Van elitesoldaten tot zijn persoonlijke lijfwachten: waar is Vladimir Poetin en wie beschermt hem?

Het Kremlin geeft niet graag informatie prijs over de whereabouts van Russisch president Vladimir Poetin en dus is het ontzettend moeilijk om te achterhalen vanwaar hij de oorlog in Oekraïne precies runt. Nog moeilijker is het om te doorgronden wat er precies op het Kremlin gebeurt en wat er omgaat in het hoofd van de president. “Tijdens de Koude Oorlog was er zoiets als Kremlinologie, waarbij we probeerden te ontdekken wat er gebeurt op het Kremlin”, vertelt Ruslandkenner Jan Balliauw, “Dat is nu helemaal terug.”

De Russische president Vladimir Poetin had zich na zijn herverkiezing in 2018 wat teruggetrokken en spendeerde minder tijd op het Kremlin. “Wanneer Poetin niet op het Kremlin was, kon je hem vaak terugvinden in zijn regeringsresidentie Novo-Ogarjovo vlak bij Moskou of in zijn favoriete buitenverblijf in Sotsji”, weet Balliauw. “Niemand weet precies waar hij nu is, maar we kunnen er wel van uitgaan dat Poetin dezer dagen vooral in Moskou te vinden is.”

Novo-Ogarjovo is sinds het jaar 2000 officieel de ambtswoning van de Russische president. “Poetin ontvangt er vaak internationale gasten, onder meer Guy Verhofstadt en Charles Michel gingen er al op de koffie toen ze premier van België waren.” 

Poetin verplaatst zich regelmatig tussen het Kremlin en Novo-Ogarjovo, maar volgens Balliauw verloopt dat niet altijd even gemakkelijk door de files rond Moskou. Tijdens de coronacrisis was dat minder een probleem en ondertussen is er ook een landingsplaats voor Poetins privéhelikopter.

Corona loste zo misschien Poetins fileprobleem op, maar heel wat experts vrezen dat de coronacrisis vooral een negatief effect heeft gehad op de Russische president. “Poetin is enorm geïsoleerd geraakt tijdens de coronacris”, vertelt Rusland-experte Laura Vansina (VUB). 

“Poetin start normaal de dag met het doornemen van verslagen van verschillende diensten: eentje over het binnenlands beleid, eentje over het buitenlands beleid en eentje van de interne geheime diensten. Daarna volgen normaal gezien een heleboel meetings.”  

De Russische president heeft een heilige schrik om corona op te lopen dus de laatste jaren werden heel wat van zijn meetings omgezet in videovergaderingen. Gevolg is dat Poetin bijna geen menselijke contacten meer heeft. Wie toch de president wil zien, moet twee weken in quarantaine of wordt op een verre afstand gehouden. Denk maar aan de vergadering tussen Macron en Poetin aan de inmiddels iconische lange tafel in het Kremlin.

Tijdens de coronacrisis zagen we Poetin ook zelden buitenkomen voor publieke gelegenheden en dat lijkt nog steeds niet erg veranderd te zijn. "Afgelopen zaterdag had Poetin een gesprek met het personeel van luchtvaartmaatschappij Aeroflot, maar daarvoor was het al lang geleden dat we hem in het publiek zagen”, aldus Vansina.

“Er gaan stemmen op dat Poetin daardoor heel wat realiteitsbesef is verloren en het zou zelfs een puzzelstukje kunnen zijn in de verklaring waarom hij Oekraïne is binnengevallen”, zegt Vansina. “Het zou kunnen dat hij niet meer kan inschatten hoe de Russen of de Oekraïners echt naar hem kijken.”

Ook de mensen die altijd invloed hebben gehad op de Russische president, zijn “inner circle”, lijken steeds minder vat te hebben op Poetin. Op alle foto’s die van Poetin tegenwoordig de wereld ingestuurd worden, is er een enorme afstand tussen hem en zijn gesprekspartners. “Je ziet dat zelfs zijn naaste medewerkers op een afstand worden gehouden”, aldus Jan Balliauw. “Dat getuigt van een grote vorm van isolatie.”

“Wanneer je voortdurend op jezelf bent aangewezen, begin je uiteindelijk je eigen hersenspinsel te geloven”, gaat Balliauw verder. “Het enige wat helpt om daaruit te geraken, zijn informele man-tot-man gesprekken. Vroeger had Poetin die vaak met zijn minister van Financiën Alexei Koedrin, maar de vraag is dus of hij vandaag ook nog zo’n gesprekken voert. Wanneer je enkel formele meetings hebt, is het alleszins bijzonder moeilijk om een echt gesprek te voeren."

