Russen veroveren grootste kerncentrale van Europa na zware gevechten en brand: “Europa, word wakker”

Volgens Oekraïne vielen Russische troepen de kerncentrale in het zuidoosten van Oekraïne vrijdag in de vroege ochtend aan, nadat ze de afgelopen dagen een opmars hadden gemaakt richting het complex. Op beelden van eerder deze week was te zien hoe burgers en Oekraïense soldaten in de buurt barricades hadden opgeworpen om de Russen tegen te houden. Maar zij slaagden erin die barricades te doorbreken en rukten verder op.

Eerder wisten de Russische troepen ook al de oude Tsjernobyl-centrale in te nemen, zo’n 100 kilometer ten noorden van Kiev. Oekraïne telt in totaal vier operationele kerncentrales, die samen goed zijn voor ongeveer de helft van de nationale stroomvoorziening.

Donderdag voerden de Russische troepen de strijd op om de kerncentrale van Zaporizja te veroveren, waarschuwden Oekraïense functionarissen. Ze slaagden er eerst in de nabijgelegen stad Energodar binnen te komen. In die stad wonen veel werknemers van de centrale. 

Later op de dag meldde de burgemeester van Energodar dat nóg een colonne Russische soldaten zich had gemengd in de strijd om de stad. “Er klinken luide schoten”, zei hij. De berichten over de gevechten rondom Energodar leidden tot een reactie van VN-atoomwaakhond IAEA, die Russische en Oekraïense troepen opriep om niet te vechten in het gebied rondom de kerncentrale.

Afgelopen nacht ontstond er dan brand in de grootste kerncentrale van Europa. De burgemeester van Energodar meldde in een video op Facebook dat het vuur ontstond na een aanval van Russische grondtroepen. De Russen ontkennen dat, volgens Moskou ligt de schuld van de brand “bij Oekraïne zelf”. 

Het vuur kon uiteindelijk vrijdagochtend geblust worden. De Oekraïense autoriteiten melden dat de brandweer om 06.20 uur (lokale tijd) de brand meester was, nadat de hulpdiensten door aanhoudende beschietingen en tegenwerking van Russische soldaten pas vanaf 05.20 uur in staat waren het complex te bereiken. 

De controle over de kerncentrale is inmiddels dus in handen van de Russen.

De brand zou concreet een opleidingsgebouw en een laboratorium hebben getroffen en geen onderdeel van de reactoren. Het gebouw bevindt zich wel op de site van de kerncentrale. Essentiële onderdelen van de kerncentrale zouden onaangetast zijn gebleven. Er is ook geen verhoogde radioactieve straling gemeten en aanwezig personeel houdt de situatie in de gaten. 

Bij beschietingen zouden zeker twee mensen gewond zijn geraakt. Het gaat om veiligheidspersoneel van de centrale, niet om operatoren of technici.

De Oekraïense nucleaire regulator meldde afgelopen nacht al aan het Internationaal Atoomenergieagentschap IAEA dat er géén verandering in de stralingsniveaus werd gerapporteerd op de site van de Zaporizja-kerncentrale. Ook de Amerikaanse autoriteiten bevestigden op basis van de beschikbare informatie dat er vooralsnog geen radioactieve straling is vrijgekomen. IAEA-directeur Rafael Mariano Grossi stelde in een eerste reactie dat hij “diep bezorgd” is over de situatie en de Oekraïense premier Denys Sjmygal verzocht heeft nauw contact te houden met de exploitant van de kerncentrale.

De Oekraïense president Zelenski heeft Moskou in een reactie op de beschietingen van de kerncentrale van Zaporizja beschuldigd van “nucleaire terreur”. Poetin wil de kernramp van Tsjernobyl “herhalen”, zo verklaarde hij in een nachtelijke videoboodschap. “Geen enkel land buiten Rusland heeft ooit nucleaire centrales beschoten”, zei Zelenski. “Dit is de eerste keer in onze geschiedenis, de eerste keer voor de mensheid.” Hij vraagt Europa “wakker te worden”. “Als er een explosie is, betekent dat het einde van Europa.”

