Nieuwe Indiase verpleegkundigen op komst (en daarna Togolese?): ‘Ethisch rekruteren staat centraal’

Op 13 maart komen 22 Indiase verpleegkundigen in België aan, op uitnodiging van drie woonzorggroepen in Oost- en West-Vlaanderen. Nochtans legde de Vlaamse overheid vorig jaar een grootschalig project met Indiase verpleegkundigen stil. ‘Onze aanpak is anders’, klinkt het.

Begin vorig jaar vestigde Knack de aandacht op een nieuw arbeidsmigratiekanaal. Sinds 2019 werden zo’n 200 Indiase verpleegkundigen via een verkort traject aan een erkend Vlaams graduaatsdiploma geholpen en in diverse woonzorgcentra aan het werk gezet. Dat traject, opgezet door de Indiase recruiter Babu Abraham in samenwerking met vier Vlaamse HBO5-scholen verpleegkunde, werd vorige zomer gesloten na een kritische doorlichting door de Vlaamse onderwijsinspectie en de Vlaamse Sociale Inspectie. Toch arriveert op 13 maart een nieuwe lichting van 22 Indiase verpleegkundigen. Net als hun voorgangers werden ze in Kerala gerekruteerd, een zuidelijke deelstaat van India die bekendstaat om zijn goed opgeleide verpleegkundigen. Ook nu gaat het om gediplomeerde, ervaren krachten die hier meteen aan de slag gaan in de ouderenzorg, eerst als zorgkundigen en in een latere fase, na het behalen van een Vlaams graduaatsdiploma, als verpleegkundigen. En opnieuw speelt een HBO5-school verpleegkunde een cruciale rol.

Toch zijn de verschillen groter dan de gelijkenissen, benadrukt Frances Martens, de gewezen directrice van het IVV Sint-Vincentius Gent, die een van de gangmakers van het zogenaamde Aurora-project is. ‘Ook onze school werd destijds door Babu Abraham benaderd’, vertelt ze. ‘We hebben toen gelukkig de boot afgehouden omdat we twijfels hadden over zijn aanpak, maar we dachten er zelf al aan om buitenlands talent aan te trekken. Niet alleen binnen de school. Aurora is een project dat we samen met verschillende partners waaronder werkgevers hebben ontwikkeld. Het gaat om Exalta, Curando en Mintus, drie grote zorggroepen in Oost- en West-Vlaanderen. Zij staan in voor de financiering. Ook de VDAB is er van in het begin bij betrokken, helemaal in lijn met het Vlaamse regeerakkoord, dat de VDAB opdraagt om ook buitenlandse trajecten te verkennen om het verpleegkundige tekort te lenigen.’

Taalopleiding

De verschillen springen inderdaad in het oog. Kandidaten hoeven geen 4000 euro aan een recruiter te betalen om in India een vooropleiding te volgen en de paperassen te regelen. Integendeel, tijdens de zes maanden durende vooropleiding krijgen ze een beurs ter waarde van een lokaal maandloon. Ze arriveren in België niet als studenten maar als arbeidsmigranten. Na de coronaquarantaine beginnen ze in een van de betrokken woonzorgcentra met een opdracht van 70 procent als zorgkundige, met een salaris dat conform is aan de cao. De rest van de tijd gaan ze studeren: zodra ze de competenties behalen voor gegradueerde in de verpleegkunde (HBO5) aan het IVV Sint-Vincentius kunnen ze voltijds worden ingezet als verpleegkundige.’De enige kosten die ze zelf dragen zijn het vliegtuigticket en het visum, met een plafond van 800 euro’, zegt Frances Martens. ‘Ook voor de huisvesting, wanneer ze al een loon ontvangen, vragen we een bijdrage. De werkgevers zorgen het eerste jaar voor een onderkomen, want je kunt nieuwkomers niet zomaar de huurmarkt op sturen. Bij de verdeling over de werkgevers wordt rekening gehouden met persoonlijke voorkeuren en onderlinge vriendschapsbanden. Dat bevordert de aanpassing.’

In Kerala reageerden 3000 kandidaten op de oproep van ODEPC, de lokale tegenhanger van de VDAB. 50 stroomden uiteindelijk door naar de laatste ronde: een online sollicitatiegesprek met werkgevers en opleiders van IVV Sint-Vincentius. 30 werden toegelaten tot het voortraject bij de tweede Indiase partner, het Lourdes Hospital in Kochi, dat ook een opleidingsinstituut heeft. Die vooropleiding moest de gaten opvullen in de Indiase bacherlopleiding verpleegkunde, voornamelijk geriatrische en psychiatrische kennis en vaardigheden. De studenten kregen ook uitleg over de organisatie van de Vlaamse gezondheidszorg, én intensieve taalles. Het Aurora-project heeft voor dat laatste in Kochi een Vlaamse docent ingezet. ‘Onze witte raaf’, noemt Martens haar. ‘Ze gebruikt een een taalmethodiek die speciaal werd ontwikkeld om anderstaligen vertrouwd te maken met Nederlands in de zorg.’

Het gebrekkige niveau van het Nederlands was een van redenen waarom het vorige experiment werd stilgelegd. De lat ligt nu behoorlijk hoog. ‘Ze moeten hier aan dezelfde onderwijsnormen voldoen als Vlaamse studenten om hun diploma te behalen’, zegt Martens. Het wordt hoe dan ook een harde dobber: zeker in woonzorgcentra vind je nog veel dialectsprekers. Martens: ‘Dat klopt. Maar ze zijn gedreven en empathisch ingesteld. Dat is een troef, want in een zorgcontext is non-verbale communicatie erg belangrijk.’

