Van pantserwagens tot borstkas van turner uit Rusland: "Z" als symbool van ultra-nationalistische steun voor Poetin

Ooit nog het teken van de gemaskerde held Zorro, voor velen wellicht gewoon de laatste letter van ons Latijns alfabet, maar voor nationalistisch Rusland en aanhangers van de president tegenwoordig hét symbool van het ultra-nationalistisch Poetinisme: de "Z".

Het was op 22 februari dat de eerste Russische tanks het separatistische, oostelijke deel van Oekraïne in reden. Niet bepaald subtiel stond in grote, witte lijnen de letter "Z" op de voertuigen geschilderd. In de dagen en weken die volgden, doken steeds vaker pantserwagens en geschut met dat symbool op. 

Diende de letter een strategisch belang? Niemand die het er echt over eens is. Sommige defensiespecialisten denken bijvoorbeeld dat de Z een afkorting is voor het Russische woord "Zapad" (Запад in het cyrillisch, red.), wat "westen" betekent. Zo zou de "Z" een demarcatie zijn voor troepen die richting het westen van Oekraïne trekken. 

Andere experts suggereren dan weer dat het om de strijdkreet "Za Pobedu!" (за победу!)  gaat, wat zoveel wil zeggen als "voor de overwinning!". In andere kampen klinkt het dat het louter om identificatie van de troepen gaat. De "Z" met een vierkant rond zou voor eenheden uit de Krim staan, terwijl die zonder afbakening uit Rusland komen. Daarnaast duiken er ook eenheden op met een "O", uit Wit-Rusland of met een "X", uit Tsjetsjenië.

Terwijl analisten zich het hoofd breken over de precieze betekenis van de "Z", een letter die in het cyrillische alfabet trouwens niet bestaat (een "z" wordt in het Russisch als "3" geschreven, red.) , adopteren voornamelijk extreemrechtse Poetinaanhangers het ondertussen als een ultranationalistisch symbool. De inval in Oekraïne is officieus ook al "Operatie Z" gedoopt. 

Her en der duikt het symbool op in het Russische straatbeeld: op achterruiten van auto's en bestelwagens, op muren gespoten, als uithangbord boven de straatverlichting in Moskou of zelfs op T-shirts en truien gedrukt. Maria Butina - Russisch parlementslid en in de Verenigde Staten drie jaar geleden veroordeeld als buitenlands agent - zette haar Instagramaccount al vol met foto's van haar en familie in outfits met een witte Z op. 

In Jekatarinenburg werd enkele dagen geleden dan weer een nationalistische flashmob gehouden van jongeren die hun trouw uiten aan "Team Poetin". De video werd in- en uitgeleid door een knalwitte "Z" tegen een vlammende achtergrond. Ook tijdens een pro-Russisch straatprotest in Servië dook het symbool op onder de manifestanten.

In een druk gedeelde tweet waarschuwt Kamil Galeev (Wilson Center), een academicus en journalist die onderzoek doet naar identiteitspolitiek in post-Sovjet-Rusland, dat deze campagne het fascistische gaspedaal volop induwt. Volgens Galeev helpen de autoriteiten ook mee het symbool via opgezette propagandakanalen te verspreiden. 

De campagne werpt hoe dan ook al zijn controversiële vruchten af. De Russische gymnast Ivan Koeljak riskeert een lange schorsing nadat hij op het podium van een wereldbekerwedstrijd een met tape aangebrachte "Z" op zijn borst had getoond. Alsof dat nog niet controversieel genoeg was: twee treden hoger stond de Oekraïense gymnast Ilja Kovtoen. Mogelijk verliest Kuliak zijn bronzen medaille.