Van de bakker tot de grote fabrieken: "Pano" toont hoe exploderende energieprijzen de hele keten treffen
Van gewone gezinnen, naar kleine ondernemers, tot de grote fabrieken in Vlaanderen. Allemaal worden ze getroffen door de exploderende energieprijzen. “Als dit nog een jaar aanhoudt, bestaat de helft van de bakkers in Vlaanderen niet meer”, zegt Kristof, bakker in Knokke. Wat kan de overheid doen? In “Pano” waarschuwen verschillende experten alvast dat de elektriciteitsfactuur amper zal veranderen door de twee jongste kerncentrales langer open te houden.
Bijna maal drie. Karin van frituur Den Beir uit Eeklo trok grote ogen toen ze recent een nieuwe energiefactuur voor haar zaak in de brievenbus kreeg. “Van 1100 euro per maand naar 3000 euro. Een verhoging van 1900 euro! Daar mag je al een frietje voor bakken, als je weet dat een bakje twee euro kost”, zegt ze in “Pano”.
Een verhoging van 1900 euro! Daar mag je al een frietje voor bakken
Karin ziet haar zaak als haar tweede kindje. In juli staat ze er 36 jaar. “Als je dan elke maand 1900 euro extra moet verdienen, sta ik wel enkele maanden voor niets te bakken. En mijn winstmarge ligt ook al niet hoog omdat ik veel frieten geef”, zegt ze.
BEKIJK - “Ik lig er wakker van. De kinderen moeten warm blijven”, zegt een mama bij Karin aan de toonbank. In haar zaak voelt Karin hoe de energieprijzen leven bij haar klanten:
Als Karin dan moet kiezen om ergens te besparen, doet ze dat op haar eigen comfort. 's Avonds steekt ze de kachel in haar living thuis nog voor een half uurtje aan. “Voor de rest blijft het huis op 16 graden staan”, zegt ze. “En vroeger douchte ik me elke dag, voor ik vertrok naar de frituur. Nu sla ik al eens een dag over.”
Bakken op een laag pitje
Karins verhaal is herkenbaar voor veel kleine ondernemers. Ook bakker Kristof in Knokke zit met de handen in het haar. “Enkele maanden geleden betaalden we elke maand een goede 1600 euro aan energie. In januari steeg dat plots naar meer dan 4000 euro per maand.” Maal 2,5 dus.
Drie jaar geleden schakelde Kristof nog over van mazout naar gas voor de ovens in zijn bakkerij. Nu moet hij er alles aan doen om die ovens zo weinig mogelijk te laten draaien. “We bakken zo kort mogelijk, zodat de oven niet de ganse dag aan staat”, zegt hij.
Moest ik de vrije keuze hebben, zouden we zeker tussen een halve euro en een euro opslaan per brood
“Moest ik de vrije keuze hebben, zouden we zeker tussen een halve euro en een euro opslaan per brood. Maar ja, dat krijgen we niet verkocht.” Kristof ziet het dan ook somber in. “Als dit nog een jaar aanhoudt, bestaat de helft van de bakkers in Vlaanderen niet meer.”
Wat doet de overheid om uw energiefactuur te drukken?
De federale regering nam begin februari een pakket aan maatregelen om de energiefactuur te verlagen, zoals de verlaging van de btw op elektriciteit en een verwarmingspremie van 100 euro. Maar sinds de Russische invasie van Oekraïne is de situatie verder geëscaleerd.
Vanmiddag zaten de topministers van de federale regering daarom samen voor een nieuwe reeks maatregelen. Een btw-verlaging op gas, lagere accijnzen aan de pomp, een extra energiepremie onder voorwaarden, het ligt allemaal op tafel.
Een beslissing wordt pas later deze week of volgende week verwacht, maar premier Alexander De Croo (Open VLD) temperde gisteren al de verwachtingen: “De overheid heeft maar de middelen die ze heeft. De prijzen zullen hoog blijven”, zei hij.
De Vlaamse regering kan dan weer vooral energie-efficiëntie stimuleren. In november besliste de regering-Jambon bijvoorbeeld om hybride warmtepompen te verplichten voor nieuwbouw vanaf 2023. Isoleren en renoveren moet dan weer worden aangemoedigd met een renteloze lening tot 20.000 euro.
Open haard
Isoleren en renoveren. Veel gezinnen zouden het maar al te graag doen. Maar mede door de stijgende energieprijzen is daar niet altijd geld voor. Dominique en Katrien kochten ongeveer twee jaar geleden een woning in slechte staat. “Op termijn wilden wij eigenlijk volledig overschakelen naar een warmtepomp of zonnepanelen, maar dat vraagt natuurlijk een investering”, zegt Dominique.
