Valse coronapassen en bevriende artsen: welkom in parallelle wereld van niet-gevaccineerden in Italië

In een dorp even buiten Turijn, in het noordwesten van Italië, slaan de kerkklokken elf uur. Loredana komt het dorpsplein opgereden. Ze is net klaar met werken. Loredana is een schuilnaam. Ze is een jonge studente verpleegkunde. Hoewel ze weet dat ze zonder vaccin niet kan werken, heeft ze toch vol overtuiging gekozen om zich niet te laten vaccineren tegen covid - al heeft ze voordien wel alle andere vaccins gehad.

Sinds oktober is de coronapas verplicht voor wie wil werken in Italië, sinds deze week is voor vijftigplussers zelfs een vaccinatiepas nodig. Een negatieve coronatest volstaat dus niet meer. Werken zonder pas kan bijgevolg alleen van thuis uit, of in een “alternatief circuit”, vaak in het zwart, in ruil voor wederdiensten of een combinatie van beide. Loredana werkt in het zwart als babysitter, maar ook als bejaardenverzorgster. Ze komt net van bij een van haar klanten vandaan, wanneer we haar ontmoeten.

Of ze zich daar niet toch wat zorgen over maakt, vraag ik. Tegelijk bij kinderen en oudere mensen werken, als niet-gevaccineerde ook nog? “Bij de bejaarde vrouw van vanochtend eigenlijk wel”, zegt ze. “Ze is erg zwak. Maar ik ben zelf intussen hersteld van corona, ik zou dus immuun moeten zijn. Die mevrouw is trouwens zelf ook niet gevaccineerd, we hebben het er uitgebreid over gehad, zij wilde absoluut met mij werken.”

Loredana neemt ons mee naar het restaurant waar haar zus werkt. Ook zij is niet gevaccineerd. Ze werd zonder loon geschorst in oktober, toen ze geen coronapas kon voorleggen. Via het alternatieve circuit vond ze een plek waar ze in het weekend kon werken als dienster, een plek waar ze niet moeilijk doen over de coronapas. Nu ze zelf covid heeft gehad en dus een herstelcertificaat heeft, kan ze weer naar haar oude werkplek. Bij een vriend van de familie is dat, zegt Loredana.

Vriendschappen zijn erg onder druk komen te staan door deze situatie, zegt ze. Zijzelf en haar familie hebben heel wat vrienden verloren, ze weet niet of dat nog ooit goed komt. Er zijn grote wonden geslagen, er is een breuk in de samenleving ontstaan die misschien niet meer te helen is, denkt ze.

Het vertrouwen in de politiek is nul, zegt ze ook. Niet alleen door de coronamaatregelen, maar ook door de stijgende levensduurte, de lage lonen, het gevoel dat de politiek al heel lang geen oren meer heeft naar de alledaagse problemen van een grote groep mensen aan de onderkant van de samenleving.

Loredana’s zus, velen van haar vrienden, en zelfs haar 53-jarige moeder willen weg uit Italië, weg uit dit keurslijf, zegt ze. Haar moeder is arbeider in een chocoladefabriek. Ook zij is geschorst op het werk, maar kon vorige week weer aan de slag dankzij een herstelcertificaat. Omdat vaccinatie sinds kort verplicht is voor 50-plussers, zal ze toch een uitnodiging krijgen om zich te laten vaccineren. Die verplichting sterkt haar moeder nog méér in haar verzet, zegt Loredana. Zelfs als dat betekent dat ze opnieuw haar werk verliest.

Loredana zelf was eerst kwaad, daarna depressief, omdat ze zich buiten de samenleving geplaatst voelde. Dat gevoel heeft ze nog steeds. Maar nu heeft ze nieuwe vrienden gemaakt, in het wereldje van de niet-gevaccineerden en het verzet tegen de coronapas. Die hebben zich georganiseerd intussen. In allerlei chatkanalen op versleutelde apps als Telegram circuleren kaarten met plekken waar je geen coronapas hoeft te tonen, iedereen deelt tips.

