Lekkend aardgas ramp voor het klimaat: overal lekken, ook in België

Hoeveel gascentrales zullen er bijgebouwd worden in ons land? Daarover zal de volgende weken gedebatteerd worden, nu minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) de deur open zet voor een mogelijk uitstel van de kernuitstap. Zelfs bij het minimumscenario, als de twee jongste kernreactoren van ons land langer opengehouden worden, zullen gasgestookte elektriciteitscentrales een grotere rol spelen om het capaciteitsverlies op te vangen. De oudste vijf reactoren gaan immers onherroepelijk dicht. 

Alleen daagt intussen wereldwijd steeds meer het besef dat gascentrales wel eens veel vuiler zouden kunnen zijn dan voorheen werd aangenomen.

Er blijkt immers veel meer aardgas weg te lekken aan aardgasbronnen en pijpleidingen dan de industrie denkt of rapporteert. En die lekken baren klimaatwetenschappers en energiespecialisten zorgen. Dat schrijven onderzoekers van de VN bijvoorbeeld in een recent rapport.

Dat rapport schat de hoeveelheid broeikasgas die gascentrales wereldwijd de lucht in jagen op 430 gram CO2-equivalenten per kilowattuur opgewekte energie. Dat maakt aardgas op papier half zo vervuilend als de vuilste energiebron, steenkool. Maar, zo stelt het rapport ook, die cijfers liggen in werkelijkheid waarschijnlijk nog een pak hoger. 

"We worden ons ervan bewust dat er incidenten gebeuren op aardgaspijpleidingen", zegt Thomas Gibon, een van de auteurs van het rapport. "Het is niet ongewoon dat er bij sommige incidenten grote hoeveelheden methaan uitgestoten worden."

"Gasgestookte elektriciteitscentrales kunnen schadelijker zijn dan steenkoolcentrales voor onze planeet, precies door die methaanlekken. Over een tijdspanne van twintig jaar zou 3 à 4 procent weglekkend gas al genoeg kunnen zijn om dezelfde uitstoot van broeikasgassen te hebben als steenkoolcentrales."

Op papier zitten we in Europa nog veraf van percentages van 3 tot 4 procent aan verlies. Binnen de Europese grenzen zou bij het transport ongeveer 0,019 procent verloren gaan. Maar die cijfers zijn schattingen. Europa brengt zijn lekken nog altijd niet voldoende in kaart. En nog belangrijker: de afkomst van dat gas is niet mee in rekening gebracht.

Want geïmporteerd aardgas ontstaat natuurlijk niet aan de grens. Het komt ergens vandaan. En ook daar lekt het vaak.

Neem nu Rusland, Europa's grootste gasleverancier. Sinds de Russische invasie in Oekraïne gaan er stemmen op om de Europese afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen, maar dat was in 2014 ook al het geval, toen Rusland de Krim in Oekraïne eenzijdig annexeerde. Sindsdien steeg het aandeel Russisch gas in Europa verder van 30 naar 40 procent.

In ons land komt 4 à 6 procent van het aardgas uit Rusland. Maar België is wel afhankelijk van de Europese markt voor de prijs die het daarvoor betaalt - daarom besloot de Creg dinsdag nog dat de Belgische afhankelijkheid eerder 40 procent is dan 4.

Net dat Rusland blijkt een notoire hotspot van aardgaslekken. Volgens het staatsbedrijf Gazprom lekt ongeveer 0,5 procent van het Russische gas al bij de winning weg, en daarbovenop nog eens 0,28 procent bij het transport.  Maar dat zijn de woorden van Gazprom. De werkelijkheid is erger. 

Zo analyseerde het consultancybedrijf Kayrros  satellietbeelden van het European Space Agency. Vooral de Jamal-pijplijn, die gas van Siberië naar Europa brengt, bleek een grote bron van lekken. Uit één lek stroomde 93 ton methaan per uur weg. Om een idee te geven: dat is op één dag het equivalent van de jaarlijkse CO2-uitstoot van 15.000 Amerikaanse auto’s.

Maar op de satellietbeelden zijn nog andere grote vervuilers te zien: de Verenigde Staten onder meer,  maar ook Algerije en Qatar, vanwaar Europa en België behoorlijk wat aardgas halen. Dat gebeurt via tankschepen die enorme hoeveelheden lng aanvoeren naar terminals zoals die in Zeebrugge.

In de Verenigde Staten, intussen de grootste aardgasproducent ter wereld, maken ze zich zorgen over al dat weglekkende methaan. De Amerikanen zien er echter ook kansen in. Want als je die lekken onder controle krijgt, geeft dat je een voorsprong bij klimaatbewuste klanten zoals de EU.

Daarom analyseerde de Amerikaanse overheid in 2019 al de klimaatimpact van Amerikaans aardgas voor de Europese markt, in vergelijking met gas uit Algerije en Rusland. Voor de VS en Algerije ging het om lng dat via tankers naar de haven van Rotterdam verscheept werd en van daaruit naar een gemiddelde Europese gascentrale. Het Russische gas wordt dan weer via pijpleidingen van het Siberische Jamal-schiereiland naar Rotterdam aangevoerd. 

