De directeur van het Internationaal Atoomagentschap geeft uitleg over de situatie in Oekraïne
AFP or licensors

Na Tsjernobyl ligt opnieuw kerncentrale in de vuurlinie in Oekraïne: hoeveel heeft het land er en dreigt gevaar?

Na de strijd rond de vroegere kerncentrale van Tsjernobyl vorige week, is nu de grootste kerncentrale van Europa in Zaporozje gewapenderhand ingenomen door de Russen. Bij de strijd brak in een van de bijgebouwen zelfs brand uit. Welke andere Oekraïense kerncentrales liggen in de buurt van het front? En dreigt gevaar?

Afgelopen nacht is brand uitgebroken op het terrein van de kerncentrale Zaporozje bij Enerhodar in Oekraïne. De brand woedde in een opleidingsgebouw op zo'n 150 meter van de kernreactoren en bedreigde de reactoren zelf niet. De brandweer mocht eerst niet ingrijpen omdat de kerncentrale onder vuur lag, maar kreeg uiteindelijk toch toegang om te blussen en kreeg de vlammen onder controle.

Beelden van aan de kerncentrale:

Videospeler inladen...

Er zou geen gevaar zijn voor verhoogde straling, maar geruststellend klinkt het uiteraard niet dat weer gevochten wordt rond een kerncentrale. Vorige week werd strijd geleverd in de omgeving van de verwoeste centrale van Tsjernobyl waar in 1986 een kernramp was.

Bij de strijd is toen een beetje radioactiviteit vrijgekomen. Wellicht zijn er kogels in radioactieve grond terechtgekomen en is er daarbij radioactiviteit in de lucht beland. Het gaat om heel lage hoeveelheden radioactiviteit waar we ons niet meteen zorgen over moeten maken. De omgeving van die centrale is intussen in Russische handen.

Vuurgevechten in de omgeving van nucleaire sites zijn natuurlijk niet zonder gevaar. "Een ongeluk zit in een klein hoekje", zegt Rudi Vranckx vanuit Oekraïne daarover. "Zo’n centrale is uiteraard niet gebouwd voor in oorlogsgebied. Het is een groot risico van de Russische president Poetin, daar kun je niet om heen. Hoe je het ook draait of keert."

Beluister hier het gesprek met Vranckx in "De ochtend":

In tegenstelling tot de licht verhoogde waarden in Tsjernobyl, is er in Zaporozje bij Enerhodar geen verhoging van de radioactiviteit. Dat zegt Klaas van der Meer, radioloog bij het nucleair kenniscentrum in Mol. "We hebben meetnetwerken voor radioactiviteit in heel Europa, ook in Oekraïne. We  kunnen dat dus van hier uit opvolgen. Zelfs al zou het netwerk in Oekraïne uitvallen, dan kunnen we blijven volgen via de buurlanden."

De kans dat de reactoren zelf beschadigd raken door de gevechten, lijkt volgens experts niet zo groot. "Het gaat om dezelfde soort die wij in Doel en Tihange hebben, de betonnen koepel is ontworpen tegen een vliegtuigongeval", zegt Eric van Walle, directeur-generaal van het kenniscentrum in Mol. "Zolang er geen gerichte aanval is met zware bommen, kan de koepel het normaal wel doorstaan."

De betonnen koepel is ontworpen tegen een vliegtuigongeval

Eric van Walle, directeur-generaal van het nucleair kenniscentrum in Mol

De kans dat de reactoren zelf beschadigd raken door de gevechten, acht ook Vranckx niet zo groot. "De reactoren zelf zijn goed beschermd, maar het gaat vooral om de omliggende systemen en de afkoelingsinstallaties. Als de elektriciteitstoevoer afgesneden wordt, als de generatoren niet werken, als de dammen beschadigd zijn die het water van de Dnjepr tot daar moeten brengen, dan krijg je het risico op een meltdown."

