Zullen financiële sancties Poetin tegenhouden? En wat houdt het Westen tegen om hardere maatregelen te treffen?

Nadat president Vladimir Poetin maandagavond aankondigde dat hij de separatistische regio’s Donetsk en Loegansk in Oekraïne erkent als onafhankelijke staten, hebben verschillende machtsblokken en landen gisteren aangekondigd dat ze Rusland hiervoor zullen straffen.

O.a. de Europese Unie en de Verenigde Staten nemen maatregelen tegen banken die Russische beleidsmakers en operaties in de pro-Russische regio’s financieren. Ook de leden van het Russische parlement, de Doema, die de actie in Oost-Oekraïne hebben goedgekeurd, worden persoonlijk geviseerd door de sancties.

De vraag is of dit alles indruk zal maken op de Russische president Poetin. Jonathan Holslag, professor Internationale Politiek aan de VUB, denkt alvast van niet. 

“Dit zal totaal geen indruk maken omdat de Russen erop voorbereid waren dat dit soort sancties opgelegd zou worden”, zei de professor gisteravond in ons tv-programma “De afspraak”:

Jan Van Hove, professor Internationale Economie aan de KU Leuven, is het hiermee eens. “De impact van economische sancties bij een militair of diplomatiek conflict is altijd heel beperkt”, duidt hij in het Radio 1-programma “De ochtend”. 

“Als er al een impact is, is die meestal negatief voor de landen die de sancties instellen en niet de landen die men wil treffen met de sancties, en dat zal hier ook niet anders zijn”, vreest de professor.

Terwijl het Westen veel mogelijkheden heeft om Rusland financieel-economische te straffen, dreigen die sancties weinig impact te hebben. Ten eerste, zoals professor Holslag zegt, om de geopolitieke kern van de zaak: “De teerling is geworpen. Poetin kan niet meer terug. Economische sancties zullen hem niet doen terugdeinzen.” 

Bovendien, zo gaat Holslag verder, is Poetin sinds 2014 al bezig de Russische economie “schokvaster en weerbaarder” te maken tegenover sancties. Toen Poetin acht jaar geleden landjepik deed en het Oekraïense schiereiland de Krim annexeerde, werd hem al een aantal sancties opgelegd. 

Die kwamen toen als een boemerang terug: in een reactie voerde Rusland een boycot in op Europees fruit, groenten, vlees, vis, melk en zuivelproducten, waardoor bijvoorbeeld Belgische perentelers zowel letterlijk als figuurlijk met de gebakken peren zaten.

In de praktijk werd dit al snel omzeild door de producten via buurlanden als Wit-Rusland en Kazachstan toch naar Rusland te exporteren. “Een sanctiesysteem moet dus al heel ver gaan, wil je een impact realiseren. En de vraag is of de westerse landen zover willen gaan”, vraagt professor Van Hove zich hardop af.

In een reactie op de gebeurtenissen in Oekraïne kondigde Duitsland gisteren aan dat het de goedkeuring van Nord Stream 2 stillegt. Die grote gaspijpleiding is de afgelopen jaren gebouwd om Russisch gas aan Duitsland te leveren. 

De leiding is klaar om gebruikt te worden, maar wacht daarvoor nog op groen licht van Duitsland. Maar de Duitsers laten het licht dus - voorlopig -  op rood staan. 

Ondertussen blijft Rusland ook nog altijd “heel gestaag en stabiel” gas leveren aan West-Europa, via de Nord Stream 1-leiding, zegt professor Jonathan Holslag. “Voorlopig hebben de Russen daar niet aan geraakt”, zegt de professor enigszins geruststellend.

“Eigenlijk zal dit heel weinig impact hebben op de doorstroom van Russisch gas naar Europa”, erkent ook professor Van Hove, die hier ook de boemerang ziet hangen, omdat we op dit vlak in een slechte, want zwakke positie zitten, omdat we afhankelijk zijn van gas uit Rusland. 

“Men probeert de Russische economie te treffen in een kernactiviteit, namelijk de energiesector, maar wie heeft die olie en gas nodig? Dat zijn de westerse landen, in het bijzonder Europa.” Door de zenuwachtigheid over de gebeurtenissen in Oekraïne stegen de gasprijzen gisteren meteen 10 procent. “Dus sancties die we opleggen aan Rusland dreigen contraproductief te zijn”, besluit professor Van Hove.

Een belangrijk wapen dat al vaak genoemd werd, maar voorlopig nog niet ingezet wordt, is Russische banken afkoppelen van Swift, het systeem dat het internationale betalingsverkeer regelt.  

“Dit lijkt de nucleaire optie te zijn”, zegt professor Van Hove hierover. Het is dus een optie waarmee vooral gedreigd wordt en waarvan niemand hoopt dat ze gebruikt zal worden omdat de impact ervan enorm zou zijn.

“Als men Rusland zou afsluiten van het internationale financiële systeem, bijvoorbeeld door Rusland uit het Swift-systeem van internationale betalingen te halen of door Rusland de toegang tot de internationale kapitalenmarkten te ontzeggen, door hen bijvoorbeeld te verbieden Russische roebels om te zetten in Amerikaanse dollars, ga je Rusland wel effectief treffen.”

“Maar daar schuilt een ander gevaar in”, waarschuwt Van Hove. “Je dreigt Rusland in de rol van paria te dwingen in de wereldeconomie. En een paria kan zich heel eigenaardig gaan gedragen.” 

Hierin schuilt namelijk het gevaar dat Rusland in de richting van China wordt gedreven. “Daardoor dreig je een economische as tussen Rusland en China te krijgen, die probeert een alternatief te ontwikkelen voor de bestaande financiële werking van de wereldeconomie.”  Zo zou Rusland SPFS, het alternatief voor Swift dat het sinds 2014 ontwikkeld heeft, kunnen inzetten.

“Dan heb je een bijkomend probleem,” besluit Van Hove, “want je wil dat zij geïntegreerd blijven in de wereldeconomie omdat onze bedrijven daar belangen bij hebben. Het blijven nog altijd interessante exportmarkten voor onze producten en diensten.”