‘Ik vrees dat Rusland er nu over gaat walsen’: professor David Criekemans

De oorlog in Oekraïne is een week bezig. Een blitzkrieg voor Poetin werd het niet, maar stilaan boeken de Russen winst. Na een driedaagse belegering is Cherson, een havenstad van 290.000 inwoners aan de Zwarte Zee, in Russische handen gevallen. Ook andere steden in Zuid-Oekraïne, zoals Marioepol, raken stilaan helemaal ingesloten. “Rusland heeft zich tot nu toe ingehouden”, zegt professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen). “Ik vrees dat ze nu erover gaan walsen.” 

Hoe belangrijk is die verovering van Cherson?

“Het is een belangrijke havenstad, die bovendien aan de monding van de 2.000 kilometer lange rivier de Dnjepr ligt. Van daaruit kan Rusland het oosten van Oekraïne consolideren, en dat lijkt hun bedoeling te zijn.”

Cherson zat enkele dagen zonder voedsel. In Marioepol zouden ze, in putje winter, nu zonder water, verwarming of stroom zitten. Volgens de burgemeester stevent men er af op een humanitaire crisis. Is dat nu de tactiek?

“Ik denk inderdaad dat ze stad per stad alles gaan uitroken. Je ziet nu ook al dat er meer burgerdoelwitten geraakt worden. Ik vrees dat we de komende dagen ook forsere militaire wapens gaan zien. Poetin is daarmee niet aan zijn proefstuk toe. Wat in Grozny gebeurde (de VN noemden de Tsjetsjeense hoofdstad in 2003 de ‘meest vernietigde stad ter wereld’, JL), dat kunnen we nu mogelijk ook voorgeschoteld krijgen. We moeten ons nu mentaal voorbereiden op beelden die we niet willen zien.”

Waar trekken de Russen na Cherson en Marioepol naartoe, denkt u? 

“Eenmaal ze ten oosten van de Dnjepr alles geconsolideerd hebben, komt stilaan Novorossija (Nieuw-Rusland) in zicht. Dat is het gebied dat vroeger tot het tsarenrijk behoorde en dat de separatisten in 2014 probeerden te veroveren.

“Daarnaast gaan we mogelijk een belegering van Kiev krijgen. Ik vrees dat dat langs drie kanten zal gebeuren. Vanuit het oosten, het westen én het noorden, want de troepen vanuit Wit-Rusland moeten daar nog bij komen. Daar kunnen we nu nog weinig aan doen. We zitten in een volgende versnelling.”

Hoe kijkt u naar de sancties die het westen heeft uitgeroepen?

“Ik begrijp dat er sancties moesten komen, omdat Poetin nu eenmaal onverwachts voor het worstcasescenario koos en ook Kiev bombardeerde. Maar we moeten wel beseffen dat die sancties een potentiële financiële atoombom kunnen zijn, die onbedoelde neveneffecten kan hebben.”

Over welke onbedoelde neveneffecten spreekt u dan? 

“Het is altijd opletten met historische vergelijkingen, maar het loont de moeite om eens terug te denken aan Pearl Harbour. Vijf maanden daarvoor hadden de Amerikanen de Nederlanders gedwongen om in Indonesië een olieboycot af te sluiten. Dan begon de klok te tikken voor Japan. Die zagen hun olievoorraad krimpen, de radicalen haalden er de overmacht, en men nam de vlucht vooruit. Nu heeft het Westen ook de oorlogskas van Rusland voor een deel afgesloten. Het Kremlin denkt nu: onze middelen zijn beperkt, dus moeten we dat zo snel mogelijk compenseren met territoriale annexaties.”

Moeten we dan ook geen wapens meer leveren?

“Jawel, maar we moeten stoppen met de aankondigingspolitiek. Laat ons samen afspreken om niet-humanitaire hulp, zoals ik het noem, te blijven sturen, maar zonder dat steeds openlijk te verkondigen zoals dat nu gebeurt. Blijkbaar zijn de Europese regeringen niet in staat om strategisch te denken. De veiligheid van ons NAVO-territorium staat nu echt op het spel. Ik zag in de laatste uren berichten dat de Poolse regering haar bevolking wil bewapenen om in Oekraïne te vechten. Zo loopt het echt verkeerd af. Beseffen we wel waarmee we bezig zijn? Want als we heel de tijd een nieuwe wereldoorlog zitten aan te kondigen, dan vinden we heus wel een manier om daar te geraken.”

Wat moet er dan wel gebeuren?

“We moeten echt beginnen denken om the long game te spelen. Zoals het er nu naar uitziet, gaan we mogelijk naar een tweedeling van Oekraïne, waarbij het oosten in Russische handen komt. Het lijkt me realistisch om dan te gaan nadenken of dat voor ons tijdelijk aanvaardbaar is. Ik zeg tijdelijk, want we willen ook geen Chamberlain zijn (de voormalige Britse premier die het op een akkoordje met Hitler wou gooien om de oorlog te vermijden, JL). Er zijn duidelijke indicaties dat ook de Russischsprekenden uit het oosten niet op Poetin zitten te wachten. De kans is dus groot dat dat gebied, zelfs mochten de Russen het in handen krijgen, nooit levensvatbaar wordt voor Poetin.

“Intussen moeten we bepaalde diplomatieke kanalen openhouden, zoals de ambassade in Rusland. We moeten het ook mogelijk maken dat mensen naar huis kunnen en de Russen die in ons land betalingsproblemen hebben uit de nood helpen. Zo stuur je het juiste signaal naar Rusland: dat we niet in oorlog zijn met het Russische volk. Want anders dreig je de Russische bevolking tegen je te krijgen, en het land helemaal richting China te duwen. Er zijn dus erg veel factoren die we nu tegelijk moeten overwegen.”