Stikstof en de bouwshift: het gaat om twee van de belangrijkste dossiers voor de Vlaamse regering. Normaal gezien hadden milieuminister Zuhal Demir (N-VA) en landbouwminister Hilde Crevits (CD&V) tegen eind vorig jaar al een compromis moeten hebben uitgewerkt, maar dat lukte niet. Jan Jambon trok de dossiers naar zich toe en werkte de voorbije weken in alle stilte aan een deal. Die wordt woensdag om 14 uur in het Vlaams Parlement voorgesteld.

Stikstof

Het stikstofakkoord moet de natuurgebieden in Vlaanderen behoeden voor nog meer schade. Door de neerslag van stikstof - vooral door ammoniak in de landbouw - verdwijnen veel planten en dieren en wordt de vegetatie heel schraal. Europa maant Vlaanderen al jarenlang aan om er dringend iets aan te doen.

LEES OOK. Stikstof verdeelt Vlaamse regering: N-VA en CD&V lijnrecht tegenover elkaar

Dat gebeurt nu ook, vooral onder dwang van procedures rond vergunningen. Zoals het fameuze arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen van bijna exact een jaar geleden. De facto kunnen landbouwers niet meer uitbreiden of activiteiten starten, omdat de natuur geen extra stikstof meer kan verdragen.

Vlaamse regering koopt uit

Er moeten dus strengere normen komen. En dat gebeurt ook. De meeste landbouwbedrijven zullen hun activiteiten kunnen voortzetten, maar zullen wel extra inspanningen moeten leveren om hun uitstoot te verminderen. In 193 gebieden komt er een specifiek saneringsplan waarvan de eerste fase al volgend jaar van start gaat. Voor de vijf gebieden die het meest te lijden hebben onder de stikstofneerslag - de Kalmthoutse heide, de Maten (Genk), de Mechelse Heide, de Voerstreek en het Turnhouts Vennengebied - komen er extra maatregelen.

Ten laatste tegen 2030, ofwel wanneer ze een nieuwe vergunning aanvragen, moeten de landbouwbedrijven aan de normen voldoen. Voor de investeringen die nodig zijn om de strengere normen te halen - bijvoorbeeld voor het plaatsen van luchtwassers - kunnen ze rekenen op steun van de Vlaamse regering.

Rood moet weg

Daarnaast wordt de sector ook afgebouwd. Bedoeling is dat de veertig meest vervuilende landbouwbedrijven - de zogenaamde rode bedrijven - er tegen 2025 al uit moeten. Zij zullen worden uitgekocht in ruil voor het stopzetten van hun activiteiten. Een twintigtal ondernemingen is daar nu al mee bezig.

Behalve de rode zijn er ook nog donkeroranje landbouwbedrijven. Niet de zwaarst vervuilende, maar wel landbouwers die een grote impact hebben op nabijgelegen natuurgebieden. Zij moeten niet dicht, maar kunnen wel vrijwillig ingaan op een financieel uitkoopaanbod van de Vlaamse overheid. Hoe vroeger ze dat doen, hoe groter de compensatie. Of er een afbouw komt van de veestapel is dus nog niet zeker, maar de kans is wel groot dat verschillende landbouwers zullen ingaan op het financiële aanbod. En bij een afbouw en dus minder dieren, daalt automatisch ook de neerslag van stikstof.

Er is overigens een uitzondering voorzien voor kleine familiale en biobedrijven. Zij moeten nu al bepaalde normen halen, en die nog eens combineren met nieuwe, strengere normen is niet mogelijk, is de redenering. De resterende oranje bedrijven vallen onder de grote groep landbouwbedrijven die aan strengere normen moeten voldoen.

Minder varkens

Voor de varkenssector komt trouwens nog een aparte opkoopregeling, omdat die sector in crisis verkeert door de lage vleesprijs en hoge grondstof- en voederprijzen. De opkoopregeling daar geldt dus niet alleen voor bedrijven die vlakbij natuurgebieden liggen, maar voor alle varkensbedrijven.

Dat er straks minder varkens moeten zijn, is zeker. Volgens sommige bronnen binnen de Vlaamse regering gaat het om een vermindering van 30 procent tegen 2030. En dat door de verplichting om minder varkens te hebben in stallen waar geen apparatuur aanwezig is om de ammoniakuitstoot laag te houden. Dit alles zou ervoor moeten zorgen dat er voor het eerst sinds de jaren zeventig maar 4 miljoen varkens zouden zijn, minder dan het aantal Vlamingen dus.

LEES OOK. Gekibbel, wantrouwen en nog heel veel werk: cruciale dagen voor De Croo en Jambon

Tegen 2028 zou er ook een verbod komen om nog mest uit te rijden in waardevolle natuurgebieden. Sommige landbouwbedrijven liggen vlakbij natuurgebied of zijn er door omgeven, maar lossen wel mest in die natuurgebieden. Dat zal in de toekomst dus niet meer kunnen.

Het totale kostenplaatje om boeren te compenseren of te helpen, loopt op tot 3,6 miljard euro. Veel meer dus dan de 100 miljoen euro waarover eerst sprake was. Ter vergelijking: de nieuwe Nederlandse regering voorziet wel 20 miljard euro voor de problematiek.

Bouwshift

Over de bouwshift, een groot dossier dat de liberalen aan het stikstofdossier hadden gekoppeld, ligt een compromis op tafel dat dicht aanleunt bij het voorstel dat Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open VLD) onlangs deed. Er komt een fonds waarin de Vlaamse regering elk jaar tientallen miljoenen steekt - Somers stelde 150 miljoen voor - waarmee eigenaars van gronden die niet meer worden bebouwd dan kunnen worden vergoed.

Bouwgronden die bos worden, kunnen met dat Vlaams geld dan voor twee derde worden vergoed. Bouwgronden die landbouwgrond of natuur worden, voor de helft. De rest moeten de lokale besturen bijleggen, zodat de eigenaars de volledige waarde van de grond terugkrijgen. Zo moeten alle woonuitbreidingszones tegen 2040 herbestemd worden.

Het akkoord zou voor de Vlaamse regering een doorstart moeten betekenen, na maandenlang gekibbel en geruzie over kleine en grote dossiers. Voor Jan Jambon is het een kans om zijn blazoen weer op te poetsen.