Zeg niet "invasie", maar "bevrijding": Russische internationale zender RT onder vuur voor oorlogsverslaggeving

Beschikbaar in vier talen - Engels, Frans, Spaans en Arabisch - en te bekijken in meer dan honderd landen. RT kan je geen kleine garnaal noemen in het internationale medialandschap. Al is hun werkelijke bereik wel moeilijk in te schatten, aangezien de zender in het verleden zijn cijfers al wat kunstmatig heeft opgekrikt. 

Maar de zender ligt onder vuur, voor de manier waarop hij bericht over de oorlog in Oekraïne. Kijkers horen er niets over "een invasie van Rusland", maar wel informatie over "een speciale militaire operatie". Volgens de zender proberen Russische troepen "Oekraïne te bevrijden". "Het is het doel om de Donbas (een regio in het zuidoosten van Oekraïne, waarvan een deel is bezet door separatistische groepen, red.) te verdedigen."

Het klinkt Liz Wahl allemaal bekend in de oren. Zij nam in 2014 live op tv ontslag, omdat ze het niet eens was met de manier waarop de zender berichtte over de Russische annexatie van de Krim, een schiereiland in Oekraïne. "Ik wil niet werken voor een zender die, betaald door de overheid, de daden van de Russische president Vladimir Poetin goedpraat", zo zei ze toen op tv.

"Het was de eerste keer dat er over mijn schouder werd meegekeken door de bazen", blikte ze twee dagen geleden terug op de Amerikaanse televisie. "Mijn vragen werden nagekeken. Ik mocht het niet hebben over een invasie en we moesten Oekraïne afschilderen als neonazi's. Ik zie nu exact hetzelfde gebeuren."

De masterproef van Sofie Pauwels uit 2015 geeft haar gelijk. Pauwels analyseerde in de periode van de annexatie 112 artikels van de RT-nieuwswebsite. Haar conclusie? "De zender bericht vooral over de positieve zaken van Rusland en laat negatieve dingen achterwege. Hij vermeldt wel degelijk de harde feiten, maar vult die aan met gekleurd taalgebruik binnen citaten. De controverse in de artikels van RT ontstaat dus door de selectie van aanhalingen. Vele artikels zijn echter knipsels en plaksels van citaten, waardoor de feiten niet meer duidelijk zijn."

Een rapport van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zegt het zo: "De door de Russische staat gefinancierde en bestuurde mediakanalen RT en Spoetnik zijn cruciale elementen in het Russische desinformatie- en propagandasysteem. De ondoorzichtige organisatiestructuur en het gebrek aan financiële transparantie verdoezelen de ware omvang van de controle van de Russische regering over de redactionele werking."

En toch blijft Rusland beweren dat de zender onafhankelijk is. "Jullie zijn vrij in jullie werk. Wij verplichten jullie tot niets", zei de Russische president Poetin tijdens een toespraak op de tiende verjaardag van de zender. 

Drie jaar geleden trok ons duidingsprogramma "Pano" naar de redactie van de Franse afdeling van de Russische zender. "We hebben nog nooit telefoon gekregen van het Kremlin om een verhaal in te trekken of te brengen", zei hoofdredacteur Xenia Fedorova toen. "Het verschil tussen ons en de andere Franse zenders? Wij stellen de zaken in vraag. Wij graven dieper dan de andere media."

Dat de zender onafhankelijk werkt, moest ook de passage van journaliste Abby Martin in 2014 bewijzen. Een dag voor het ontslag van Liz Wahl sloot ze haar programma af met een statement waarin ze de Russische invasie op de Krim veroordeelde. Het bewijs dat meningen op de zender vrij zijn, zo klonk het. 

VRT NWS kon ook praten met een Vlaming die lange tijd heeft gewerkt voor het Europese persagentschap van RT. De beelden van dat agentschap werden dus gemaakt in opdracht van RT, maar gingen ook naar andere media. "Vaak gingen we naar dezelfde plaatsen als andere persagentschappen", zegt de man, die liever anoniem blijft. "Maar we moesten ook vaak naar plekken die Europa in een slecht daglicht konden brengen. Zo ben ik ooit met het vliegtuig naar een plek moeten gaan om een extreemrechtse betoging van enkele tientallen mensen te gaan filmen. De beelden werden dan door RT gebruikt om te tonen dat het toch niet zo goed is in Europa."

De Britse professor Stephen Hutchings van de Universiteit van Manchester specialiseerde zich in de Russische media. Uit zijn onderzoek blijkt alvast dat RT meer diversiteit toont dan veel critici beweren. Al verandert dat wel op een moment van crisis. "Als de belangen van Rusland op spel lijken te staan, staat iedereen achter het centraal goedgekeurde verhaal", zegt hij in The Guardian. "Het Kremlin bepaalt dan duidelijk het verhaal."

Hoe dan ook lijkt Europa klaar met RT. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei gisteren dat ze "de mediamachine van Rusland" zal schrappen in de Europese Unie. "De Raad van de Europese Unie zal in de komende dagen maatregelen nemen om de verspreiding te verbieden op Europees grondgebied", zegt de vlaamse mediawaakhond VRM. 

Telenet, de enige telecomoperator in België die uitzendingen van RT aanbiedt, heeft ondertussen beslist om de uitzendingen van de Russische staatstelevisiezender stop te zetten. Het nam die beslissing op vraag van de Conferentie van telecommunicatie- en mediaregulatoren in België (CRC), waar ook de VRM deel van uitmaakt.

Eerder had Vlaams minister van Media Benjamin Dalle (CD&V) al aan de VRM gevraagd om de uitzendingen in België stop te zetten, de mediawaakhond speelde op haar beurt (via de CRC) de vraag door aan Telenet. "We hebben de vraag gekregen om het kanaal tijdelijk op te schorten", zegt Telenet-woordvoerder Stefan Coenjaerts. "Dat is intussen gebeurd, er is nu een pancarte te zien met de boodschap dat de zender niet beschikbaar is op Telenet".

Coenjaerts kan niet zeggen hoeveel mensen exact naar de zender kijken in ons land, maar het gaat volgens de VRM om een "niet druk bekeken" zender. De uitzendingen worden voorlopig tijdelijk stopgezet, maar dat zou na een Europese beslissing nog kunnen wijzigen.