“Ik bied een rit aan van X naar Y, om 14 uur.” “Ik ben een geschorste opvoedster, ik bied bijscholing en hulp bij huiswerk.” “Ik moet in Rome zijn, waar kan ik ergens logeren zonder mijn coronapas te hoeven laten zien?” “Bij ons in het restaurant is iedereen welkom!” “Ik ben informaticus. Programmatie, helpdesk, technische problemen. Ik doe om het even welk eerlijk werk dat mij helpt om de eindjes aan elkaar te knopen.”

In veel chatgroepen worden inderdaad vooral tips en diensten uitgewisseld. In sommige kanalen proberen de beheerders ook de grootste onzin of complottheorieën te weren. Zo wordt herhaaldelijk gewaarschuwd niet in te gaan op alle aanbiedingen van valse coronapassen die circuleren - “want dat is oplichterij”, zo klinkt het.

Maar de parallelle wereld blijkt ook minder onschuldig. Er wordt volop fake news gedeeld. Het lijkt er ook op dat een aantal mensen munt willen slaan uit de wanhoop van de niet-gevaccineerden. Regelmatig verschijnen berichten van advocaten die procedures aanbieden tegen de coronapas, maar in de rechtbank heeft dat tot nog toe bitter weinig opgeleverd. De procedures kosten dus vooral veel geld dat in de zakken van de advocaten verdwijnt.

Ik vind ook een groep ouders die buiten het reguliere onderwijsnet een school hebben opgericht. Ze geven les aan kinderen van 6 tot 13 jaar in een huis ergens in Padua. Ze reageren niet op mijn vragen. In de Italiaanse pers lees ik dat in de regio Alto Adige in het noorden van het land al minstens tien illegale scholen zijn opgedoekt. Soms wordt gewoon in de bossen lesgegeven, op een afgelegen plek.

Ik raak aan de praat met een zekere Marinella, die haar spaargeld heeft opgeleefd sinds ze geschorst werd op haar werk. Nu heeft ze geld nodig. Om weer te kunnen werken, heeft ze een dokter gezocht én gevonden die een vals herstelcertificaat wilde schrijven.

De vele medici die hun diensten aanbieden op de chatgroepen, doorgaans met alternatieve covidbehandelingen, zijn nog het meest verontrustende verschijnsel. Zieke patiënten zoeken in plaats van bij hun huisarts hulp op de chatkanalen. “In ons gezin zijn we allemaal besmet, mijn zoon van 7 heeft sinds gisteren bijna 40 graden koorts”, lees ik. “De medicatie helpt niet, wat kunnen we hem nog geven? Hij heeft al verschillende keren stuipen gekregen door de koorts.”

Of er ook niet-medici zijn die medische handelingen verrichten, is onduidelijk. Wel zijn heel wat dokters, verpleegkundigen en andere medici en paramedici geschorst, meestal omdat ze weigerden zich te laten vaccineren, want dat is verplicht in de zorg. In de provincie Turijn telt de orde van geneesheren en tandheelkundigen meer dan 17.000 leden. 279 van hen zijn recent geschorst, tegen ruim 700 anderen loopt nog een onderzoek dat tot schorsing kan leiden.

Via de telefoon kunnen we praten met het alternatieve medische netwerk CuraLibera (Vrije Zorg). Ze hebben 150 leden, van wie een dertig- à veertigtal dokters. De meesten zijn geschorst en mogen dus geen medische handelingen verrichten, zegt jurist Arne Alessandro Taraldsen van het advocatenkantoor dat CuraLibera heeft opgericht. De dokters geven meestal via online consultaties medisch advies. De prijs is vrij, en varieert van 30-40 euro tot 100 euro.

Als er geneesmiddelen nodig zijn, dan doen de dokters een beroep op collega's die intussen een herstelcertificaat hebben en dus wél medische handelingen mogen verrichten. De behandeling is niet uniform, wel vaak alternatief, en zo natuurlijk mogelijk. CuraLibera beweert dat de dokters in het netwerk al heel veel patiënten genezen hebben. Maar een echt ernstig geval hebben ze nog niet gehad, zegt Taraldsen. Patiënten die er heel slecht aan toe zijn, zouden zeker doorverwezen worden naar het ziekenhuis, zegt hij. 

