Rusland is Oekraïne binnengevallen. Voor velen kwam het als een verrassing, niet voor professor emeritus Katlijn Malfliet (KU Leuven). “Poetin heeft al maanden geleden aangekondigd dat hij verder zou gaan als hij geen afdoend antwoord zou krijgen van het Westen (onder meer over de uitbreiding van de NAVO naar het oosten en een toekomstig lidmaatschap van Oekraïne, red.). Het was duidelijk dat hij militaire middelen bedoelde. Het Westen staat nu sprakeloos te kijken. Rusland kan veel krachtiger optreden dan gedacht. Het haalt alle mogelijke varianten van escalatie uit zijn trukendoos. Als het Westen nu ingrijpt, komt er echt oorlog van. Poetin weet heel goed dat het Westen zich dat niet kan permitteren”, aldus Malfliet.

“Klein voordoen, dan toeslaan”

Officieel wil Rusland Oekraïne ‘demilitariseren’ en ‘de-nazificeren’, maar dat is slechts window dressing: het echte doel van Poetin is het herstellen van de Russische invloedssfeer. Dat proces begon al decennia geleden, zo zegt Malfliet, en het Westen liet zich zonder moeite in slaap wiegen. “Russen zijn heel goede strategen. Ze hebben dit jaren voorbereid zonder argwaan te wekken. Hun belangrijkste regel is dat je je zo klein mogelijk moeten maken, zodat de tegenstander geen argwaan krijgt, en dan plots in al je glorie moet toeslaan”, vertelt Malfliet. “Ze sturen berichten uit over een economie die het moeilijk heeft of over hun beperkt BNP, maar zwijgen over hun goud- en valutareserves. Besef heel goed dat Rusland perfect in staat is de prijs van olie en andere grondstoffen te beïnvloeden, zeiden enkele wetenschappers me toen ik een aantal jaar geleden Jekaterinenburg bezocht.”

LEES OOK. Hoe sterk is het Russisch leger? Wie zijn de gevreesde ‘Spetsnaz’ en maakt Oekraïne een kans? (+)

Pion Poetin

Wie Rusland zegt, zegt Poetin, en omgekeerd. Althans, zo zien wij het. Volgens Malfliet is het zo simpel niet: de president is een belangrijke pion in het Russische schaakspel, maar ook niet meer dan een pion. “Hij speelt de rol van de onaantastbare autocratische leider, maar ook maar zolang hij het vertrouwen geniet om die rol op te nemen. Het Kremlin weet wat het wil doen, Poetin brengt dat naar buiten. Hij gebruikt daarbij een steeds agressievere en hardere stijl. Hij is de spreekbuis, de aangeduide leider, maar hij schudt dit heus niet zelf uit zijn mouw.”

Wat dat ‘Kremlin’ achter Poetin precies inhoudt, is voor westerlingen moeilijk te begrijpen. “Het is een soort conglomeraat van de politieke, economische en militaire elite. Het is een officieus netwerk dat heel moeilijk te detecteren is. Het werkt in het geheim zijn strategie uit. Het is een heel andere manier van werken dan een democratie. Wat geheim kan worden gehouden, blijft geheim. En met legislaturen moeten ze geen rekening houden.”

In dat netwerk is een belangrijke rol weggelegd voor de geheime diensten – een omgeving waar Poetin zeer mee vertrouwd is: hij werkte voor de val van de Sovjetunie zelf voor de KGB, de Russische inlichtingendienst. “Dit is allemaal het gevolg van een langetermijnstrategie. Die begon met het aanstellen van Poetin als leider en messias van Rusland en werd daarna uitgebouwd. Eerst werd er orde in het land gebracht, dan werd er met het Westen gesproken, en op steeds hardere toon”, aldus nog Malfliet. “Het is echt schaken. Soms worden er stappen teruggezet of wordt er eens opzij gesprongen, maar er zit een plan achter.”

Rusland als wereldmacht

Waar het conflict zal eindigen, kan Malfliet niet voorspellen, maar ze ziet de aanval op Oekraïne niet als eindpunt. “Terwijl Europa naar het Oosten uitbreidde, was Rusland op een heel andere manier met die landen bezig, veel meer onder de oppervlakte. We dachten heel lang dat Rusland zich wel zou aanpassen, maar dat was niet zo. Het probeert het territorium van de vroegere Sovjetunie opnieuw in zijn greep te krijgen. Want dit zal nog verder gaan. Het is het opnieuw profileren van Rusland als wereldmacht.”