Wit-Rusland schrapt via referendum niet-nucleaire status en dus kan Rusland daar kernwapens plaatsen: “Zeer gevaarlijk pad”

Lees alles over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne in dit dossier.

De opvallende goedkeuring van Wit-Rusland komt op het moment dat het land als uitvalsbasis fungeert voor het Russische leger bij de invasie van Oekraïne. De Russen zijn Oekraïne binnengevallen vanuit onder meer Wit-Rusland en er zijn ook Russische raketten vanuit Wit-Rusland op Oekraïne afgevuurd.

Zondag stemde, in de marge van de oorlog in buurland Oekraïne, 65 procent van de kiezers in Wit-Rusland via een referendum in met meerdere grondwetswijzigingen. Die hebben onder meer tot gevolg dat de niet-nucleaire status van het land wordt opgeheven. De uitslag komt niet als een verrassing, de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko staat weinig oppositie tegen zijn beleid toe. 

Loekasjenko, ook wel ‘de laatste dictator van Europa’ genoemd, heeft zichzelf met het referendum overigens verzekerd van een nóg sterkere positie als leider. Zo zijn de grondwetswijzigingen ook bedoeld om de president, die al sinds 1994 met harde hand regeert, in staat te stellen zijn ambtstermijn nog twee keer te kunnen verlengen en hem levenslange immuniteit voor vervolging te garanderen na een eventuele terugtrekking uit de politiek. 

Met het schrappen van de niet-nucleaire status van Wit-Rusland wordt bovendien een toekomstige permanente aanwezigheid van Russische troepen en Russische kernwapens in het land mogelijk, voor het eerst sinds Wit-Rusland daarvan afstand deed na de val van de Sovjet-Unie begin jaren 90. 

“Als jullie kernwapens stationeren in Polen of Litouwen, langs onze grenzen, zal ik mij tot Poetin wenden om hem te vragen de kernwapens die ik heb weggegeven zonder enige voorwaarden weer terug te plaatsen”, waarschuwde Loekasjenko het Westen zondag.

“We weten wat het voor Wit-Rusland betekent om nucleair te zijn. Het betekent dat Rusland nucleaire wapens zal plaatsen in Wit-Rusland en dat is een zeer gevaarlijk pad”, reageerde de chef van de Europese diplomatie Josep Borrell maandag op het omstreden referendum.

Borrell sprak voor aanvang van een beraad waar de Europese ministers van Defensie een stand van zaken gaan opmaken van de oorlog in Oekraïne en de Europese steun. "We gaan coördineren wat de lidstaten op nationaal vlak doen om Oekraïne militair te helpen en wat we gaan doen met de 500 miljoen euro uit de Europese Vredesfaciliteit", zei hij. 

De Europese Vredesfaciliteit is een instrument buiten de reguliere begroting van de Europese Unie. De ministers van Buitenlandse Zaken namen zondag de ongeziene beslissing om deze fondsen in te schakelen voor wapenleveringen aan Oekraïne. Van de 500 miljoen euro zal 450 miljoen euro besteed worden aan de aankoop van "defensieve wapens" die de Oekraïners moeten helpen om "de Russische agressie af te slaan". Borrell had het over groot kaliber wapens, antitankwapens, munitie en brandstof. 

In een onderhoud met persagentschappen sprak de Europese Raadsvoorzitter Charles Michel maandag over "een keerpunt" voor het Europese defensiebeleid. Hij legde uit dat hij zaterdagochtend had gevraagd om de faciliteit te activeren, vanuit de vaststelling dat een coördinatie van de levering van militair materiaal aan Oekraïne niet ging gebeuren in het kader van de NAVO. De 27 lidstaten werden gecontacteerd en "in enkele uren slaagden we erin de Europese dimensie te synchroniseren, via de Vredesfaciliteit, en de bilaterale steun". 

Intussen zijn in Wit-Rusland gesprekken gestart tussen een Russische en een Oekraïense delegatie. "We moeten realistisch zijn. Er bestaat een ernstig risico dat het een manoeuvre is" vanwege het Russische kamp, zo blikte Michel maandagochtend vooruit. Ook de EU wil de diplomatieke kanalen voor een oplossing van het conflict open houden, "maar het is moeilijk om Vladimir Poetin te vertrouwen", zei de Belgische oud-premier. De Russische president bezondigt zich volgens hem aan "geopolitiek terrorisme” wanneer hij de kaart van de nucleaire dreiging bovenhaalt.

Bekijk ook: Oekraïne en Rusland zitten samen aan Wit-Russische grens

De Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe heeft maandag gezegd dat de nucleaire afschrikkingswapens van Rusland “in staat van alarm zijn gebracht”. Hij noemde speciaal de paraatheid van de noordelijke vloot en de vloot in de Stille Oceaan en die van bommenwerpers voor de lange afstand.

President Vladimir Poetin had zondag opgedragen de nucleaire macht in paraatheid te brengen, omdat het Westen zich volgens hem schuldig heeft gemaakt aan “onvriendelijke stappen” tegen zijn land sinds de Russische invasie in Oekraïne. Rusland is een van de machtigste kernwapenmachten ter wereld, waarschuwde Poetin. Hij hekelde de vijandelijke houding van het Westen en “de ongekende illegale sancties op economisch gebied”.