Hoe groot is de kans op een Russische kernaanval in Oekraïne? En wat kunnen de Amerikanen doen?

Over welk kernarsenaal beschikken de Russen?

Op dit ogenblik beschikt Rusland volgens de gerenommeerde Federation of American Scientists over 5.977 kernwapens, waarvan er 1.588 strategisch ontplooid zijn. Die staan met andere woorden klaar om gebruikt te worden op drie verschillende manieren: via onderzeeërs, intercontinentale raketten en bommenwerpers – de zogenaamde nucleaire triade. Rusland beschikt wereldwijd over het grootste aantal kernwapens. Tot nu toe heeft het die nooit gebruikt. Wel zijn er al honderden testen gebeurd.

Het aantal maakt op zich niet zoveel uit. Door de enorme kracht kan één zo’n bom al onherstelbare schade aanrichten. “Om een voorbeeld te geven: het droppen van een atoombom op het hoofdkwartier van de NAVO in Brussel zou meteen een half miljoen slachtoffers maken en nog eens een half miljoen gewonden”, zegt Tom Sauer, professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen.

 Er zitten nu bommen van 800 kiloton in het arsenaal, dertig keer krachtiger dan de atoombommen die in 1945 door de Verenigde Staten gedropt werden op het Japanse Hiroshima en Nagasaki, en die toen 200.000 slachtoffers maakten. De krachtigste atoombom, de Tsar Bomba, werd zestig jaar geleden ontwikkeld door Rusland en had een kracht van 50 megaton, nog eens zestig keer meer dus. Maar door zijn gewicht – 27 ton – was deze onbruikbaar.

Wat kunnen de Amerikanen doen en waaruit bestaat hun arsenaal?

De Amerikanen beschikken momenteel over 5.428 nucleaire wapens, waarvan er 1.644 strategisch ontplooid zijn – het is een publiek geheim dat er op de luchtmachtbasis in Kleine-Brogel ook twintig liggen. De VS hebben er dus iets minder dan de Russen. En veel minder dan eind jaren zestig, toen het over meer dan 30.000 kernwapens beschikte. In de toenmalige Sovjet-Unie hadden ze er in de jaren tachtig zelfs 40.000. Maar toen werden er verdragen afgesloten om de voorraad kernwapens af te bouwen.

Het was ook een zinloze bezigheid. “Uit studies blijkt dat met het gebruik van amper honderd nucleaire wapens de aarde al onleefbaar zou worden”, zegt Sauer. Of je de planeet nu één of honderd keer kunt vernielen, is eerder een theoretische discussie. Ondanks vele pogingen met onder andere een rakettenschild is er tot nog toe geen waterdicht systeem om een land te beschermen tegen een nucleaire aanval met intercontinentale raketten.

Zijn er nog andere kernmachten?

Naast de Verenigde Staten en Rusland – zij hebben samen meer dan negentig procent van het volledige kernwapenarsenaal – zijn er nog zeven andere landen met kernwapens: China, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Pakistan, India, Israël en Noord-Korea. In principe komen daar geen meer bij, aangezien alle andere landen hierover een akkoord hebben afgesloten.

In de loop der jaren werd duidelijk dat kernwapens in principe enkel een strategisch effect hebben, belichaamd in de zogenaamde MAD-doctrine. Zowel de VS als de toenmalige Sovjet-Unie begrepen tijdens de Koude Oorlog dat ze over zoveel kernwapens beschikten dat bij het gebruik ervan door een van beide er snel een reactie zou volgen van het andere land. Zo’n escalatie zou leiden tot de vernietiging van onze planeet.

Hoe wordt zo’n kernwapen geactiveerd en hoelang duurt het?

De nucleaire voetbal, een koffertje met de codes voor het lanceren van de raketten met nucleaire wapens, wordt altijd meegedragen met de Amerikaanse president. Het is hij en hij alleen die beslist. Dat geldt trouwens ook voor Rusland, alhoewel daar ook de minister van Defensie en de stafchef van het leger de codes kunnen gebruiken. “Van het moment van het beslissen van een kernaanval tot de raket uiteindelijk geland is, zit er ongeveer een halfuur. Een beslissing is onherroepelijk: zo’n raket kan dus niet meer teruggeroepen worden”, zegt Sauer. 

Deze korte lijnen – ook bij de andere kernmachten – zorgen er enerzijds voor dat er slechts weinigen het knopje kunnen bedienen en dat dit snel kan gebeuren. Maar anderzijds ligt het lot van de hele wereld wel in handen van een handvol wereldleiders. “Men gaat ervan uit dat er altijd rationele personen beslissingen nemen, maar de geschiedenis heeft uitgewezen dat dit niet altijd het geval was”, zegt Sauer.

Hoe groot is de kans op zo’n kernaanval?

Het Witte Huis en tal van specialisten zijn er gerust op: Poetin zal deze stap niet zetten, ondanks de dreigende toon. Het zou zelfmoord zijn. “Maar ik ben daar niet helemaal zeker van”, zegt Sauer. “Men heeft Poetin altijd onderschat, onder andere bij de inval in Oekraïne: dat zou hij toch ook nooit doen? Wat als hij nu toch beslist om een atoombom te gebruiken voor een aanval op Kiev of op het westen van Oekraïne, waar wapens geleverd worden door de NAVO? Nee, de enige uitweg uit deze crisis is overleg en toegevingen aan beide kanten.”

Dat is ook wat Hans Kristensen, directeur van het Nuclear Information Project bij de Federation of American Scientists, zegt bij Vox. “Poetin heeft nu nog eens een volgende stap gezet die de situatie nodeloos escaleert naar wat een directe nucleaire bedreiging genoemd kan worden. De fog of war zorgt soms voor vreemde wendingen die ons naar een pad leiden dat we ons een week geleden niet hadden kunnen voorstellen.”