Om lopende kosten te drukken zet het gezin nu eerst in op isolatie. “Normaal zou ik daarvoor een aannemer aan het werk zetten”, zegt Dominique, “maar energie en grondstoffen nemen zo’n grote hap uit het budget dat ik het zelf moet doen.” Die “hap” uit het budget is inderdaad aanzienlijk. “Op twee jaar tijd zijn we van een voorschot van 150 per maand naar 450 gegaan, voor gas en elektriciteit”, zegt hij.
BEKIJK - Daarom grijpt het gezin van Dominique en Katrien terug naar ouderwetse technieken, verwarmen met de open haard:
Concurrentie
De energieprijzen zijn een drama voor gezinnen en kleine ondernemers, maar wat als ze ook grote, internationale bedrijven op de knieën dwingen?Nyrstar is een van de drie grootste energieverbruikers in België. Voor de zinkfabriek in Balen is een tijdelijke sluiting geen science-fiction meer.
Vanaf het moment dat energie te duur wordt, kunnen we niet meer concurreren met de rest van de wereld
“Energie maakt 40 procent uit van onze totale kost”, zegt Inge Schildermans, general manager van Nyrstar België. “Dus vanaf het moment dat die energie te duur wordt, kunnen we niet meer concurreren met de andere zinksmelters in de rest van de wereld.”
BEKIJK - De zinkfabriek van Nyrstar moest dan ook een drastische beslissing nemen en de helft van de productie stilleggen. Het zusterbedrijf in Frankrijk ging nog een stap verder:
De prijs van energie is niet de enige bezorgdheid van Schildermans. Er moet ook voldoende energie voorhanden zijn. “We hebben een constante toevoer van energie nodig”, zegt de bedrijfsleider. Ze heeft dan ook een duidelijk standpunt in het debat over de kernuitstap: “Je kan pas de kernenergie afzetten vanaf het moment dat je een goed alternatief hebt op hetzelfde niveau, en ik ben er niet van overtuigd dat we dat momenteel al hebben.”
Zou kernenergie ook niet goedkoper zijn in plaats van nieuwe gascentrales?
Verschillende werkgeversorganisaties zoals VOKA pleitten halfweg februari al voor een uitstel van de kernuitstap, net als de manager van Nyrstar. Wat het ook wordt, consumenten en bedrijven zullen het amper voelen in hun electriciteitsfactuur. Dat zeggen verschillende experten, voor- én tegenstanders van kernenergie, in “Pano”.
Ronnie Belmans, energieprofessor aan de KU Leuven, is geen voorstander van een verlenging van onze jongste kerncentrales Doel 4 en Tihange 3, na 2025. Maar zelfs als ze worden verlengd (en die richting lijkt het nu uit te gaan), zal dat weinig veranderen aan de kosten. “Wordt de energierekening een probleem voor veel mensen? Ja. Kan dat probleem opgelost worden door kerncentrales te verlengen? Neen”, zegt Belmans.
Ook voorstanders van kernenergie zijn het daarmee eens. “Het gaat om een aalmoes, dat weet ik ook”, zegt Guido Camps. Hij is voormalig directeur van de federale energieregulator CREG en pleit voor het openhouden van kerncentrales. Niet enkel Doel 4 en Tihange 3, maar alle zeven onze kernreactoren kunnen blijven draaien, zegt Camps. “Ik zie geen enkele reden om één centrale te sluiten.”
Maar zelfs dat zou een beperkt effect hebben op onze energieprijs, schat Joannes Laveyne in, prijsexpert van de UGent. “We hebben een Europese prijs die bepaald wordt door alle Europese elektriciteitscentrales samen. Als we onze Belgische kerncentrales wegnemen uit die gigantische groep, is dat effect eigenlijk zeer beperkt”, zegt hij.
Uiteraard spelen nog veel andere overwegingen mee in het kerndebat, zoals veiligheid, de klimaatimpact en de politieke afhankelijkheid van Rusland. De federale regering zou volgende week vrijdag ten laatste de knoop doorhakken.
En Europa?
Sinds de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari is de neurose op de energiemarkt naar astronomische niveaus getild. Het woord “stagflatie” duikt daardoor steeds meer op: als de prijzen blijven stijgen (inflatie) zou dat wel eens de verwachte groei na corona kunnen stilleggen (stagnatie).
Biedt het Europese niveau dan een oplossing? Morgen en overmorgen houden de Europese regeringsleiders een top in Versailles. Op de tafel ligt het voorstel van de Europese Commissie om de Russische gastoevoer tegen het einde van dit jaar met 66 procent terug te dringen. Daarvoor moet er onder andere beroep worden gedaan om meer vloeibaar natuurlijk gas of LNG, biogas en groene waterstof. Intussen stellen verschillende lidstaten, waaronder België, voor om de energieprijzen te bevriezen.