dan wel over de “goede wisselwerking tussen beleid en wetenschap”, de werkelijkheid ziet er minder fraai uit. “Van Ranst heeft ons vermoord met die uitspraak over de glühwein”, klinkt het op dat moment bij een hoofdrolspeler in de Wetstraat. “Van Ranst is lid van de GEMS. Wel, als we hun advies zouden volgen, zaten we nu in lockdown.”

Die uithalen zijn typerend voor de zenuwachtigheid rond omikron. Het beleid houdt de adem in. Uit de opeenvolgende rapporten die coronacommissaris Pedro Facon aan het Overlegcomité bezorgde, blijkt hoe groot de onzekerheid en vertwijfeling is, en hoe ongrijpbaar het coronavirus nog maar een keer is.

Illustratief zijn de modellen die Facon op het Overlegcomité van 21 januari voorlegt. Het dagelijks aantal hospitalisaties is geklommen naar 300, terwijl de modellen een piek voorspellen van - afhankelijk van het scenario - 700 tot 1.200 dagelijkse opnames, met een foutenmarge tot boven de 1.400.

De onzekerheid is enorm. Bronnen in het coronabeleid geven aan dat ook de communicatie vanuit de expertenorganen alle kanten opgaat. In een verslag van de Risk Assessment Group (RAG) op 19 januari klinkt het dat ons land nog in de hoogste alarmfase zit. “In de huidige context is het te vroeg om eventuele versoepelingen te overwegen.”

Frustratie

Maar in de daaropvolgende dagen komen onder meer GEMS-leden Marc Van Ranst, die ook in de RAG zetelt en het advies mee opstelde, en Steven Van Gucht naar buiten met boodschappen vol optimisme, met vooruitzicht op versoepelingen. Zoals zo vaak in de geschiedenis van deze pandemie is het in de eerste plaats de communicatie van Van Ranst die bij beleidsmakers tot frustratie leidt. “Die mensen adviseren ons op een heel andere manier dan wat ze daarna in de media verklaren”, zegt een Wetstraatbron in die periode.

Van Ranst ziet dat anders. “De evaluatie van de RAG is een soort meerderheidsopinie, niet iedereen hoeft het daar helemaal mee eens te zijn. En ik vind: je moet straffe maatregelen kunnen nemen als het nodig is, snel, en je moet kunnen versoepelen als het kan.”

Gretig

Bronnen verwijten Van Ranst dat hij, na bijna twee jaar pandemie, wel erg gretig is om het einde van de pandemie aan te kondigen - een sentiment dat naar verluidt ook bij sommigen in de GEMS leeft. Maar tegelijk is het moeilijk te ontkennen dat Van Ranst gelijk heeft gekregen: corona houdt de samenleving op dit moment niet langer in een wurggreep, waardoor veel maatregelen van de voorbije weken nu niet meer aan de orde zijn. Er zijn nog maar weinig mensen die geloven dat de horeca sluiten om middernacht de afgelopen week veel invloed had op de pandemie.

En waar Facon enkele weken terug nog grote omzichtigheid predikt, moet hij vandaag ook vaststellen dat het coronavirus ons met de omikronvariant voor het eerst in positieve zin totaal verrast heeft. In zijn laatste nota aan het Overlegcomité schrijft Facon dat zelfs in een ‘worst case’ met erg veel contacten en een lage vaccineffectiviteit het aantal hospitalisaties beperkt zal blijven. “We zullen volgens het model in eender welk scenario de komende maanden geen besmettingspieken meer kennen zoals in januari.”

Daarmee had premier De Croo voldoende zekerheid om afgelopen vrijdag een ‘luchtige lente’ aan te kondigen, met een overgang naar code oranje vanaf eind deze week. Dat de regels voor mondmaskers in concertzalen weinig steek houden en dat het CST ondanks het beperkte nut nog altijd in gebruik is, wordt op weinig kabinetten als een probleem gezien. Code oranje is toch van korte duur, klinkt het dan. Al in maart zou code geel van kracht kunnen gaan.