Nieuwe wet legt media aan banden in Rusland: tot 15 jaar cel voor "valse informatie", ook geen Facebook en Twitter meer

Media in Rusland die afwijken van het officiële Russische discours  - waarbij Oekraïne de agressor is en Rusland een "demilitarisatie en denazificatie" van Oekraïne uitvoert -  riskeren nu nog zwaardere sancties. Het Russische parlement, de Doema, heeft daarover een nieuw amendement aangenomen. Russische staatsmedia hebben het zelfs niet over een oorlog, maar over een militaire operatie. 

Media die zich bezondigen aan "valse informatie" over de militaire operatie riskeren nu celstraffen tot 15 jaar. Ook buitenlandse journalisten en gewone Russische burgers vallen onder de nieuwe wet. Eerder waren er al zware boetes ingesteld of werden te kritische Russische media offline gehaald. Bovendien zou de nieuwe, nog strengere wet retro-actief werken. 

Een Russische regeringswoordvoerder zei eerder al dat er momenteel "een kolossale stroom van valse meldingen" is. Die wordt volgens Rusland gevoed en aangestuurd door buitenlandse inlichtingendiensten en gecoördineerd door de NAVO.

"Het wordt nog moeilijker om informatie te verspreiden", vertelde Jarron Kamphorst, correspondent in Rusland voor het Nederlandse dagblad Trouw, gisteren in "Nieuwe feiten": "Zo zijn de woorden "offensief", "oorlog" of "invasie" uit den boze.  (...) Volgens de autoriteiten is dit bedoeld om desinformatie tegen te gaan. "

De nieuwe regels zijn een verstrenging van de vorige toestand, waarbij Russische media al boetes tot 50.000 euro riskeerden of afgeschakeld werden als ze te kritisch waren voor het Russische offensief in Oekraïne. Gisteren nog gaven de twee belangrijkste nog onafhankelijke nieuwskanalen in Rusland, het radiostation Echo Moskovy en het tv-station Dosjt, er de brui aan.   

Beluister hier het gesprek van gisteren met de Nederlandse journalist Jarron Kamphorst in "Nieuwe feiten" (toen was nog niet zeker dat de nieuwe, verstrengde wet er effectief zou komen, red.) 

Tegelijk worden buitenlandse kanalen de mond gesnoerd of verder afgesloten. Dat is onder meer het geval voor BBC Russia, waarin de Britse omroep BBC een aanbod in het Russisch brengt. 

De BBC betreurt dit maar wil blijven proberen om nieuws aan te bieden in Rusland: "Toegang tot accurate, onafhankelijke informatie is een fundamenteel mensenrecht dat de mensen in Rusland niet ontzegd mag worden; er zijn elke week miljoenen van hen die BBC News gebruiken. We gaan onze inspanningen voortzetten om BBC News in Rusland en in de rest van de wereld beschikbaar te maken." 

De BBC gaat "het Russische verhaal vanuit Londen oppikken om haar personeel te beschermen", klinkt het. De journalisten blijven voorlopig wel in Moskou. "De veiligheid van onze medewerkers gaat voor alles. We zijn niet bereid om hen bloot te stellen aan vervolging omdat ze gewoon hun job doen", zegt directeur-generaal Tim Davie daarover. De Nederlandse openbare omroep NOS haalt haar medewerker weg uit Rusland. 

"Dit maakt enorm veel indruk", zegt Geert Groot Koerkamp, correspondent voor de VRT in Moskou in "Terzake". "Die wet is aangenomen. Dat is nu een zwaard van Damocles dat boven iedere journalist in Rusland hangt. Wanneer dat zwaard valt en op wie, dat weet niemand. Die onzekerheid is tergend en dat is ook de reden waarom diverse media ervoor gekozen hebben het land te verlaten of niet meer te berichten over de oorlog."

"Wat nu gebeurt is ongekend. Het medialandschap is op een week tijd onherkenbaar veranderd. Niemand had dit een week geleden voor mogelijk gehouden."

Ondertussen is Facebook in Rusland geblokkeerd en de toegang tot Twitter beperkt. Ook andere online media worden aan banden gelegd. Daardoor wordt het steeds moeilijker voor Russische burgers om onafhankelijke informatie te zoeken. Het is niet duidelijk hoeveel Russen de versie van de staatsmedia geloven, maar meer dan bij de oudere bevolking is vooral bij de jongeren die online informatie zoeken meer kans op een kritische houding.

"De nieuwe wet heeft invloed, want er zijn Russen die andere informatie proberen te vinden op andere kanalen. Nu wordt het steeds moeilijker om informatie te vinden buiten de staatsmedia om", zegt Geert Groot Koerkamp.

Rusland heeft nu "fake news" en het verspreiden daarvan dus in een wet gegoten. Tim Verheyden, expert sociale media voor de VRT, zegt dat dit het gevaar aantoont van een wet op fake news. "Rusland kan dat nu net gebruiken om dissidente stemmen te laten zwijgen en alle oppositie uit te schakelen." 

Het komt niet als een verrassing, zegt Verheyden. "De voorbije weken zagen we al dat sociale media in Rusland hun werk deden, zij hadden het over een genocide die Oekraïne instelt tegen de Russische minderheid in het oosten van het land. Het Kremlin zelf gebruikt het woord bevrijding voor de militaire operatie."

Verschillende landen, waaronder ook enkele West-Europese landen, hebben al geprobeerd om een wet te maken om fake news beter te kunnen inperken, maar de situatie in Rusland toont nu het potentiële gevaar daarvan bij bepaalde regimes. In een propaganda-oorlog wordt zwart immers wit, en wit wordt zwart. 

Paul Deltour, de nationaal secretaris van de Vlaamse Vereniging voor Journalisten (VVJ), zegt dat het er niet goed uitziet voor de media in Rusland. "De pers heeft al langer moeite om haar werk te doen in Rusland, maar nu zien we een escalatie," zegt hij in "De wereld vandaag".  

Deltour hoopt wel dat buitenlandse journalisten zich weinig of geen zorgen moeten maken, omdat zij niet het hoofddoel zijn van het Kremlin, "al valt het nog te bezien wat de houding zal zijn." Zo zal moeten blijken wie nog wat kan doen, en of vaste buitenlandse correspondenten in bijvoorbeeld Moskou kunnen blijven. 

De internationale vereniging van journalisten (IFJ) doet wat ze kan, en is zeker niet machteloos, onderstreept Deltour. Er zijn concrete steunacties voor Oekraïense journalisten, financieel ook via het Safety Fund. Anderzijds probeert de IFJ journalisten die in de problemen komen een levenslijn te werpen door hen te helpen weg te komen als zij zich bedreigd voelen. Die hulp geldt overigens ook voor Russische journalisten die het moeilijk zouden hebben om zo vrij mogelijk te werken, want ook zij kunnen in de vuurlijn terechtkomen, benadrukt Deltour. 

Er zijn ook geruchten dat er een "staat van beleg" zou worden afgekondigd: dan zouden de Russische autoriteiten een avondklok kunnen instellen en nog meer middelen hebben om mensen op te pakken of media aan te pakken.