België rondt officieel trieste kaap van 30.000 coronadoden: wie zijn ze en stierven ze dóór of mét covid?

Op 7 maart zal het exact twee jaar geleden zijn dat het coronavirus in ons land een eerste dodelijk slachtoffer veroorzaakte. Vandaag is officieel de symbolische kaap van 30.000 coronadoden overschreden. 

"In het begin van de pandemie had elk overlijden bij wijze van spreken een gezicht en een naam", zegt viroloog Steven Van Gucht. "Vandaag is het geëvolueerd naar iets meer abstract. Maar het blijft een trieste kaap waar veel verdriet mee gepaard gaat."

Ruim 90 procent van de mensen die zijn overleden aan een coronabesmetting is ouder dan 65 jaar. Bijna de helft van alle coronadoden is zelfs ouder dan 85 jaar. Toch zijn in totaal ook 2.400 mensen jonger dan 65 jaar gestorven aan corona. 

"We mogen ervan uitgaan dat een groot deel van die mensen nog langer te leven hadden, mochten ze geen covid hebben", zegt Van Gucht. "Maar leeftijd is en blijft de grootste risicofactor." Er zijn ongeveer even veel mannen als vrouwen gestorven aan corona.

Vlaanderen telt ongeveer 15.000 coronadoden tegenover 11.000 in Wallonië en 4.000 in Brussel. "Alle regio's zijn zwaar getroffen, maar in verhouding zijn Brussel en Wallonië toch nog iets zwaarder getroffen", zegt Van Gucht.

"Voor Brussel is dat niet verwonderlijk. In alle landen zijn hoofdsteden zwaarder getroffen. Langs de ene kant heeft Brussel een jongere bevolking, maar er zijn ook inwoners met een lagere socio-economische status. We weten dat bij hen covid harder kan toeslaan, omdat ze minder goed geïnformeerd zijn, of omdat er een lagere vaccinatiegraad is. Op dit moment is het risico om te overlijden aan corona 6 keer hoger als je niet gevaccineerd bent."

De vraag waar al twee jaar over wordt gediscussieerd: zijn deze 30.000 mensen gestorven door corona of met corona? "Bij de oudere mensen is dat moeilijk te bepalen", zegt Van Gucht. "Die mensen hebben vaak allerlei onderliggende aandoeningen. Zij sterven zelden enkel en alleen maar omwille van corona. De coronabesmetting is dan de druppel die de emmer doet overlopen."

"Maar als iemand overlijdt, is het een arts die de doodsoorzaak vaststelt. Ik ga ervan uit dat zij dat op een serieuze manier doen. In ons land komt de oversterfte (hoeveel meer mensen sterven dan verwacht, red.) ook goed overeen met de sterftecijfers van corona. Dat betekent toch dat covid echt wel de oorzaak was van veel van die overlijdens."

"Op dit moment is dat wel wat anders. We tellen wel 50 overlijdens per dag, maar er is geen oversterfte. Dat betekent dat de mensen die nu overlijden aan covid anders misschien wel zouden overleden zijn aan een ander virus, zoals griep bijvoorbeeld."

De sterftecijfers van coronapatiënten liggen intussen een pak lager dan tijdens de eerste twee golven. 8 april 2020 is met 324 overlijdens nog altijd de dag met het hoogste aantal coronadoden op één dag tijd. Dit jaar werden de meeste overlijdens geteld op 10 februari met 67 doden. 

In 2020 lieten bijna 20.000 Belgen het leven door corona. In 2021 waren dat er 8.500. Dit jaar zijn er tot nog toe 1.500 overlijdens geteld.

"Deze vijfde golf, de omikrongolf, kan je vergelijken met een zwaar griepseizoen wat aantal overlijdens betreft", zegt Steven Van Gucht. "Maar de druk op de ziekenhuizen blijft wel hoger. Op een bepaald moment lagen er meer dan 400 coronapatiënten op intensieve zorg. Dat zijn aantallen die je met de griep niet ziet."

Nog steeds zijn het vooral 85-plussers die overlijden na een coronabesmetting (653 doden dit jaar). Gevolgd door de groep tussen 75 en 84 (397 doden) en de groep tussen 65 en 74 jaar (283 doden). 14 mensen waren tussen 25 en 44 jaar oud. 

"Bij de vorige twee golven was de leeftijd wat verschoven richting 75 jaar", zegt Van Gucht. "Tijdens deze vijfde golf zijn het toch vooral weer 85-plussers die overlijden. Een kwart van hen komt ook uit woonzorgcentra. Dat percentage is de laatste weken weer wat toegenomen."

Tijdens de eerste golf in maart en april 2020 stond België hoog op de ranglijst van landen met meeste aantal dodelijke slachtoffers door corona. Ons land stond een tijd lang zelfs helemaal bovenaan. Intussen zijn we op de Europese lijst gezakt naar plaats 17.

"Wij waren tijdens de eerste golf één van de weinige, misschien zelfs het enige land dat correcte statistieken bijhield. Andere landen telden bijvoorbeeld enkel de overlijdens in de ziekenhuizen en niet in de woonzorgcentra. Onze cijfers zijn slechter dan Nederland en Duitsland, maar beter dan Italië en Spanje."

30.000 doden verder lijkt het alsof er nu minder aandacht is voor de coronaslachtoffers dan in het begin van de pandemie. Dat is een normale evolutie, vindt psychiater en rouwexperte Uus Knops. Net als een mens maakt de samenleving een rouwproces door, en dat betekent afwisselen tussen activiteiten en gevoelens die te maken hebben met verlies en met  herstel. “We zijn bezig met de dood, maar we geven het leven ook weer zijn kans. Daartussen schommelen we, we hebben aandacht voor het leed én het leven.”  

Of we al een punt kunnen zetten achter corona is niet zeker, maar “het zou wel een mooi gebaar zijn om een collectief moment te organiseren, om stil te staan bij alles wat we zijn verloren. Het gaat dan over de overleden mensen, maar ook op andere vlakken is er gemis of hebben we moeten inboeten, " zegt Uus Knops in “De wereld vandaag” op Radio 1.

Een dag van nationale rouw, zoals na de overstromingen deze zomer? “Het kan een nationaal moment zijn, maar bijvoorbeeld ook iets tussen studenten onderling.” Erbij stilstaan heeft zeker zin, “de erkenning van de verlieservaring is belangrijk om het gevoel wat te verlichten.”

Uus Knops heeft zelf het initiatief genomen voor zogenoemde “Onumenten”, open stenen cirkels in het landschap waar mensen alleen of met anderen kunnen bezinnen. In Kortrijk is er al een Onument, in de Vinderhoutse bossen nabij Gent en ook op andere plekken komen er nog.