8000 euro per kandidaat

De werkgevers investeren fors in het Aurora-project: zo’n 8000 euro per Indiase verpleegkundige. ‘Daar zitten natuurlijk opstartkosten in’, zegt Exalta-directeur Wouter Sonneville. ‘De prijs zal dus nog dalen. We zijn al een volgende lichting van 36 aan het voorbereiden.’ De investering valt te verantwoorden, want de nood aan verpleegkundig personeel is groter dan ooit. Op de dag van dit gesprek stonden op de VDAB-website 2382 vacatures voor verpleegkundigen open. Vooral woonzorgcentra hebben grote tekorten. Sonneville, die zelf tevergeefs negen verpleegkundigen zoekt, zag de voorbije jaren heel wat medewerkers overstappen naar gespecialiseerde uitzendkantoren, die gouden zaken doen. ‘Ze bieden arbeidsvoorwaarden met extralegale voordelen waar wij met onze cao-barema’s niet aan kunnen tippen’, zegt hij. ‘De ironie is dat we door de chronische tekorten vaak verplicht zijn om een beroep te doen op die uitzendkantoren. Dat heeft ons vorig jaar 600.000 euro gekost.’

De tweede lichting, die in Vlaanderen wordt verwacht tegen februari 2023, zal anders worden gerekruteerd. Sonneville: ‘We hebben het proces stap voor stap geëvalueerd. Er komt ook een audit om naar de ervaringen van de Indiase medewerkers te peilen. Ethisch rekruteren stond van bij het begin al centraal, maar de lat moet nog hoger. Zo gaan we geen mensen met jonge kinderen meer toelaten.’

Ook Frances Martens benadrukt het ethische karakter. Nee, het Aurora-project veroorzaakt geen braindrain ten koste van de Indiase bevolking: Kerala, heeft een structureel overschot aan gediplomeerde verpleegkundigen. ‘Maar ook de mensen in Kerala moeten hier beter van worden, en niet alleen via geldtransfers door onze verpleegkundigen’, zegt Martens. ‘We gaan kennis delen, vooral over vakgebieden zoals ouderenzorg en geestelijke gezondheidszorg, die in Kerala weinig ontwikkeld zijn. Zo komt de omgang met mensen met dementie in het Indiase curriculum weinig aan bod. We willen lesgevers of studenten-stagiairs ter plaatse sturen. Sowieso wordt 20 procent van het budget door de werkgevers gereserveerd voor een project ter plaatse.’

Volgende lichting: Togolezen?

De VDAB onderzoekt met haar Togolese tegenhanger de mogelijkheid om verpleegkundigen uit het West-Afrikaanse land naar Vlaanderen te halen.

VDAB-topman Wim Adriaens liet in oktober het ballonnetje op: om het nijpende tekort aan verpleegkundigen in de zorg te lenigen, werd ook naar het West-Afrikaanse land Togo gekeken. Het blijkt geen vage intentieverklaring. Het spoor werd de voorbije maanden grondig verkend door Lenka Kint. Internationale rekrutering in de non-profit is haar specialiteit. Kint, die ook betrokken is bij het Aurora-project, werd eerder door de VDAB gedetacheerd naar de in Brussel gevestigde World Association of Public Employment Services (WAPES). Daar ligt de oorsprong van het Togo-idee.

We willen geen braindrain op gang brengen. Togo heeft een groot overschot aan verpleegkundigen.

Lenka Kint, VDAB/WAPES

Lenka Kint: Ik was onder de indruk van het organisatietalent van onze Togolese tegenhangers. Volgens een samenwerkingsmemorandum zouden wij een partij gereviseerde tweedehandslaptops leveren voor opleidingen. In ruil daarvoor zouden we samen onderzoeken of er een match was tussen onze knelpuntberoepen en hun overschotberoepen.

Overschotberoepen?

Kint: We willen uiteraard geen braindrain op gang brengen. Nee, Togo heeft een groot overschot aan verpleegkundigen. Het heeft de voorbije decennia geïnvesteerd in opleiding, maar heeft weinig ziekenhuizen of andere zorginstellingen. Samenwerken met het buitenland is dan een slimme manier om de investeringen in onderwijs te laten renderen voor de gemeenschap. Geld dat de uitgezonden werknemers naar hun families sturen draagt sterk bij tot de ontwikkeling van de herkomstlanden.

Hoe staat het met het niveau van de opleiding? Kunnen Togolese verpleegkundigen zomaar aan het werk in Vlaanderen?

Kint: Het niveau is behoorlijk hoog. Togolese diploma’s worden in Frankrijk en Québec vlot erkend. Natuurlijk kunnen ze niet zomaar in Vlaanderen aan het werk. Net zoals bij Indiase verpleegkundigen is geestelijke gezondheidszorg minder sterk ontwikkeld in de Togolese opleiding. Daar moet aan gewerkt worden. En aan de taalkennis, uiteraard. We onderhandelen met Naric Vlaanderen, de instantie die over de erkenning van buitenlandse diploma’s gaat. Er is een testcase ingediend.

Hoe concreet is het Togolese denkspoor?

Kint: We denken eraan het Aurora-concept dat we voor verpleegkundigen uit Kerala hebben ontwikkeld, in aangepaste vorm uit te rollen voor Togo. Er is nog niets beslist, maar de interesse is reëel.