In de uren na het uitbreken van de brand sprak Zelenski onder meer met de Amerikaanse president Joe Biden en de Britse premier Boris Johnson, die beiden opriepen tot een staakt-het-vuren. Volgens Johnson kunnen “de roekeloze acties van Russisch president Vladimir Poetin een directe bedreiging vormen voor de veiligheid van heel Europa”. Hij wil volgens de BBC dat de VN-Veiligheidsraad snel bij elkaar komt in een spoedzitting.

De directeur van het IAEA wil intussen zélf naar Tsjernobyl gaan om er met Rusland en Oekraïne te praten over een kader rond nucleaire veiligheid, zei hij later vrijdagochtend tijdens een persconferentie. Grossi bevestigde nog eens dat er geen radioactieve straling vrijgekomen is. “We staan in permanent contact met de Oekraïense regulator en met de operator van de kerncentrale”, klonk het ook. De situatie in de kerncentrale blijft vogens Grossi wel “extreem gepannen”. 

Grossi benadrukt dat de hele wereld het eens is over de principes rond nucleaire veiligheid. Maar dat vorige nacht een van de belangrijkste principes, het waken over de fysieke integriteit van de centrales, geschonden werd. 

“We zijn blij dat er geen straling vrijgekomen is en dat de integriteit van de reactors niet geraakt werd. Maar woorden moeten iets betekenen. Voor het AIEA is het daarom tijd voor actie. We moeten iets doen. Oekraïne heeft onmiddellijke steun gevraagd. Het IAEA moet ter plaatse gaan, en ik zal zelf als eerste gaan”, aldus Grossi, die benadrukte dat zijn inititatief “niets te maken heeft met het politieke aspect van deze situatie”. “Maar de risico’s zijn voor iedereen te groot als dit voortduurt.”

De kerncentrale van Zaporizja telt dus zes reactoren, waarvan er momenteel één (reactor 4) operationeel is aan 60 procent van de capaciteit, legde hij nog uit. Reactor 1 is in onderhoud, reactoren 2 en 3 in veilige shutdownmodus en reactoren 5 en 6 in reserve.

De Amerikaanse minister van Energie, Jennifer Granholm, heeft naar aanleiding van het incident een “nucleair noodteam” ingeschakeld om de situatie rond Zaporizja in de gaten te houden. Op Twitter schrijft Granholm dat de reactoren van de grootste kerncentrale van Europa goed zijn beschermd dankzij “robuuste constructies”. De reactoren zouden volgens Granholm inmiddels veilig zijn uitgeschakeld. Ook zij stelt dat “de roekeloze Russische militaire operatie” in het gebied moet stoppen.

De beschietingen van de centrale door het Russische leger en de brand maken vooral heel wat emoties los. Wereldleiders beschuldigen Rusland ervan de veiligheid van Europa in gevaar te hebben gebracht. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmitro Koeleba, schreef in de loop van de nacht op Twitter dat een eventuele ontploffing van de kerncentrale “tien keer groter zal zijn dan Tsjernobyl”, verwijzend naar de in 1986 ontplofte kerncentrale die inmiddels dus ook al door de Russische troepen veroverd werd.

De aanval op de Oekraïense kerncentrale bewijst de “roekeloosheid” van de Russische oorlog in Oekraïne, echode ook de secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, vrijdag na aankomst bij het hoofdkwartier in Brussel. De ministers van Buitenlandse Zaken van de dertig NAVO-landen zijn vrijdag bijeen voor overleg over de oorlog in Oekraïne. In een korte verklaring voor de vergadering veroordeelde Stoltenberg ook de Russische aanvallen op burgers. “Dit moet stoppen. Rusland moet zijn troepen terugtrekken.”