Van Walle vermoedt dat de Russen er alles gaan aan doen om dat scenario te vermijden en die koelsystemen te laten werken. "De Russen kennen die centrales heel goed", legt hij uit. "Het zijn centrales van Russische makelij. Ik vermoed niet dat de Russen van plan zijn om de koelsystemen uit te zetten. 5 van de 6 reactoren zouden trouwens stil liggen (en uiteraard nog gekoeld worden), de zesde draait op een verminderd vermogen."

Bekijk hier het gesprek met Klaas van der Meer en Eric van Walle in onze VRT NWS Live:

Videospeler inladen...

Kernenergie is erg belangrijk voor de elektriciteitsvoorziening van Oekraïne. Er zijn alles samen 21 reactoren verdeeld over 5 kerncentrales. Volgens het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) zijn er 15 reactoren in werkende staat. De vier reactoren van Tsjernobyl in Pripjat zijn definitief gesloten. Er zijn ook nog twee reactoren in aanbouw naast twee functionerende reactoren bij Chmelnitski (Netisjin) in West-Oekraïne.

Voorlopig zijn er maar twee kerncentrales in handen gevallen van de Russen. Het gaat om de omgeving rond de vroegere centrale van Tsjernobyl ten noorden van hoofdstad Kiev (zonder impact dus op de elektriciteitsproductie) en sinds vandaag ook de reactoren van Zaporozje in het zuidoosten van het land. Alleen de reactoren van Varasj en Netisjin liggen nog ver van het front. Die in oblast Mikolajiv bij Joezjno-Oekrajinsk ligt iets dichter bij het front. Afwachten of de Russen ook tot daar oprukken.

De Oekraïense president Zelenski reageert verbolgen op de gevechten rond de kerncentrale. Volgens hem gaat het om een daad van nucleair terrorisme. "Als de kerncentrale moet sluiten, dan zou dat vooral een ramp zijn qua bevoorrading voor een groot deel van Oekraïne", zegt Vranckx daarover.

In Zaporozje staan 6 reactoren die goed zijn voor net niet de helft van de elektriciteitsproductie met kernenergie in Oekraïne. Zowat de helft van alle elektriciteit in het land wordt opgewekt met kernenergie. Dus met de centrale van Zaporozje heeft Rusland in een klap een kwart van de elektriciteitsproductie in handen. Het is de Russen vooral daar om te doen.

Dat vermoedt ook Eric van Walle. "Ze wensen ze wellicht in te nemen om controle te hebben over de elektriciteit en dat als drukkingsmiddel gebruiken", legt hij uit. "Het is een wapen tegen de bevolking: veeleer in de zin voor de elektriciteitsbevoorrading."

Ook het Internationaal Atoomagentschap (IAEA), maakt zich zorgen. Directeur Rafael Mariano Grossi laat in een persbericht weten dat hij "diep verontrust" is over de situatie in Zaporozje. Het agentschap staat in nauw contact met de Oekraïense nucleaire regulator. "Ik roep alle partijen op om af te zien van acties die kerncentrales in gevaar kunnen brengen", zegt Grossi.

Het IAEA wil dat Oekraïne en Rusland duidelijke afspraken maken over de kerncentrales en pleit voor een gevechtsvrije zone van 30 kilometer rond nucleaire sites. Grossi benadrukt op een persconferentie dat de hele wereld het eens is over de principes rond nucleaire veiligheid. Maar dat vorige nacht een van de belangrijkste principes, het waken over de fysieke integriteit van de centrales, geschonden werd.

"We zijn blij dat er geen straling vrijgekomen is en dat de integriteit van de reactors niet geraakt werd, maar woorden moeten iets betekenen. Voor het IAEA is het daarom tijd voor actie. We moeten iets doen.  Het IAEA moet ter plaatse gaan, en ik zal zelf als eerste gaan", aldus Grossi. "De risico's zijn voor iedereen te groot als dit voortduurt."

Meest gelezen