Corona is blijkbaar niet het enige waar Poetin bang voor is. "Hij heeft ook een heilige schrik om vermoord of aan de kant geschoven te worden", aldus oud-kolonel van het Belgisch leger Roger Housen. "Een persoonlijke voorproever heeft de president niet - het zijn de middeleeuwen niet - maar paranoia is wel absoluut het sleutelwoord", zegt Housen die een paar jaren heeft samengeleefd met Russische militairen en nog steeds goede contacten heeft in Rusland. 

Die schrik is misschien niet helemaal ongegrond, want recent riep een Amerikaanse senator nog op om de Russische president uit de weg te ruimen en een Russische zakenman uit Californië belooft maar liefst een miljoen dollar aan wie Poetin in de gevangenis krijgt.

"Dit stopt pas wanneer iemand in Rusland deze man uitschakelt", schrijft Amerikaans senator Lindsey Graham op Twitter:

"Poetin is niet alleen bang voor een aanslag op zijn leven, maar bijvoorbeeld ook voor een interne machtsgreep", aldus Housen. "Buiten zijn "inner circle" vertrouwt hij eigenlijk niemand. Vroeger kwam Poetin enkel buiten voor officiële verplichtingen, maar ik ben er zeker van dat hij nu helemaal niet meer in het publiek zal verschijnen."

Het bezoek van Poetin aan Aeroflot afgelopen weekend was volgens Housen dan ook tot in de puntjes geregeld zodat er niet de minste vorm van gevaar zou zijn voor de president.

Want of het nu gaat om het Kremlin, Novo-Ogarjovo, Poetins buitenverblijf in Sotsji of eender welke andere woning die de Russische president betreedt (volgens Russia Beyond heeft hij acht officiële woningen), allen worden ze op dezelfde manier beveiligd, zegt Housen. "Er zijn altijd drie beveiligingsgordels."

"De buitenste gordel bestaat uit een soort van praetoriaanse garde van extreem getrainde militairen, de middelste gordel bevat agenten van de Inlichtingendienst (GROe) en de Veiligheidsdienst (FSB, de opvolger van de KGB) en in de binnenste gordel staan Poetins persoonlijke lijfwachten", aldus Housen.

Die persoonlijke lijfwachten zijn lid van de Federal Guard Service (FSO), die zo'n 50.000 manschappen sterk is. Volgens de Amerikaanse website New York Post noemen ze zichzelf ook wel eens "the musketeers". Russia Beyond beschrijft hen als "het best getrainde team van het land". De FSO beschermt niet alleen Poetin, maar ook andere toppolitici, zoals minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov en minister van Defensie Sergej Sjojgoe.

Militaire ervaring is geen must om deel uit te maken van het team. Een ex-lid van het elitegroepje vertelt aan Russia Beyond: "Gevechtservaring is handig, maar vaak niet nodig in onze job. Vechten gebeurt in een oorlog, maar een lijfwacht moet beschermen tegen iemand die onzichtbaar is." 

De taak van Poetins lijfwachten bestaat er dus vooral in om te anticiperen en gevaar te voorkomen. Waar ze wel moeten over beschikken is een goede talenknobbel en politieke kennis, zodat ze op de juiste momenten andere wereldleiders met de correcte egards kunnen behandelen.

Housen benadrukt dat dit de standaardbeveiliging is die Poetin ook voor de oorlog al kreeg. "Niemand weet echter welke extra maatregelen het Kremlin en Poetin zelf genomen hebben tijdens dit conflict. Poetins bodyguards zullen het volgens Housen alleszins niet heel druk hebben de komende periode: "Een Stauffenberg-scenario (mislukte moordpoging op Adolf Hitler, nvdr) lijkt bij Poetin helemaal ondenkbaar", aldus Housen.

Poetin zal zich volgens Housen nu opsluiten in zijn woningen en zich goed verstoppen achter die drievoudige veiligheidsgordel. "Wie hem wil ontmoeten zal naar hem moeten komen en wordt onderworpen aan extreme veiligheidscontroles. Een gewone sterveling zal nooit binnen een straal van 250 meter van de Russische president geraken." 

Het lijkt voor Housen dan ook onwaarschijnlijk dat de Russische president zich in deze onzekere tijden zelf zou verplaatsen voor eventuele vredesgesprekken. "Als Zelenski persoonlijk wil onderhandelen met Poetin zal hij zelf naar Moskou moeten afzakken."