Voormalig Sovjetfunctionaris Loekasjenko leidt Wit-Rusland al decennia met harde hand.
BelTA

Welke rol speelt Wit-Rusland in het conflict tussen Rusland en Oekraïne: meer dan het op het eerste gezicht lijkt

Op dit ogenblik onderhandelen Russische en Oekraïense politici in buurland Wit-Rusland, nochtans niet echt een neutraal land in de oorlog die nu al enkele dagen bezig is. Wit-Rusland was jaren geleden gastland van de Minsk-akkoorden tussen beide kampen en is strategisch erg belangrijk voor Rusland en niet enkel wegens de oorlog in Oekraïne.

Wit-Rusland kennen we als het land waar de voorbije twee jaar massaal volksprotest is uitgebroken tegen het autoritaire regime van Aleksander Loekasjenko, een leider die -net als de Russische president Vladimir Poetin- de val van de Sovjet-Unie nooit helemaal verteerd heeft. Symbolen van het Sovjetregime zijn overigens nog altijd wijd verspreid in Wit-Rusland, meer dan in Rusland zelf. (Lees verder onder de foto zelf).

Een beeld van het protest in 2020: agenten trappen naar een betoger op de grond.
Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved

Dat volksprotest is vorig jaar neergeslagen door harde repressie en het regime in Minsk is daardoor internationaal geïsoleerd geraakt en nog meer gaan aanleunen bij het Rusland van Poetin. Dat Poetin toen Loekasjenko de hand boven het hoofd hield, wordt beloond met hondstrouw: Wit-Rusland vormt nu een basis van waaruit Russische troepen het noorden van Oekraïne en de hoofdstad Kiev belagen, ook al loopt dat niet van een leien dakje. 

Nochtans was de Wit-Russische hoofdstad Minsk jaren geleden de plaats waar onderhandelaars uit Europese landen, Rusland en Oekraïne de bewuste Minsk-akkoorden hebben gesloten om een einde te maken aan het conflict. Dat gaf Wit-Rusland toen enig westers krediet, maar dat is natuurlijk samen met de akkoorden als sneeuw voor de zon verdwenen. Meer nog: volgens de VS-inlichtingendienst CIA zouden Wit-Russische troepen nog deze week in Oekraïne de Russische invasie gaan steunen. Uitgesloten is dat niet, want een contingent Wit-Russische soldaten heeft onlangs de Russische interventie in het door volksprotest verscheurde Kazachstan ondersteund. 

Het leger van Wit-Rusland telt tussen de 50.000 en 60.000 manschappen. De meesten daarvan zijn dienstplichtigen en wellicht staan die niet te trappelen om in Oekraïne te gaan vechten. Bovendien heeft Loekasjenko de meeste van zijn soldaten nodig om de lange grens met de NAVO-lidstaten Polen, Litouwen en Letland te verdedigen, nu de westerse alliantie haar aanwezigheid daar fors opvoert. Ook sluimert in Wit-Rusland een groot historisch trauma: dat van enorme verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog waardoor een kwart van de bevolking toen is omgekomen. 

"Satellietstaat van Rusland"

Ook los van Oekraïne heeft het Wit-Russische regime van Loekasjenko zijn lot nauw verbonden met Rusland. Volgens EU-topdiplomaat Josep Borrell laat Loekasjenko toe dat zijn land een vazalstaat van Rusland wordt. Het is de droom van Poetin en anderen in Moskou om de macht van de Sovjet-Unie (of het tsarenrijk) deels te herstellen via een unie met de "Slavische broedervolkeren" in Oekraïne en Wit-Rusland, aangevuld met voormalige Sovjetrepublieken in Centraal-Azië zoals Kazachstan.

Minsk is nu een uitbreiding van het Kremlin

Mededeling van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken

Twee ontwikkelingen zijn erg verontrustend. Een: in tegenstelling tot eerdere beweringen liet Minsk onlangs verstaan dat de aanwezigheid van Russische troepen in het land permanent zou kunnen worden. Twee: in een door het regime georchestreerd referendum is zopas beslist dat de niet-nucleaire status van Wit-Rusland herzien kan worden. Concreet: Minsk zou kunnen toestaan dat Rusland kernwapens in het land stationeert. Dat is een totale breuk met de belofte over nucleaire ontwapening die de voormalige Sovjetstaten Wit-Rusland, Oekraïne en Kazachstan met het Westen gemaakt hebben na het einde van de Koude Oorlog.

Frontlijn tussen de NAVO en Rusland

Het relatief kleine Wit-Rusland -met nog geen 10 miljoen inwoners- is strategisch van erg groot belang voor Rusland en niet enkel in de kwestie met Oekraïne. Langs hier lopen belangrijke aardgaspijpleidingen vanuit Rusland naar de Europese Unie, net zoals in Oekraïne overigens.

Maar nog belangrijker is dat Wit-Rusland aan de achilleshiel van de NAVO en de EU ligt, namelijk de relatief smalle "flessenhals" tussen de lidstaten Polen en de Baltische republieken Litouwen en Letland. Iets ten westen daarvan ligt de Russische enclave Kaliningrad aan de Baltische Zee, waar uiteraard Russische troepen zitten. Als Moskou permanent veel troepen in Wit-Rusland houdt, is dat een bedreiging voor de NAVO op de zwakste schakel en vooral voor de voormalige Sovjetrepublieken in het Balticum: Estland, Letland en Litouwen. (Lees verder onder de kaart).

Het antwoord laat zich raden: als dat scenario realiteit wordt -en in de huidige Koude Oorlog deel 2 is dat mogelijk- zal de NAVO permanent veel troepen samentrekken om die "flessenhals" te beveiligen. Voeg dat samen met de verschuiving van westerse troepen naar de zuidoostelijke flank van de NAVO in Roemenië, Bulgarije en de Zwarte Zee en u zit meteen met een nieuw IJzeren Gordijn met veel wapentuig aan beide kanten, al ligt dat dan aan de oostkant van Europa en niet in het midden zoals eerder. Die grote en wellicht permanente verschuiving van NAVO-troepen naar Oost-Europa en dus dichter bij Rusland is nu net het omgekeerde van wat Poetin met deze crisis wou bereiken. 

Meest gelezen