Vluchtelingen uit Oekraïne komen aan in ons land: hoe worden ze hier opgevangen? En wie doet wat?

De Europese Raad besliste vrij snel unaniem dat wie wegvluchtte uit Oekraïne automatisch een beschermde status krijgt in de EU. Zo'n twintig jaar geleden, in 2001, was die mogelijkheid gecreëerd, in de nasleep van het oorlogsgeweld in de jaren 90 in het voormalige Joegoslavië. Tot nu toe was van de mogelijkheid nog nooit gebruik gemaakt. 

Asielzoekers vielen tot nu onder andere wetgevingen, waaronder ook een opvangwet uit 2007. Wie in ons land aankomt en asiel aanvraagt, doorloopt een procedure met interviews en onderzoeken. Per individu gaat het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen na of hun vraag op bescherming terecht is. En zolang die procedure loopt, heeft de asielzoeker recht op opvang, georganiseerd door de overheidsdienst Fedasil.

Dat verandert nu dus voor wie uit Oekraïne is gevlucht. Alle inwoners en erkende vluchtelingen uit dat land hadden sowieso al het recht om visumvrij te reizen. 90 dagen lang mogen ze vrij in de EU verblijven. Daar komt nu bij dat ze zich in elke EU-lidstaat ook kunnen registreren om een jaar lang bescherming te krijgen.  En die tijdelijke bescherming kan verlengd worden tot drie jaar.

De beschermingsstatus krijgen ze heel eenvoudig op vertoon van hun paspoort. Via de vingerafdrukken en foto zal gecheckt worden of de identiteit klopt. Een medische controle - bijvoorbeeld een coronatest - komt er niet. 

Er is wel al één apart registratiekantoor, in het voormalige Jules Bordet-ziekenhuis in Brussel. In sneltempo is daar de voorbije dagen internet gelegd, ook bureaus, stoelen, computers, de vingerafdrukmachine, ... en natuurlijk personeel was nodig. Dienst Vreemdelingenzaken (registratie) en Fedasil (opvang) lanceerden onder het personeel een oproep om vrijwillig extra dagen te komen werken. Om geen tijd te verliezen, loopt de registratie zeven dagen op zeven door. 

"We doen op dit moment nog een preregistratie", zegt Pieter-Jan Van Bosstraeten van Dienst Vreemdelingenzaken. "We proberen snel zoveel mogelijk mensen binnen te laten op de site Jules Bordet. We noteren de persoonsgegevens en gaan ze dan op een later tijdstip uitnodigen om alles te finaliseren." 

De federale regering gaat ondertussen op zoek naar een grotere locatie om de vluchtelingen te registreren. "Voorlopig werken we verder op deze site in Bordet, maar we kunnen ons voorstellen dat er op korte termijn meer infrastructuur zal komen gezien de toestroom van aanvragen", zegt de Dienst Vreemdelingenzaken.

Niemand weet hoeveel Oekraïners er al in ons land aangekomen zijn. Ze hoeven zich niet te registreren, want mogen hier visumvrij reizen. De eersten die hier aankomen, zijn veelal Oekraïners die hier familie of vrienden hebben. Dat zie je ook in de cijfers terug van mensen die zich wel al registreren. "Van de eerste 1.400 registraties, vroeg in dit stadium slechts een derde om onderdak", zegt Mieke Candaele van Fedasil. Wellicht zal de groep vluchtelingen die later volgt, geen banden hebben met ons land en zullen steeds meer mensen een bed zoeken.

Het heeft even geduurd voor duidelijk was wie die opvang moet organiseren. De burgemeester van Antwerpen, Bart De Wever (N-VA), suggereerde gisterochtend op Radio 1 nog dat de asielopvang daarvoor dient en dat het de wereld op zijn kop is dat steden en gemeenten opvang moeten zoeken.

Puur wettelijk klopt dat niet. Fedasil is verantwoordelijk voor asielzoekers in procedure. Dat gaat dus om de personen die wachten op de beslissing of ze mogen blijven of niet. Maar deze vluchtelingen uit Oekraïne krijgen meteen de dag zelf een bevestiging, zonder procedure. Dat betekent dat Fedasil niet hoeft tussen te komen. 

Want eenmaal iemand erkend is als vluchteling, krijgt een gezin dezelfde rechten en plichten als alle andere inwoners. Dat betekent ook dat ze zelf een huis moeten zoeken om te wonen. Huisvesting is een regionale bevoegdheid, het Vlaamse niveau is dus samen met steden en gemeenten verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat iedereen een plek heeft, conform de wettelijke normen. 

Fedasil heeft natuurlijk wel de expertise om opvang te coördineren. Die rol nemen ze dan ook op zich. Het personeel overloopt de lange lijsten van steden en gemeenten die opvangplaatsen aanbieden. Niet alle plaatsen zijn meteen beschikbaar, andere zijn ook gewoonweg niet geschikt.

Op dit moment stuurt Fedasil de vluchtelingen zo veel mogelijk naar plekken waar verschillende gezinnen kunnen samenzitten. Collectieve opvang heeft ook het voordeel dat het toewijzen sneller vooruit gaat. Want het personeel van Fedasil moet contactpersoon per contactpersoon opbellen en checken of er dezelfde dag mensen mogen komen. 

Ook aan de kant van de burgemeesters is er aarzeling. Vluchtelingen onderbrengen bij individuen is geen duurzame oplossing. Samenleven met mensen die zwaar getraumatiseerd zijn, is niet te onderschatten. De meesten spreken enkel Oekraïens en/of Russisch, wat het moeilijker maakt om goede afspraken te maken. Bovendien weet niemand hoe lang opvang nodig zal zijn.

Zelf een goedkope (huur)woning vinden, is ook niet evident. In de lagere prijsklasse is er nu al meer vraag dan aanbod. En het overgrote deel van de Oekraïners spreekt geen Engels of Frans, laat staan Nederlands. Dat ze vlot hun weg vinden naar een eigen woning is dus een utopie. 

Voor alle kinderen die in België verblijven is er leerplicht. Daar is geen uitzondering op en staat los van de verblijfstatus. De termijn om aan die leerplicht te voldoen is 60 dagen na aankomst. Er is dus nog een beetje tijd, maar niet zo heel veel.

Bij registratie krijgen de Oekraïense vluchtelingen ook een bewijs dat ze binnen moeten brengen bij de gemeenten waar ze verblijven. Die brief geeft hen ook meteen recht op alle sociale rechten. 

Bij de OCMW-diensten kunnen ze een uitkering vragen, ze hebben recht op medische verzorging en ook andersoortige begeleiding zal wellicht nodig zijn om iedereen wegwijs te maken in onze samenleving.