OVERZICHT. Hoe kijken trouwe bondgenoten van Poetin naar oorlog in Oekraïne?

Lees alles over het conflict in Oekraïne in ons dossier

Peking, in principe een nauwe bondgenoot van Rusland, is sinds het begin van de crisis bezig aan een delicate evenwichtsoefening op diplomatiek vlak. Afgelopen vrijdag weigerde het land in de VN-Veiligheidsraad een resolutie goed te keuren waarin de Russische invasie in Oekraïne wordt veroordeeld, maar het land stemde ook niet tegen. Uiteindelijk bleef het bij een onthouding. Peking zegt wel “begrip” te hebben voor de “redelijke” veiligheidseisen van Rusland ten opzichte van de NAVO.

De Chinese president Xi Jinping heeft eind vorige week een telefonisch onderhoud gehad met de Russische president Vladimir Poetin over de oorlog in Oekraïne. Na afloop klonk het dat China een diplomatieke uitweg uit het conflict steunt. Xi had het over de omwentelingen in het oosten van Oekraïne, die de internationale gemeenschap zorgen baren. Hij sprak evenwel niet in termen van oorlog of invasie. De Chinese president repte ook niet over een oproep aan Moskou om de wapens neer te leggen. 

China moet schipperen in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Peking wil zich niet frontaal keren tegen Moskou, waar het bepaalde standpunten mee deelt. Zo zijn beiden gekant tegen een uitbreiding van de NAVO. Anderzijds wil Peking niet overkomen alsof het een inval van Oekraïne steunt.

China verwijt de VS en diens westerse bondgenoten wel dat het de spanningen rond Oekraïne en Rusland heeft aangewakkerd. Het land is ook tegen de sancties die het Westen heeft opgelegd aan Rusland, waaronder de uitsluiting van een aantal Russische banken van het interbancaire communicatiesysteem SWIFT. Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken gaat het om illegale en eenzijdig opgelegde sancties.

De Russische invasie in Oekraïne is een “correctie van de geschiedenis”, zo vindt de Syrische president Bashar al-Assad. In een telefoongesprek met Poetin zei Assad volgens zijn kantoor dat de inval het mondiale machtsevenwicht na de val van de Sovjet-Unie zal herstellen.

Het regime van Assad is een trouwe bondgenoot van de Russen, die de regering in Damascus steun bieden in de burgeroorlog in Syrië. Moskou heeft er veel gebombardeerd en heeft er naar eigen zeggen meer dan 60.000 militairen gelegerd.

Assad steunt het Russische standpunt dat het in zijn recht staat om de confrontatie aan te gaan vanwege de uitbreiding van de NAVO. “Westerse landen dragen verantwoordelijkheid voor de chaos en het bloedvergieten”, aldus het staatshoofd, dat het Westen beschuldigt van “vuile methoden om terroristen in Syrië en nazi’s in Oekraïne te steunen”.

Kazachstan, een van de trouwste bondgenoten van Rusland, heeft een verzoek geweigerd om met troepen deel te nemen aan het Russische offensief in Oekraïne. De voormalige Sovjetstaat heeft ook laten weten de zelfverklaarde volksrepublieken Loehansk (LPR) en Donetsk (DPR) niet te erkennen.

De weigering van Kazachstan is opmerkelijk. Begin dit jaar stuurde het door Rusland geleide militaire bondgenootschap CSTO nog ruim 2.000 “vredestroepen” om het Centraal-Aziatische land te helpen bij het neerslaan van protesten waarbij ruim tweehonderd doden vielen. Ongeveer 10.000 mensen werden toen gearresteerd. De CSTO-troepen werden eind vorig maand teruggetrokken nadat de rust was teruggekeerd.

De president van Kazachstan, Kassym-Jomart Takajev, heeft Rusland en Oekraïne opgeroepen om tot een akkoord te komen, zo meldt het Russische staatspersbureau Tass. Kazachstan is naar eigen zeggen bereid op te treden als bemiddelaar.

Rusland beschouwt de Serven als Slavische bloedbroeders, maar voor de Servische premier Aleksandar Vucic is het momenteel lastig schipperen tussen Moskou en de EU.

Servië voert een delicate evenwichtsoefening uit: enerzijds koestert het land Europese aspiraties, waardoor het onder druk staat om het buitenlandbeleid af te stemmen op dat van de Europese Unie. Anderzijds zijn er haar eeuwenoude religieuze, etnische en politieke banden met Rusland. Ook niet onbelangrijk: de Balkanstaat voert bijna al zijn gas in via de Russische energiereus Gazprom.

De nationalistische leider Vucic deed er anderhalve dag over om te reageren op de Russische agressie. Volgens het Russische persagentschap Tass steunt Servië de territoriale integriteit van Oekraïne, maar zal “85 procent van de bevolking altijd de kant van Rusland zal kiezen, wat er ook zal gebeuren”.

Servië is tijdens de Joegoslavische oorlogen van de jaren 1990 en vroege jaren 2000 zelf het doelwit geweest van sancties. Het land voelt dan ook niks voor de huidige internationale sancties tegen Moskou.

