Polen en Hongarije reageren fel na nederlaag Europese rechtszaak: ‘Aanval op onze soevereiniteit’

“We hebben een groot probleem”, kopt de Poolse editie van Business Insider na de langverwachte uitspraak van het Europees Hof over de rechtsstaatstoets, een mechanisme dat het uitkeren van EU-fondsen koppelt aan naleving van de rechtsstaat. De lidstaten Polen en Hongarije hadden een zaak aangespannen om de toets van tafel te krijgen. Maar de rechter in Luxemburg oordeelde dat de Europese Commissie de geldkraan tijdelijk mag dichtdraaien voor landen die de rechtsstaat systematisch ondermijnen, waardoor goed financieel beheer niet is verzekerd.

De uitspraak is een nederlaag voor Polen en Hongarije. En de inzet van de rechtsstaatstoets kan slecht uitpakken voor beide lidstaten, waar de rechtsstaat al lange tijd wordt uitgehold. Business Insider voorziet een “financiële ramp” als de Commissie de geldstroom richting Polen bevriest. Het gaat om het astronomische bedrag van 140 miljard euro. Voor de Hongaren is er 40 miljard mee gemoeid.

Uit het kamp van de Poolse regering, die de rechterlijke macht afgelopen jaren vergaand hervormde en daarbij onafhankelijke rechters de mond snoerde, klinkt vooral wapengekletter. Staatssecretaris van Justitie Sebastian Kaleta noemt het een “historische dag” voor de EU, en dat bedoelt hij niet positief. “Vanaf vandaag loopt elk onafhankelijk besluit van Polen risico op financiële chantage.” Het is een “aanval op onze soevereiniteit”.

Kaleta is net als zijn baas, justitieminister Zbigniew Ziobro, lid van de radicale coalitiepartij Solidarna Polska. Ziobro sprak op een persconferentie van “wetteloos geweld” tegen Polen en trok de onafhankelijkheid van het Europees Hof in twijfel.

Zorgenkindjes

Regeringswoordvoerder Piotr Müller is milder in zijn bewoordingen, maar stelt evengoed dat het Hof in Luxemburg zijn boekje te buiten gaat en “een gevaarlijke neiging” heeft om wetten “buiten de verdragen” uit te breiden. Ook meent hij dat het mechanisme alleen kan worden toegepast in zeer specifieke situaties, waarbij de goede besteding van EU-geld wordt gehinderd door problemen met de rechtsstaat. En dat is volgens hem in Polen niet het geval. Müller verwijst naar de corruptiewaakhond Olaf, die toeziet op de besteding van Europese fondsen. Die heeft grotere zorgenkindjes dan Polen.

Hongarije bijvoorbeeld, de lidstaat waartegen naar verwachting het mechanisme als eerste zal worden ingezet. Judit Varga, de Hongaarse minister van Justitie, zegt in een eerste reactie: “Het Europese Hof heeft een politiek besluit genomen vanwege ons komende referendum over het beschermen van kinderen.” Daarmee verwijst ze naar de volksraadpleging over de Hongaarse anti-lgbtq+-wet van afgelopen zomer. Ze noemt het oordeel een voorbeeld van machtsmisbruik door de EU. 

Met het eerste statement van Varga lijkt de Hongaarse regering een ideologisch rookgordijn te willen optrekken. De discriminerende wetgeving is namelijk niet relevant voor het eerdergenoemde mechanisme: het gaat om grootschalige corruptie, schimmige praktijken bij publieke aanbesteding, belangenverstrengeling en de beperkte controle daarop vanuit het juridische apparaat. Daarover heeft de Hongaarse regering nog geen woord gerept.