Wat kunnen we verwachten van de eerste gesprekken tussen Rusland en Oekraïne?

Wat gaan Oekraïne en Rusland precies bespreken?

Rusland en Oekraïne praten vandaag voor het eerst sinds de Russische inval van vijf dagen geleden met elkaar over een mogelijke wapenstilstand. De gesprekken begonnen iets na enen plaatselijke tijd (11.00 uur Belgische tijd) en vinden plaats op een locatie in Wit-Rusland aan de grens met Oekraïne. Gastland Wit-Rusland, een trouwe bondgenoot van Rusland, heeft een vergaderzaal ingericht met op tafel de vlaggetjes van de drie landen. 

De gesprekken zouden zondagavond al beginnen, maar de partijen werden het niet eens over de locatie. Rusland wilde ze houden in de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Oekraïne weigerde dit, omdat de Russische aanval mede vanuit Wit-Rusland plaatsvindt en de veiligheid van haar delegatie niet zou zijn gegarandeerd. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky ging na een gesprek met zijn Wit-Russische collega Aleksandr Loekasjenko uiteindelijk toch akkoord met gesprekken, maar dan op een locatie vlak bij de grens.

In de Oekraïense delegatie zitten onder anderen minister van defensie Oleksii Reznikov en Zelensky’s adviseur Mychajlo Podoljak. Rusland wordt onder meer vertegenwoordigd door delegatieleider Vladimir Medinski en Leonid Sloetski, voorzitter van de buitenlandcommissie van het parlement. Volgens Oekraïense bronnen zou ook de Russische miljardair Roman Abramovitsj, een vriend van de Russische president Vladimir Poetin, op verzoek van Oekraïne bij de gesprekken aanwezig zijn. 

Wat willen partijen bereiken met de gesprekken?

De gesprekken zijn formeel geen onderhandelingen, maar zouden gaan over een mogelijke wapenstilstand, zonder voorwaarden vooraf. De inzet voor Oekraïne is daarbij duidelijk: een onmiddellijk staakt-het-vuren en terugtrekking van de Russische strijdkrachten. Oekraïne is sceptisch. Zelensky zei zondag dat hij weinig van de gesprekken verwacht, maar toch een poging wilde wagen.

Rusland houdt zijn doelstellingen geheim. De Russische delegatieleider Vladimir Medinski zei maandagochtend wel dat Rusland een overeenkomst wil die “in het belang is van beide partijen”. Wat zo’n overeenkomst zou moeten inhouden, is een raadsel, gezien de kennelijke doelstellingen van president Poetin: een ‘regime change’ in Kiev en garanties dat Oekraïne nooit lid wordt van de Europese Unie en de NAVO.

Wat is de rol van Wit-Rusland?

De positie van Wit-Rusland als zogenaamd neutraal buurland en gastheer van de gesprekken is dubieus. Niet alleen was Wit-Rusland uitvalsbasis voor de Russische aanval, het maakt ook steeds duidelijker dat het Rusland in alle opzichten steunt. Zondag nam het land via een ‘referendum’ een grondwetswijziging aan waarin de niet-nucleaire status van Wit-Rusland werd geschrapt. Dit betekent dat Russische kernwapens in Wit-Rusland mogen worden vervoerd en geplaatst.

Onduidelijk is of Wit-Rusland als politieke bondgenoot van Rusland ook daadwerkelijk militair wil deelnemen aan de Russische aanval. Of dit gebeurt, zou volgens persbureaus mede afhangen van de uitkomst van de gesprekken van vandaag. Wel circuleren er mediaberichten dat Wit-Russische parachutisten zouden klaarstaan voor inzet in Oekraïne, mogelijk al vanavond. Deze informatie valt niet onafhankelijk te verifiëren.

Wat kunnen we van de gesprekken verwachten?

De kansen op succes lijken vooralsnog niet groot, al is het maar omdat Rusland gewoon doorgaat met de strijd, die volgens Oekraïne inmiddels al 352 burgerdoden zou hebben gekost. De gesprekken zouden een opmaat kunnen zijn tot echte onderhandelingen, waarbij dan de politieke zwaargewichten in intrede in het spel zouden moeten doen, zoals de ministers van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov en Dmitro Koeleba.

Underdog Oekraïne heeft weinig te verliezen bij de gesprekken, en heel veel te winnen. Oekraïne wint als de gesprekken slagen en Rusland militair zou inbinden, maar ook als ze mislukken, want het land laat de wereld zien dat het wil praten. Rusland daarentegen heeft weinig te winnen: Oekraïne zal zeker niet toegeven aan Poetins eisen inzake de EU en de NAVO. Sterker: Zelensky wil een spoedtoetreding tot de EU.

Zijn er nog andere diplomatieke ontwikkelingen?

De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York komt maandagavond Belgische tijd in een uitzonderlijke spoedzitting bijeen om te praten over de Russische inval in Oekraïne. Het besluit om de spoedzitting van alle 193 lidstaten te beleggen werd genomen door de VN-Veiligheidsraad. Rusland stemde tegen, maar kon geen veto uitspelen omdat het een procedureel besluit betrof. China, India en de Verenigde Arabische Emiraten onthielden zich van stemming.

Het Vaticaan riep maandag Rusland op onmiddellijk te stoppen met de vijandelijkheden, en liet weten dat paus Franciscus aanbiedt te bemiddelen. De paus belde vorige week met Zelensky om steun uit te spreken. VN-secretaris-generaal Antonio Guterres zei maandag dat de Russische aanval leidt tot steeds meer mensenrechtenschendingen, en VN-teams ter plaatse de ontwikkelingen nauwlettend volgen.