"We veroordelen de inval in Oekraïne, maar...": of hoe extreemrechts en extreemlinks elkaar tegenkomen
Blijkbaar hebben extreemrechtse en extreemlinkse partijen enige moeite om de inval in Oekraïne ondubbelzinnig te veroordelen. Ze waarschuwen voor al te straffe taal tegen Rusland, beschuldigen het Westen of zeggen dat Rusland in het verdomhoekje zit. Partijen die meestal diametraal tegenover elkaar staan, blijken zich ineens in hetzelfde kamp te vinden als het over Rusland gaat. Een verhaal van "bien étonnés de se trouver ensemble", of is er meer aan de hand?
Eerder deze week onthielden zowel Vlaams Belang als de PVDA zich bij de stemming in het Europees Parlement die de Russische inval in Oekraïne veroordeelt.
Op de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel, wees Kamerlid Nabil Boukili (PVDA) onder meer de NAVO en de Verenigde Staten aan als medeschuldigen, nadat hij - toegegeven - de inval had veroordeeld.
Deze week waarschuwde Kamerlid Annick Ponthier (Vlaams Belang) ervoor de spanning niet te laten oplopen, hoewel ze de Russische inval inderdaad ook veroordeelt. Sancties tegen Rusland kunnen voor Vlaams Belang, maar dan wel "slimme" sancties, waar Vlaanderen geen last van heeft.
Vlaams Belang, dat meestal niet verlegen zit om provocerende uitspraken, werpt zich vandaag op als vredesduif. Rechts-nationalisten als pleitbezorger van de-escalatie en humanitaire hulp, klinkt het bij partijvoorzitter Tom Van Grieken. Hij noemt de Oekraïeners "een moedig volk".
Enkele weken geleden bestempelde partijkopstuk en Vlaams Parlementslid Filip Dewinter Rusland als bondgenoot, toen hij naast de Russische consul-generaal poseerde.
In Frankrijk heeft presidentskandidate Marine Le Pen van het radicaal-rechtse Rassemblement National een verleden met Rusland. Tijdens de campagne voor de vorige presidentsverkiezingen bracht ze zelfs een bezoekje aan president Vladimir Poetin, in maart 2017.
Haar vader en voorganger aan het hoofd van het Front National onderhield ook goede relaties met Moskou, meer bepaald met de extreemrechtse leider Vladimir Zjirinovski. In het verleden hebben Russische banken trouwens leningen gegeven aan de partij van Le Pen.
Vandaag laat Marine Le Pen zich liever niet zien in het Kremlin en pleit ze voor diplomatie. De invasie is "onverdedigbaar", zegt ze.
In Nederland heeft Thierry Baudet van het rechtspopulistische Forum voor Democratie president Poetin vorige maand nog omschreven als "een prachtige vent".
"Het is allemaal niet zo zwart-wit", stelt Thierry Baudet vandaag. Nu omschrijft hij Poetin wel als "een geslepen dictator", maar Rusland is "niet het absolute kwaad" en het Westen "heeft kilo's boter op het hoofd".
Vanwaar die ongemakkelijke positiewissels? "Partijen als Vlaams Belang of Rassemblement National hebben in de eerste plaats een nationalistische agenda", legt Steven Van Hecke uit, professor Europese politiek aan de KU Leuven. "Nationalisten hebben het niet zo voor Europa als superstaat, maar zoeken hun heil liever in echte natiestaten zoals Rusland."
Dan maar de klemtoon leggen op de-escalatie in plaats van de Russische invasie ondubbelzinnig te veroordelen, dus.
Nationalisten hebben het niet zo voor Europa als superstaat, maar zoeken hun heil liever in echte natiestaten zoals Rusland
Aan de linkerzijde zie je iets gelijkaardigs. "We veroordelen de aanval van Poetin, maar dat wil toch niet zeggen dat er geen debat meer mag zijn over het Belgisch buitenlands beleid", zei Europees Parlementslid Marc Botenga (PVDA) gisteren op Radio 1.
Botenga vindt de Europese resolutie die de inval in Oekraïne veroordeelt, "dubbelzinnig".
Voor het sociaal-economische kijken partijen als de PVDA met heimwee terug naar de Sovjet-Unie
"Partijen als de PVDA hebben een pacifistische agenda, maar ook een sociaal-economische agenda", duidt Steven Van Hecke. "Voor dat laatste kijken ze vaak met heimwee terug naar het Sovjet-communisme, waar respect voor de arbeidersklasse hoog in het vaandel werd gevoerd en waar men niets moest hebben van het marktkapitalisme. Al kan je je afvragen of het Russische casinokapitalisme van vandaag niet erger is dan dat marktkapitalisme."
"Poetin heeft heimwee naar een deel van het Sovjet-communisme, maar alleen naar het Sovjet-rijk. Naar het sociaal-economische model van de Sovjet-Unie verlangt hij niet. Integendeel, de gewone Rus is wellicht nog nooit zo arm geweest als vandaag."
Zit de PVDA in een soort spreidstand als ze een positie moet innemen? "Je ziet dat ook bij andere extreemlinkse partijen in Europa. In Frankrijk bijvoorbeeld, naar aanleiding van de presidentsverkiezingen", zegt Van Hecke. Zo toonde presidentskandidaat Jean-Luc Mélenchon enig begrip voor Rusland, dat troepen naar de grens met Oekraïne stuurde. Vandaag ontkent de leider van La France Insoumise dat hij pro-Kremlin is.
Twee breuklijnen die elkaar kruisen, waardoor je op het eerste zicht rare allianties krijgt
"Eigenlijk hebben we hier twee breuklijnen die elkaar kruisen, waardoor je op het eerste zicht rare allianties krijgt", concludeert Steven Van Hecke. "Van nature zijn radicale partijen dogmatischer. Bovendien hebben ze vaak het voordeel dat ze in de oppositie zitten. Ze profileren zich graag als principieel en kunnen dus moeilijker een bocht inzetten. Zo heeft de PVDA moeite om afstand te nemen van China, en hetzelfde kan je zeggen van de houding van Vlaams Belang destijds tegenover de Griekse fascisten van Gouden Dageraad."
"Voor mij toont dat vooral aan dat ze niet bereid zijn om te vervellen tot beleidspartijen", zegt Van Hecke. "Ze blijven alles bekijken vanuit hun eigen invalshoek, Vlaams Belang vanuit een nationalistische hoek, de PVDA vanuit een sociaal-economische. Al kan dat natuurlijk ook een strategie zijn."
Het kan ook anders. Zo lijkt Matteo Salvini zijn vroegere sympathieën voor de Russische president Poetin helemaal te hebben afgezworen. Vorige week ging hij zelfs bloemen neerleggen en voor vrede bidden aan de Oekraïense ambassade in Rome. "Zijn rechtse Lega-partij maakt deel uit van de Italiaanse regering", stipt Steven Van Hecke aan.