Wat als Rusland de gaskraan dichtdraait?

Zal de oorlog in Oekraïne leiden tot een energiecrisis tussen Rusland en Europa?

“Die energiecrisis is eigenlijk al bezig. Rusland is al enkele maanden Europa aan het verzwakken door alleen de contractueel vereiste hoeveelheden gas te leveren, waardoor de prijs is opgedreven. Een economische logica zit hier niet achter. Het land zou goed kunnen verdienen door meer gas te verkopen.

“Er spelen geopolitieke redenen. Rusland heeft opportunistisch gereageerd op een perfecte storm op de gasmarkt. Europa is de koude winter van 2021 uitgekomen met minder reserves dan normaal en heeft die in de zomer onvoldoende kunnen aanvullen door een reeks problemen waaronder corona, minder wind dan verwacht, onderhoudswerken in Noorwegen en een grote vraag naar gas in China en Brazilië door droogte. Rusland heeft dit gezien en heeft daar handig op ingespeeld om Europa te raken.”

Wat als Poetin straks de gaskraan echt dichtdraait?

“Er liggen nu drie scenario’s op tafel. Eén: er verandert niets aan de huidige situatie. Ondanks de oorlog in Oekraïne blijft het Russische gas - althans de contractueel verplichte hoeveelheid - stromen. Dat kan. Ook met allerlei sancties. In 2014, toen plots de ‘groene mannetjes’ op de Krim verschenen, zijn de leveringen niet gestopt.

“Twee: de oorlog tussen Rusland en Oekraïne escaleert en Poetin sluit de bevoorrading van het land af. Dat heeft hij al in 2006 en 2009 gedaan, om Oekraïne economisch te treffen. We zijn dat allemaal vergeten, maar toen zijn in de Balkan mensen gestorven van de kou. Voor Europa is Oekraïne echter niet langer een cruciaal doorvoerland. Er zijn een aantal nieuwe leidingen aangelegd vanuit Rusland richting Europa. Begin jaren negentig kwam tot 90 procent van ons gas langs Oekraïne. Vandaag minder dan 15 procent. Drie: de kraan gaat écht dicht, ook voor Europa.”

Dan zitten we met een enorm probleem.

“Ja absoluut, maar ik denk niet dat het zover komt. Dat zou een economische oorlogsverklaring zonder weerga zijn aan Europa. In de eerste plaats aan de grootste afnemers van Russisch gas: Duitsland, Italië en Frankrijk. Die landen worden zo letterlijk in de kou gezet. De Europese reactie zal dan navenant zijn. Men zal zich, voor zover dat nu niet al zal gebeuren, radicaal afwenden van Rusland als gasleverancier van het continent. Wil Poetin dat?

“De vraag of Poetin het zich financieel kan veroorloven? Daarop lijkt het antwoord ja. Niet omdat hij zijn gas naar China kan sturen. Daarvoor heeft hij te weinig leidingen richting het oosten. Wel omdat hij de laatste jaren een oorlogskas van liefst 600 miljard dollar heeft opgebouwd en omdat hij de olie-export nog heeft. Budgettair is olie voor Rusland vijf keer belangrijker dan gas. Het probleem is politiek: een harde afsluiting zou voor een schok zorgen vergelijkbaar met het olie-embargo in 1973. Uit archieven is gebleken dat het Westen, met president Nixon op kop, toen nadacht over een invasie in de Arabische landen omdat men dit aanzag als een oorlogsdaad. Om maar te zeggen...”

Oud-premier Dmitri Medvedev, al jaren de handpop van Poetin, dreigt op Twitter wel met het fors verder verhogen van de gasprijzen in Europa.

“Hij doet dat naar aanleiding van Duitse opschorting van de omstreden Nord Stream 2-gasleiding. Een project van 10 miljard euro, voor de helft betaald door Gazprom. Maar wat wel belangrijk is om weten: het is nooit de bedoeling geweest dat Nord Stream 2 extra gas naar Europa zou brengen. Het zou alleen een nieuwe route vormen. Op de gasprijs in Europa zou dit project dus sowieso een beperkte invloed hebben.

“Medvedev dreigt met 2.000 euro per kubieke meter gas. Ik denk niet dat Rusland de macht heeft om de prijs zo hoog op te stuwen voor lange tijd. We hebben in januari al even aan 2.000 euro gezeten en toen is vanuit de VS meteen een vloot schepen met vloeibaar gas (LNG) vertrokken naar Europa. Als Rusland zijn leveringen straks verder afbouwt - tot nog onder het contractueel minimum - dat zal je dat opnieuw zien. Los hiervan is Rusland dan juridisch aansprakelijk voor de schade. Voor zover men in Moskou nog rekening houdt met internationaal recht.”