Turkije is een geval apart. Als NAVO-lid staat Ankara dicht bij Oekraïne, maar tegelijk heeft het heel wat handelsrelaties met Rusland. Zo is Turkije erg afhankelijk van Rusland voor zijn energiebevoorrading. Na de Russische inval donderdag had Turkije Rusland opgeroepen om zo snel mogelijk een einde te maken aan de “onrechtvaardige en illegale” interventie in Oekraïne. Ankara omschreef de inval als “een bedreiging voor de wereldwijde en regionale veiligheid”.

Ook de Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Mevlut Cavusoglu, heeft zijn Russische ambtgenoot Sergej Lavrov zaterdag in een telefoongesprek opgeroepen een einde te maken aan de militaire operatie, zo meldde een Turkse diplomatieke bron, die anoniem wou blijven. Cavusoglu zou aan Lavrov gezegd hebben dat een nieuwe escalatie van de militaire spanningen niemand ten goede zou komen.

De Turkse minister herhaalde ook dat zijn land beschikbaar is voor eventuele onderhandelingen tussen de Russische Federatie en Oekraïne. Ankara bood eerder al aan te bemiddelen in een poging een conflict tussen Moskou en Kiev te vermijden.

De Raad van Europa besliste afgelopen vrijdag om Rusland uit zijn belangrijkste instanties uit te sluiten. Turkije onthield zich dan weer om de dialoog met Moskou open te houden.

Inmiddels heeft Ankara beslist om geen militaire schepen meer toe te laten in Bosporus en de Dardanellen, twee zeestraten die de Middellandse Zee met de Zwarte Zee verbinden. Met de beslissing wordt voor Russische oorlogsschepen de toegang tot de Zwarte Zee afgesloten. De maatregel is gebaseerd op een internationaal verdrag over de toegang tot de Zwarte Zee. Volgens dat Verdrag van Montreux uit 1936 heeft Turkije de controle over de Bosporus. Gedurende oorlogstijd of als Turkije zelf wordt bedreigd, kan het oorlogsschepen de doorvaart ontzeggen.

Het is maar de vraag of de Turkse maatregel gevolgen zal hebben voor de oorlog in Oekraïne, aangezien heel wat Russische oorlogsschepen de Zwarte Zee al waren binnengevaren voordat Poetin het bevel tot de invasie gaf.

Iran en Rusland zijn geen bondgenoten, maar ze houden samen wel het Syrische regime overeind en delen een gezamenlijke vijand: de Verenigde Staten. In een gesprek met Poetin heeft de Iraanse president Ebrahim Raisi begrip getoond voor het Russische optreden. Raisi zei tegen Poetin dat de uitbreiding van de NAVO een “serieuze dreiging” is en sprak zijn hoop uit dat de huidige ontwikkelingen ten goede komen aan “de naties en de regio”.

In Zuid-Amerika heeft de Venezolaanse president Nicolas Maduro openlijk zijn steun betuigd aan Poetin in het conflict met Oekraïne. “Venezuela is met Poetin, het is met Rusland”, klonk het dinsdag tijdens een televisietoespraak tijdens de ministerraad. Maduro herinnerde eraan dat zijn voorganger en mentor Hugo Chavez Rusland had gesteund toen het in 2008 de onafhankelijkheid van Zuid-Ossetië erkende tijdens het conflict met Georgië. Hij hekelde ook het optreden van de NAVO en de Verenigde Staten “die Rusland met militaire middelen proberen af te maken”. 

Moskou is een van de belangrijkste bondgenoten van Maduro, wiens herverkiezing in 2018 niet werd erkend door een deel van de internationale gemeenschap. De VS wilden hem zelfs uit zijn macht zetten.

Rusland heeft de voorbije weken in Wit-Rusland duizenden soldaten gestationeerd, die ook Oekraïne zijn binnengevallen. Er zijn ook Russische raketten vanuit het land op Oekraïne afgevuurd. De Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko ontkent wel formeel dat Wit-Russische troepen meevechten aan de zijde van de Russen in Oekraïne. Poetin krijgt met andere woorden meer dan uitgesproken steun van Wit-Rusland. Het land heeft bovendien zondag via een referendum een nieuwe grondwet goedgekeurd die de niet-nucleaire status van het land opheft. Die beslissing betekent dat Rusland kernwapens in het land kan plaatsen.

Tegelijk vonden er maandag op Wit-Russisch grondgebied vredesgesprekken plaats tussen delegaties uit Moskou en Kiev over de beëindiging van het conflict in Oekraïne. Die gesprekken duurden zo’n vijf uur. Binnenkort zal er nieuw overleg plaatsvinden.

India heeft de Russische inval in Oekraïne nog niet veroordeeld en heeft ook geen sancties opgelegd, tot groot ongenoegen van de VS en andere Westerse landen. India en Rusland hebben nauwe banden sinds het Sovjettijdperk. Het land is ook op strategisch vlak sterk verbonden met Rusland, aangezien een groot deel van de militaire hardware uit Rusland komt. Volgens premier Modi is het de prioriteit van de regering om de duizenden Indiërs in Oekraïne, vooral studenten, in veiligheid te brengen.

Wat als... een kernbom op Brussel valt? “Ik vermoed een revival van de schuilkelder” (+)

INTERVIEW. Bluft Poetin over het inzetten van kernwapens? “Een kat in het nauw maakt rare sprongen” (+)