Aan stikstofakkoord hangt prijskaartje van 3,6 miljard euro: “We hebben water en vuur verzoend”

Na een nacht onderhandelen is de regering-Jambon erin geslaagd knopen door te hakken in twee heikele en aanslepende dossiers: het stikstofdossier en de bouwshift, ook bekend als de betonstop. Wat met Kerstmis niet lukte, lukte Jambon en co nu dus wél. Dat was ook nodig, want met name in het stikstofdossier stapelden de arresten zich op en loerde het doemscenario van een vergunningenstop (zoals in Nederland) om de hoek. 

Vlaanderen moet dus dringend de uitstoot van stikstof en ammoniak afkomstig van de landbouw en de industrie verminderen om op die manier ook de schadelijke neerslag ervan in natuurgebieden te beperken. Tegen 2030 wil Vlaanderen het teveel aan stikstof in beschermde natuurgebieden met de helft verminderen. Dat is de ambitie.

Om die ambitie te realiseren, trekt Vlaanderen tot 2030 3,6 miljard euro uit, waarvan 2,3 miljard euro aan nieuwe middelen. Die middelen gaan deels naar compensaties voor landbouwers en deels naar natuurherstel. 

Voor de landbouw houdt het akkoord onder meer in dat een 40-tal ‘rode’ bedrijven die bijzonder veel stikstof uitstoten - de zogenaamde ‘piekbelasters’ - tegen 2025 moeten sluiten. Zij krijgen daar wel een vergoeding voor. Daarnaast krijgen zowat 120 ‘donkeroranje’ veeteeltbedrijven de kans om vrijwillig te stoppen tegen 2026. 

Andere varkens- en pluimveebedrijven die dieren houden in stallen zonder ammoniak-emissiearm systeem “moeten op stalniveau een reductie van 60 procent stikstof realiseren tegen 2030", zegt Jambon. “ We streven naar een afbouw van de varkensstapel met 30 procent tegen 2030", klinkt het. Sinds 2005 schommelt het totaal aantal varkens in ons land rond de 6 miljoen, zo leren cijfers van Statistiek Vlaanderen. Om de doelstelling van de Vlaamse regering te halen, moeten er over een periode van 8 jaar dus circa 2 miljoen varkens verdwijnen.

Voor nieuwe vergunningen houdt de Vlaamse regering vast aan de strengere stikstofnormen die vorig jaar werden ingevoerd na het veelbesproken stikstofarrest over de kippenstal in Kortessem. Concreet blijft de drempel voor ammoniakuitstoot (veeteelt en mestverwerking) op 0,025 procent en voor NOx (industrie en transport) op 1 procent.  “De huidige ministeriële instructie blijft van kracht tot na het openbaar onderzoek en al het regelgevend werk”, legt Jambon uit.

Naast de compensaties voor boeren, gaat er ook geld naar natuurherstel en natuurinrichting, meer bepaald op de Kalmthoutse Heide, De Maten, de Mechelse Heide en de Voerstreek. Voor het Turnhouts Vennegebied, waar de problemen het grootst zijn, zal gewezen Boerenbond-topman Piet Vanthemsche aangesteld worden als bemiddelaar. Hij moet binnen de twee jaar met een ontwikkelingsplan voor het gebied komen.

Wat de bouwshift betreft, herbevestigt de regering de ambitie om tegen 2040 geen open ruimte meer in te nemen. Nu verdwijnt er dagelijks nog ongeveer 5 hectare aan open ruimte. 

In 2020 werd afgesproken om de lokale besturen aan het roer van de bouwshift te zetten. Alle woonuitbreidingsgebieden, gronden die gemeenten kunnen aansnijden bij een tekort aan bouwgrond, werden onder een stolp geplaatst. Alleen de gemeenteraad kan beslissen of hij die grond laat aansnijden of omzet naar natuur- en landbouwgebied, waarop definitief niet kan worden gebouwd.

Experts vreesden alleen dat gemeenten, door het gebrek aan financiering, geen gronden zouden omzetten en dat er in 2040 een gigantische factuur zou volgen voor de Vlaamse regering.

Daarom komt de Vlaamse regering nu op de proppen met een bouwshiftfonds. Dat fonds moet gemeenten financieel ondersteunen in de planschadekosten. Concreet zal Vlaanderen de helft van de kosten op zich nemen wanneer gebieden herbestemd worden naar landbouw, natuur of ander groen. Gaat het om een herbestemming naar bos, dan neemt de Vlaamse overheid zelfs tweederde van de kosten op zich. 

Voor die operatie legt de regering een bouwshiftfonds aan met jaarlijks 100 miljoen euro. De middelen voor het fonds moeten uit het klimaatfonds komen. 

Wie zijn bouwgrond veranderd ziet van bestemming naar landbouw, natuur of bos, zal ook volledig vergoed worden. “Dat gebeurt op basis van 100 procent van de venale waarde van de grond, dat is de geschatte marktwaarde”, dixit Jambon.

De topministers van de Vlaamse regering hebben de hele nacht tot ongeveer 5.30 uur vergaderd over de dossiers. Vlaams minister-president Jan Jambon lichtte enkele beslissingen vanmiddag kort toe in de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement. Later volgde een persconferentie. Morgen volgt er een extra actuadebat om 14 uur. De geplande commissiezittingen van morgennamiddag worden geannuleerd. De commissiezittingen van de voormiddag worden niet geschrapt, zo bevestigen enkele bronnen.