Is er een manier om de gasprijzen te drukken in Europa?

“Op korte termijn is dat moeilijk. Het gaat om vraag en aanbod. Wat betreft de vraag: je kan niet van vandaag op morgen je huis isoleren. Je kan niet plots fabrieken laten overschakelen van gas op waterstof. Wat betreft het aanbod: landen als Qatar, Nigeria en Algerije hebben nog marge om meer gas te produceren, maar het meeste van hun gas ligt al vast in langetermijncontracten richting Azië. Het zal er voor Europese regeringen op aankomen om de pil voor gezinnen en bedrijven zoveel mogelijk te vergulden.

“Deze crisis opent onze ogen voor onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Vooral olie en gas. Als ergens een oorlog uitbreekt, merk je dan meteen dat je beweegruimte klein is. En zelfs in vredestijd kost ons dat enorm veel geld. Je hoort soms: waarom moet de Europese Unie, met een CO₂-uitstoot van maar 8 procent wereldwijd, zo snel vergroenen? Wel, ook hierom.”

België moet eerstdaags beslissen over de kernuitstap. Volgens N-VA-voorzitter Bart De Wever is dat een ‘waanzinnig idee’ gezien de houding van Rusland.

“De helft van het gas dat in België verbruikt wordt, gaat naar de verwarming van gebouwen, een kwart naar de industrie en een kwart naar de elektriciteitssector. Twee kernreactoren langer openhouden zal een effect hebben op de gasvraag - dat klopt. Maar je kan onmogelijk zeggen dat we daarmee het probleem van onze importafhankelijkheid van fossiel gas hebben opgelost.

“Kritiek op de kernuitstap voor geopolitieke redenen of klimaatredenen is voor mij alleen geloofwaardig als je ook op de andere nagels klopt: op die van gebouwen isoleren, de industrie van het gas afhalen, hernieuwbare energie boosten en transport vergroenen. Die punten hoor ik amper bij de partijen die de kernuitstap nu aanvallen. Ik noem dit solutions chasing problems: men is om allerlei redenen tegen de kernuitstap en dan zoekt men naar de geschikte argumenten. Oekraïne past perfect in het plaatje.

“Waarom piekt het gasverbruik in de winter? Omdat we dan onze huizen, kantoren, scholen moeten verwarmen. De verwarming gaat aan en de vraag stijgt met bijna de helft tegen januari. Híér zit veruit de grootste winst. Voor gezinnen, onze lokale economie, het klimaat en de overheid. Een win-win-win-win.”

Klopt het dat ons land geen gastekorten moet vrezen?

“We zijn goed bevoorraad, ja. Dankzij de LNG-terminal in de haven van Zeebrugge en onze verbindingen met Noorwegen en Nederland. Die terminal maakt dat we van de hele wereldmarkt kunnen importeren, waardoor ik niet vrees voor een fysiek tekort.

“Of we moeten staan juichen dat Qatar ons extra gas levert - een land waar onze politici zullen wegblijven tijdens het WK voetbal uit protest tegen schendingen van de mensenrechten? Tja, dat is dubbel uiteraard. Hetzelfde met het schaliegas uit de VS, want bij ons zijn boringen naar schaliegas verboden. En met olie uit Saudi-Arabië, een land waarvan de prins de journalist Jamal Khashoggi laat martelen en vermoorden. Trouwens: het zou me niets verbazen dat als Rusland het hard speelt er vanuit het Westen een diplomatieke opening komt naar Iran. Dat land is nu afgesloten van de wereldmarkt, maar zit op een berg gas en olie.”

Europa wil volledig vergroenen tegen 2050. Zijn we dan van de Russen ‘verlost’?

“Hun macht over Europa loopt op zijn laatste benen, dat klopt. De komende decennia zal onze onderlinge relatie fundamenteel veranderen. Al ziet het er niet naar uit dat Europa volledig zelfvoorzienend wordt op vlak van energie. Voor groene waterstof zullen we bijvoorbeeld op import moeten blijven rekenen. België heeft recent een contract gesloten met Oman. Het voordeel is dat er veel meer landen ‘groene moleculen’ zoals waterstof, ammoniak en methanol kunnen produceren, wat hun hefboom veel kleiner maakt dan die van Rusland vandaag.

“Of er dan een Russische economische ondergang aankomt? Dat denk ik niet. Er zijn wel ‘mindere goden’ zoals Irak, Azerbeidzjan of Libië waar de staat alleen overeind blijft dankzij de inkomsten uit fossiele brandstoffen. Zij staan voor zware tijden.”