Spreidstand tussen Rusland en het Westen: waarom het stil blijft in Afrika over de oorlog in Oekraïne

Nu Rusland zijn oorlog tegen Oekraïne voortzet, raakt de Russische president Poetin steeds meer geïsoleerd door strenge Internationale sancties en scherpe veroordelingen van verschillende landen en organisaties. Maar vanuit het Afrikaanse continent blijft het opvallend stil.

Enkel Kenia haalde vorige week tijdens de VN-Veiligheidsraad scherp uit naar Rusland. De Keniaanse VN-ambassadeur zei dat de Russische president "de diplomatie verwierp ten gunste van militair geweld", dat hij "de internationale norm van multilateralisme op zijn sterfbed heeft gelegd".  

Ghana en Gabon maakten ook opmerkingen over Rusland in de VN-Veiligheidsraad, maar ze reageerden minder scherp. Ze sloten zich wel aan bij de resolutie die Rusland veroordeelt. De Afrikaanse Unie heeft enkel "extreme bezorgdheid" geuit over de situatie. Maar scherpe kritiek kwam er niet.

Zuid-Afrika, dat samen met Rusland, Brazilië, India en China bij de BRIC-landen hoort, de vijf "opkomende economieën", heeft Poetin opgeroepen om zijn troepen terug te trekken, maar zei ook nog hoop te koesteren voor een diplomatieke oplossing. De economische grootmacht van Afrika veroordeelde Rusland, maar minder scherp dan Kenia. 

Ook tijdens de spoedzitting van de VN-Veiligheidsraad gisteren kwam weinig reactie uit Afrikaanse hoek. Kenia benadrukte deze keer het onnodig humanitaire lijden en sprak zijn spijt uit over het toenemende aantal slachtoffers. Het land veroordeelde daarnaast het racisme waarmee Afrikanen en mensen van Afrikaanse afkomst te maken krijgen als ze Oekraïne willen ontvluchten. Het vroeg Europa dit onmiddellijk te laten stoppen. Ook Ghana en Gabon spraken opnieuw hun bezorgdheid uit over de situatie in Rusland en Oekraïne.

Geen enkel Afrikaanse land heeft de oorlog van Poetin in Oekraïne verdedigd. Maar de leider van de militaire junta in Soedan leidde wel een delegatie naar Moskou om de banden tussen beide landen aan te halen, net op de dag dat Poetin Oekraïne binnenviel.

Afrika bevindt zich in een moeilijke positie tussen Rusland en het Westen. In landen als Mali, Soedan, Mozambique, Libië, de Centraal-Afrikaanse Republiek is Rusland zich steeds meer gaan integreren. Vaak staat Poetin deze Afrikaanse landen militair bij in hun strijd tegen rebellen of islamistische militanten.

Maar volgens experts is er ook nog een andere aanwezigheid van de Russen in Afrika. Zo zou Rusland op een niet transparante manier de veiligheid van een aantal Afrikaanse regeringen steunen door trainingen en inlichtingen aan te bieden. Ook zouden Russische huurlingen betrokken zijn bij lokale conflicten.

Zo werd een week voor de inval van Rusland in Oekraïne opnieuw duidelijk hoe de banden in Afrika aan het verschuiven zijn. Frankrijk, Canada en meer dan 10 andere Europese landen, waaronder België, trokken zich militair terug uit Mali. De Malinese kolonel en woordvoerder van de Malinese junta, Abdoulaye Maïga, bevestigde in een interview met France24 dat zijn land eerder een militaire samenwerkingsovereenkomsten met Rusland had ondertekend.

Bovendien zou de Malinese junta onder meer samenwerken met Russische privémilities, met name de omstreden Wagner Group. Maar dat heeft de kolonel ontkend.

Dat Rusland en Afrika nauwere banden onderhouden, bleek ook uit de eerste top van Rusland en Afrika die al in 2019 in de Zuid-Russische stad Sochi werd gehouden. Er waren afgevaardigden uit meer dan 50 Afrikaanse landen, onder wie 43 staatshoofden. Poetin beloofde toen handel en investeringen te stimuleren.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 tot zo’n tien jaar geleden, stonden nauwe relaties met Afrika niet bovenaan de agenda van Rusland. Maar in 2014 met de annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim en de internationale sancties die daarop volgden, verslechterden de relaties van Rusland met de VS en de Europese Unie.

Poetin ging op zoek naar nieuwe bondgenoten. Professor aan universiteit in Zuid-Afrika, Irina Filatova, zei aan BBC dat "de belangrijkste taak van Rusland in Afrika was om de westerse invloed in diskrediet te brengen". Rusland wilde laten zien dat de "Europeanen er bijvoorbeeld niet in zijn geslaagd om de jihadistische dreiging in de Sahel in te dammen".

Daarnaast is Afrika een grote afzetmarkt geworden voor Russische wapens. De belangrijkste importeurs zijn Algerije en Egypte, maar er zijn ook nieuwe markten bijgekomen in Nigeria, Tanzania en Kameroen. Bijna de helft van alle wapens die Afrika binnenkomen, komen uit Rusland, volgens de nationale wapenexportorganisatie van Rusland.

Maar Afrika heeft ook banden met Oekraïne. Zo wonen duizenden Afrikaanse studenten in het land. De Afrikaanse landen met de meeste studenten in Oekraïne zijn Marokko (8.000), Nigeria (4.000) en Egypte (3.500), volgens een rapport van Quarts. De banden tussen Oekraïne en Afrika dateren uit het Sovjettijdperk. Er wonen en werken ook heel wat Afrikanen in Oekraïne. Onder andere Nigeria is gestart met het evacueren van zijn Nigeriaanse burgers via Roemenië.

De invloed van Rusland groeit in Afrika, maar blijft nog steeds kleiner dan de impact van de VS, de EU en China, traditioneel een bondgenoot van Rusland. Toch lijken de nauwere banden met Rusland een rol te spelen bij het uitblijven van collectieve scherpe veroordeling uit Afrika. Daarnaast stellen verschillende Afrikaanse landen zich de vraag waarom er niet evenveel aandacht ging naar de dramatische problemen en conflicten in hun regio.

Als tijdens de oorlog die Rusland in Oekraïne voert, verschillende Afrikaanse landen een neutrale houding tegenover Rusland blijven aannemen, is dat positief voor Poetin. Je zou kunnen zeggen dat de inspanningen van de Russen in Afrika van de afgelopen jaren hun vruchten hebben afgeworpen. Dat is alvast waar Poetin op hoopt.