Ook verpleegster in opleiding Loredana heeft zich samen met een vriend, een geschorste dokter, ontfermd over haar gezin, toen iedereen daar besmet raakte. Toen de toestand van haar moeder verslechterde - ze had een longontsteking en een laag zuurstofgehalte in het bloed - werd Loredana bang. Maar ze bracht haar moeder niet naar het ziekenhuis - haar moeder is erg koppig, zegt Loredana. Wel bestelde haar vriend, de geschorste dokter, een zuurstoftank.

Uiteindelijk heeft de behandeling die in het alternatieve medische circuit wordt aanbevolen geholpen, zegt ze. Haar moeder kwam er bovenop. Ik vraag waarom ze niet bij haar reguliere huisarts hulp zocht. “Onze huisdokter is best oké”, zegt ze, “hij heeft mij nooit proberen te dwingen om een vaccin te nemen. Maar ik heb in deze situatie meer vertrouwen in mijn vriend, en de mensen die denken zoals wij. In de reguliere geneeskunde heb ik op dat vlak totaal geen vertrouwen meer.”

In de stad Turijn ontmoeten we Marco Liccione, één van de leiders van het coronaverzet daar. Ook hij herstelde van corona met de hulp van een geschorste en bevriende dokter. Ook hij leeft in de parallelle wereld van de niet-gevaccineerden, sinds hij zijn werk verloor in oktober. Hij was magazijnverantwoordelijke bij een supermarktketen, zijn werkgever vond dat hij een voorbeeldfunctie had en dus een vaccin móést nemen. Marco weigerde, en weigert intussen ook zijn herstelcertificaat te gebruiken.

Marco neemt ons mee naar de armste wijk van Turijn, een wijk waar de parallelle wereld een bijna vanzelfsprekende realiteit is. “Hier voelen ze de crisis maar al te zeer”, zegt Marco. “De coronapas controleren, daar houden ze zich hier niet mee bezig, ze kunnen het zich niet permitteren om klanten te verliezen.” Hier heerst menefreghismo, zegt Marco, wat zoveel betekent als “het kan mij geen lor schelen”.

We nemen de proef op de som en stappen een café binnen. Geen enkele controle. We doen alsof we het - als onwetende Belgen - niet begrijpen. Moeten we onze pas niet tonen? “Nee.” Waarom niet? “Euh… omdat… Euh… Hebben we de pas niet gevraagd? Dan zullen we dat straks nog doen hé”, stamelt de dienster.

Wat verderop krijgen we bij een kiosk probleemloos een kop koffie. De uitbater foetert op de maatregelen. “Al dat gedoe, altijd die pas moeten vragen, sommige mensen bijten je neus er gewoon af…” Hij is al wel een keer betrapt toen hij niet controleerde, zegt hij. 400 euro boete. Ook voor de klant.

De volgende dag worden we uitgenodigd voor een aperitivo disobbediente, een "ongehoorzaam aperitief". Het aperitivo is een aloude traditie in de Turijnse bars, in de vooravond krijg je er bij je drankje voor een prikje een heel buffet aan hapjes, soms genoeg om de maaltijd te vervangen.

Maar omdat zonder coronapas zelfs een terrasje verboden terrein is, organiseert een Turijnse verzetsgroep het aperitief op Piazza Vittorio Veneto, het grootste en indrukwekkendste plein van de koninklijke stad. De organisatoren hebben lange tafels geplaatst, vol hapjes. Iedereen brengt zijn eigen drankje mee.

Er wordt gezongen: “Gente come noi non molla mai!!!” (mensen zoals wij plooien nooit), er zijn toespraken, wat later komt ook nog een betoging tegen de coronapas aansluiten. Tot een stuk na zonsondergang wordt de vrijheid uitbundig gevierd. Veel gasten zijn vijftigers, die extra gemotiveerd zijn in het verzet, nu ze verplicht zijn zich te laten vaccineren.

De politie laat rustig betijen, tot ook dit protest vanzelf weer uitdooft.