De resultaten van dat onderzoek zijn opmerkelijk.

De impact van het lekkende aardgas blijkt enorm te zijn. 

Eerst de situatie in de VS. In het onderzoek erkennen de Amerikanen zelf dat er op hun aanvoerlijnen ruim 300 gram C02 per kWh gemaakte stroom meer weglekt dan verwacht.  Daardoor blijkt een Europese centrale die met Amerikaans gas gestookt wordt, maar liefst 72 procent meer uit te stoten.

Voor het aangevoerd aardgas uit Algerije blijkt de lekkage nog erger: de C02-uitstoot blijkt daar dubbel zo groot, of maar liefst 864 g/kWh. 

Maar de Russische aanvoer overtreft (opnieuw volgens de Amerikanen) alles. Een Europese centrale gestookt met Russisch aardgas braakt maar liefst 1016 g C02 per kWh uit. Dat is bijna 2,5 keer zo veel als een gemiddelde gascentrale volgens het VN-klimaatpanel (zowat 430 gram). Russisch gas benadert daarmee de klimaatimpact van een Duitse steenkoolcentrale, die volgens hetzelfde onderzoek gemiddeld 1089 gram uitstoot. 

Dat komt dus door lekken nog voor het gas effectief verstookt wordt in een centrale. Een kwart van dat verlies (134 g C02/kWh) gebeurt bij het opboren, de rest (373 g C02/kWh) door lekken in de pijpleidingen die door Rusland en Oekraïne lopen. 

Maar het volstaat niet om naar het buitenland te kijken. Wil je weten hoe groot de klimaatimpact van een Belgische gascentrale is, dan moet je ook de Belgische installaties en pijpleidingen bekijken.

Net dat deed de Clean Air Taskforce (CATF), een actiegroep die ijvert voor een koolstofvrije samenleving. CATF filmde vorig jaar op negen Belgische locaties installaties met camera's die het kleur- en geurloze aardgas zichtbaar maken. Het deed dat aan vijf grote installaties: de lng-teminal in Zeebrugge, en drie compressorstations én een interconnector op de hogedrukgaspijpleidingen van Fluxys (in Winksele, Zelzate en Zeebrugge).  Fluxys is het bedrijf dat instaat voor het beheer van het hogedruknetwerk in België. Daarnaast bekeken ze vier kleinere lng-tankstations. Op zeven van die negen locaties stelde CATF vast dat er aardgas lekte.

Vier van de lekken werden dus vastgesteld bij Fluxys-installaties. Alleen aan de lng-terminal in Zeebrugge konden geen lekken worden gefilmd. Al betekent dat niet noodzakelijk dat er geen waren, zo stelt het CATF-onderzoeksteam. Door veiligheidsmaatregelen konden ze in Zeebrugge niet dicht genoeg bij de installaties raken om bruikbare beelden te maken.  

Grote lng-terminals zoals die in Zeebrugge en Duinkerke zijn belangrijk voor de import van lng. Grote tankschepen van over de hele wereld lossen er gekoeld vloeibaar aardgas, waarna dat gas in de Europese hogedrukleidingen geïnjecteerd wordt. Daarbij is de kans op weglekkend aardgas reëel.

“Of dat ons verraste? Nee”, zegt Sarah Ann Smith van CATF over het hoge aantal lekken dat ze aantroffen. “Waar ook ter wereld we methaanemissies hebben onderzocht, hebben we ze ook gevonden. Europa zegt dat er geen lekken zijn maar we hebben ze toch gevonden.”

"De oplossingen zijn geen raketwetenschap", zegt Sarah Ann Smith van CATF. "Het is simpel loodgieterswerk. Lekken vinden en fiksen, en oude installaties updaten met moderne technologie die ervoor zorgt dat het methaan niet gewoon in de lucht geloosd wordt. Tot nu toe is het probleem onder de radar gebleven, maar we hopen dat bedrijven wereldwijd, en zeker in Europa, het zullen aanpakken.”

Ons land wacht voorlopig op Europa om een wetgeving uit te rollen.  Maar de federale energiewaakhond CREG controleert sinds 2019 wel al scherper op aardgaslekken bij Fluxys. 

Fluxys moet in de periode 2020-2023 jaarlijks 10 procent van zijn methaanuitstoot terugdringen tegenover het referentiejaar 2017. Toen stootte de gastransporteur zowat 5.840 ton methaan uit. Dat is de CO2-uitstoot van ongeveer 38.000 grote auto's. Tegen 2023 moet dat omgerekend minder dan 25.000 auto's worden.

Maar het probleem van weglekkend methaan is natuurlijk groter dan ons land. Er is internationale samenwerking voor nodig. Op de recente klimaattop in Glasgow tekenden alvast meer dan 100 landen de zogenaamde Methane Pledge: tegen 2030 moet hun methaanuitstoot met 30 procent naar omlaag tegenover 2020.  Bij de ondertekenaars waren onder meer de EU, de VS, Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk, Nigeria en Saudi-Arabië. 

Drie landen ontbraken evenwel op de afspraak: Rusland, Qatar en Algerije. Net die drie landen waar de EU meer dan de helft van haar aardgas haalt.